تربیت
Tarbiat.Org

گنجینه معارف‏ جلد 1
محمد رحمتی شهرضا

100 سؤال و جواب شرعی(2877)

(1) آیا شنیدن فتوا از طریق وسایل ارتباط جمعی (تلفن، اینترنت، رادیو و...) برای مکلف حجیت دارد؟
همه مراجع: اگر به گفته او اطمینان پیدا کند، حجت است.(2878)
(2) آیا لازم است برای تقلید از یک مجتهد، تمام رساله او را بخوانیم؟
همه مراجع: خیر خواندن تمام رساله لازم نیست؛ ولی مسائلی را که انسان غالبا به آنها احتیاج دارد، واجب است یاد بگیرد(2879).
(3) راه تشخیص اعلم چیست؟
1 - خودش یقین کند؛ مثل آنکه از اهل علم باشد و بتواند مجتهد اعلم را بشناسد.
2 - دو نفر عالم عادل - که می‏توانند مجتهد اعلم را تشخیص دهند - اعلمیت را تصدیق کنند (به شرط آنکه با گفته دو عالم عادل دیگر، تعارض پیدا نکند).
3 - از گفته عده‏ای از اهل علم - که می‏توانند اعلم را تشخیص دهند - یقین یا اطمینان پیدا شود.(2880)
تبصره 1 - آیات عظام سیستانی، تبریزی و وحید: اگر یک نفر عالم خبره و مورد اطمنان هم تصدیق کند، کافی است.
تبصره 2 - آیت الله بهجت: اگر شخص از هر راهی که اطمینان به اعلمیت کسی پیدا کند، کافی است.
(4) آیا درست است که تقلید افراد خانواده (همسر و فرزند)، تابع سرپرست خانواده است.
همه مراجع: خیر، در تقلید پیروی از یکدیگر درست نیست و هر کس در این امر مستقل است.(2881)
تبصره. البته اگر افراد خانواده به صحت تحقیق سرپرست خانواده اطمینان یابند، می‏توانند بر اساس گفته او عمل کنند.
(5) احتیاط واجب و مستحب را توضیح دهید؟
اگر مرجع تقلید در مسأله‏ای فتوا نداشت و احتیاط واجب کرده بود، مقلد نمی‏تواند آن را ترک کند؛ بلکه می‏تواند به احتیاط واجب عمل کند و یا در مسأله به مرجع تقلید دیگری - با رعایت الاعلم فالا علم(2882) - رجوع کند. اگر احتیاط مستحب داشت، ترک عمل برای مقلد جایز است؛ اگر چه انجام دادن آن ثواب و پاداش دارد.(2883)
(6) شرایط وضو چیست؟
1 - آب وضو پاک باشد.
2 - آب وضو مطلق باشد (مضاف نباشد).
3 - آب وضو مباح باشد (غصبی نباشد).
4 - ظرف آب وضو مباح باشد.
5 - ظرف آب وضو طلا و نقره نباشد.
6 - اعضای وضو پاک باشد.
7 - برای وضو گرفتن وقت باشد.
9 - ترتیب را رعایت کند.
10 - پی در پی باشد.
11 - در کارهای وضو از دیگری کمک نگیرد.
12 - استعمال آب برای او مانعی نداشته باشد.
13 - مانعی از رسیدن آب بر اعضای وضو نباشد.
(7) در چه مواردی واجب است وضو گرفته شود؟
موارد وجوب وضو گرفتن عبارت است از:
1 - نمازهای واجب (غیر از نماز میت).
2 - طواف واجب کعبه.
3 - سجده و تشهد فراموش شده.
4 - تماس بدن با نوشته قرآن و اسم خداوند.
5 - نذر یا عهد و یا قسم خورده باشد که وضو بگیرد.
(8) منظور از یک بار شستن در وضو چیست؟
امام، بهجت، تبریزی، فاضل و مکارم: منظور از یک بار شستن آن است که تمام عضو را بشوید خواه با یک مشت آب باشد یا چندین مشت. پس وقتی عضو به طور کامل شسته شد، یک مرتبه محسوب می‏شود(2884).
خامنه‏ای، سیستانی، صافی، نوری و وحید: ملاک برای تعیین یک بار شستن قصد انسان است؛ پس اگر به قصد شستن مرتبه اول مثلا ده مرتبه آب بریزد، اشکال ندارد و همه آنها شستن اول محسوب می‏شود(2885).
(9) آیا شستن دستها از آرنج تا مچ کافی است؛ در صورتی که قبلا دستها را تا مچ شسته باشیم؟
همه مراجع: خیر، باید بعد از شستن صورت، در هنگامی که دست راست و چپ را می‏شوییم، تمام دست شسته شود و اگر تنها تا مچ را بشوییم، وضویمان باطل است.(2886)
(10) مداد چشم و ریمل، در هنگام وضو چه حکمی دارد؟
همه مراجع: برای وضو، ریمل و مداد بیرون چشم - اگر جرم داشته باشد - باید بر طرف شود؛ ولی مقداری که داخل چشم است، برطرف کردن آن لازم نیست.(2887)
تبصره. بعد از برطرف کردن جرم موارد آرایشی، باقی ماندن رنگ آن مانع وضو نیست.
(11) آیا رنگ خودکار مانع از صحت وضو است؟
همه مراجع: اگر جرم داشته باشد، مانع است و باید برای وضو، برطرف شود.(2888)
تبصره. آیت الله مکارم می‏گوید: در مورد جوهر خودکار به این نتیجه رسیده‏اند که جرم ضعیفی دارد و مانع از رسیدن آب به پوست نیست.(2889)
(12) مسح سر بر موهای روغن زده شده، چگونه است؟
همه مراجع: اگر روغن به قدری زیاد نباشد که مانع از رسیدن آب وضو در حال مسح، به پوست یا بیخ موهای جلوی سر یا موها باشد، اشکال ندارد.(2890)
تبصره. تشخیص این امر به عهده عرف است.
(13) در هنگام غسل و وضو زیاد شک می‏کنم، وظیفه‏ام چیست؟
همه مراجع (به جز تبریزی و وحید): نباید به شک خود اعتنا کنید (و مطابق متعارف مردم انجام دهید)(2891).
تبریزی و وحید: اگر به حد وسواس برسید، نباید به شک خود اعتنا کنید (و مطابق متعارف مردم انجام دهید.(2892)).
(14) کسی که شک دارد وضو گرفته یا نه، آیا باید برای نماز وضو بگیرد؟
همه مراجع: آری، باید وضو بگیرد.(2893)
(15) کسی که شک دارد وضویش باطل شده است یا نه، چه حکمی دارد؟
همه مراجع: بنا می‏گذارد که وضویش باقی است.(2894)
(16) آیا قبل از اذان می‏توان برای نماز وضو گرفت؟
همه مراجع: اگر وقت نماز نزدیک باشد و به قصد آمادگی برای نماز وضو بگیرد، اشکال ندارد و نیز می‏تواند پیش از وقت، به قصد داشتن طهارت وضو بگیرد و با آن نماز بخواند.(2895)
(17) آیا خشک بودن اعضای وضو، قبل از وضو لازم است؟
همه مراجع: خیر، لازم نیست؛ مگر جای مسح که باید خشک باشد.(2896)
تبصره. اگر رطوبت جای مسح به گونه‏ای کم باشد که رطوبت کف دست بر آن غلبه کند و بگویند رطوبت مسح تنها از تری کف دست است، اشکال ندارد.
(18) کسی که دست راستش شکسته و داخل گچ است، چگونه وضو بگیرد؟
امام، خامنه‏ای، سیستانی، صافی، فاضل و نوری: باید وضوی جبیره بگیرد.(2897)
تبریزی، مکارم و وحید: بنابر احتیاط واجب، باید هم وضوی جبیره بگیرد و هم تیمم کند(2898).
بهجت: باید وضوی جبیره‏ای بگیرد و بنابر احتیاط واجب، تیمم هم کند.(2899)
غسل را به دو صورت می‏توان انجام داد: ترتیبی و ارتماسی. در غسل ترتیبی ابتدا سر و گردن، سپس نیمه راست و بعد از آن نیمه چپ بدن شسته می‏شود.(2900) در غسل ارتماسی بدن یکباره در آب قرار می‏گیرد (مانند غسل در استخر). در هر دو روش، دست کشیدن لازم نیست؛ بلکه همین اندازه که به نیت غسل، آب به تمام نقاط بدن برسد، کافی است. تمام شرطهایی که برای صحیح بودن وضو لازم است، در صحیح بودن غسل نیز شرط است؛ ولی در چند چیز با وضو تفاوت دارد:
1 - در غسل موالات شرط نیست.
2 - در غسل شستن از بالا به پایین لازم نیست.(2901)
3 - در غسل باید آب به پوست بدن برسد؛ ولی در وضو اگر پوست صورت از لای موها پیدا نباشد، لازم نیست.
کیفیت انجام دادن غسل برای انواع واجب و مستحب آن، به یک شکل است و هیچ تفاوتی با هم ندارد.
(19) آیا کسی که چند غسل بر ذمه او هست، می‏تواند به نیت همه یک غسل انجام دهد؟
همه مراجع: آری، می‏تواند.(2902)
(20) آیا می‏توان با دوش حمام غسل ارتماسی گرفت؟
همه مراجع: خیر، غسل ارتماسی زیر دوش حمام صحیح نیست و باید غسل ترتیبی انجام داد.(2903)
(21) اگر بعد از اتمام غسل، در صحت غسل شک کنیم، تکلیف چیست؟
همه مراجع: غسل صحیح است.(2904)
(22) کارهای که برای شخص جنب حرام است، کدامند؟
چند چیز بر شخص جنب حرام است:
1 - گذاشتن چیزی در مسجد،
2 - خواندن آیه‏های سجده واجب.(2905)
3 - رفتن به مسجدالحرام و مسجد النبی.(2906)
4 - رساندن جایی از بدن به خط قرآن و اسم خداوند.
5 - توقف در سایر مساجد و حرم امامان (احتیاط واجب).(2907)
(23) در چه مواردی باید تیمم کنیم؟
1 - وقت تنگ باشد.
2 - دسترسی به آب نباشد.
3 - آب برای انسان ضرر داشته باشد.
4 - بدن یا لباس او نجس بوده و آب بیش از تطهیر آن نیست و لباس دیگری ندارد.
5 - اگر آب را به مصرف وضو یا غسل برساند، افراد مرتبط با او از تشنگی هلاک یا بیمار می‏شوند و یا به سختی می‏افتند.
(24) آیا فرقی بین تیمم بدل از وضو و غسل هست؟
همه مراجع: خیر، تفاوتی بین آن دو نیست.(2908)
(25) آیا بعد از تیمم بدل از غسل، تیمم بدل از وضو نیز لازم است؟
همه مراجع (به جز سیستانی، مکارم و نوری): در تیمم بدل از غسل جنابت، برای نماز، وضو یا تیمم بدل از وضو لازم نیست؛ ولی در تیمم بدل از سایر غسل‏ها، برای نماز وضو یا تیمم بدل از وضو نیز لازم است.(2909)
سیستانی، مکارم و نوری: خیر، لازم نیست برای نماز، وضو یا تیمم بدل از وضو بگیرد (خواه غسل جنابت باشد یا غسل‏های دیگر)، به جز غسل استحاضه متوسطه؛ ولی اگر به جا آورد، بهتر (احتیاط مستحب) است.(2910)
(26) نمازهای واجب کدام است؟
1 - نماز یومیه.
2 - نماز آیات.
3 - نماز میت.
4 - نماز قضای پدر.
5 - نماز طواف واجب.
6 - نمازی که به سبب اجاره، نذر، عهد و قسم واجب می‏شود.
(27) شرایط لباس نماز گزار کدام است؟
1 - پاک باشد (نجس نباشد).
2 - مباح باشد.
3 - از اجزای مردار نباشد (حتی کمربند و کلاه).
4 - از حیوان حرام گوشت نباشد (به عنوان مثال از پوست پلنگ یا روباه تهیه نشده باشد).
5 - اگر نماز گزار مرد است، لباس او طلا یا ابریشم خالص نباشد و زینت طلا (حتی انگشتر طلا) نپوشد.
(28) شرایط مکان نماز گزار کدام است؟
1 - مباح باشد (غصبی نباشد).
2 - بی حرکت باشد (مانند اتومبیل در حال حرکت نباشد).
3 - جای آن تنگ و سقف آن کوتاه نباشد تا بتواند قیام و رکوع و سجود را به طور صحیح انجام دهد.
4 - جایی که پیشانی را می‏گذارد (در حال سجده)، پاک باشد.
5 - مکان نماز گزار اگر نجس است، تر نباشد که به بدن یا لباس وی سرایت کند (و اگر خشک باشد، مانعی ندارد).
6 - جایی که پیشانی را در حال سجده می‏گذارد، از جای قدم‏ها او بیش از چهار انگشت بسته، پست‏تر یا بلندتر نباشد؛ ولی اگر شیب زمین کم باشد اشکال ندارد.
(29) نماز خواندن با مانتو و روسری چه حکمی دارد؟
همه مراجع: اگر مقدار واجب پوشش و شرایط لباس نماز گزار در آن رعایت شود، اشکال ندارد؛ هر چند نماز با چادر برای رعایت پوشش در نماز، آسان‏تر و بهتر است.(2911)
تبصره. مقدار واجب پوشش برای زن در حال نماز، پوشاندن تمام بدن حتی موی سر به جز صورت (به مقداری که در وضو شسته می‏شود) و دست‏ها تا مچ و پاها تا مچ است. اما برای آنکه یقین کند مقدار واجب را پوشانده است، باید(2912) مقداری از اطراف صورت و قدری پایین‏تر از مچ را هم بپوشاند.
(30) اگر فرش اتاق نجس باشد، آیا نماز بر روی آن صحیح است؟ در مورد مهر هم توضیح دهید؟
همه مراجع: اگر فرش نجس، خشک باشد و رطوبت آن به بدن یا لباس نماز گزار نرسد، اشکال ندارد. اما جای سجده (مانند مهر) باید پاک باشد.(2913)
(31) وسط پیشانی جوش زده، در سجده خونی می‏شود، چگونه سجده کنیم؟
همه مراجع: تمام پیشانی جای سجده است و در مورد سؤال، باید با قسمت سالم پیشانی، سجده کنید که مهر خونی نشود(2914).
(32) اگر جملات حمد و سوره یا اذکار نماز چند مرتبه تکرار شود، برای نماز اشکالی ایجاد می‏کند؟
همه مراجع: تکرار کردن آیات حمد و سوره یا ذکرهای رکوع و سجود و تسبیحات اربعه، بدون قصد جزئیت - بلکه برای ثواب یا احتیاط - مانعی ندارد؛ به شرط آنکه به حد وسواس نرسد.(2915)
(33) آیا می‏توان به عمد تسبیحات اربعه را کمتر یا بیشتر از سه بار خواند؟
همه مراجع (به جز فاضل): ذکر تسبیحات اربعه یک مرتبه کافی است؛ ولی بهتر است سه بار بگوید و خواندن آن بیش از سه مرتبه به قصد ذکر، اشکال ندارد.(2916)
فاضل: احتیاط واجب آن است که تسبیحات اربعه را سه بار بگوید(2917).
(34) اگر برای سلام نماز فقط جمله السلام علیکم و رحمه الله و برکاته بگوییم، کافی است. یا دو سلام قبلی هم لازم است؟
همه مراجع: آری، کافی است؛ ولی بهتر است دو سلام قبلی را نیز بگوید.(2918)
(35) نماز مرد با زنجیر و انگشتر طلا چه حکمی دارد؟
همه مراجع (به جز خامنه‏ای): نماز با آن باطل است.(2919)
خامنه‏ای: بنابر احتیاط واجب، نماز با آن باطل است.(2920)
(36) در چه صورتی تکلیف نماز از انسان برداشته می‏شود؟
همه مراجع: در هیچ حالتی تکلیف نماز از شخص مکلف ساقط نمی‏شود. اگر نمی‏تواند ایستاده نماز بگزارد، باید نشسته بخواند و اگر نشسته نمی‏تواند، خوابیده و به پهلوی راست رو به قبله بخواند. اگر به پهلوی راست نمی‏تواند، به پهلوی چپ بخواند. در غیر این صورت به پشت بخوابد، به طوری که کف پای او رو به قبله باشد. حتی در اتوبوس یا هواپیما اگر وقت نماز تنگ باشد، باید در حد مقدور نسبت به قبله و رکوع و سجود اقدام کند.(2921)
(37) پرت شدن حواس در نماز - در حالی که حمد و سوره می‏خواند - نماز را باطل می‏کند یا خیر؟
همه مراجع: حواس پرتی و غرق شدن در افکار مختلف، نماز را باطل نمی‏کند؛ مگر به حدی غافل شود که اگر از او بپرسند چه می‏کنی، نتواند پاسخ دهد که نماز می‏خوانم.(2922)
(38) شک بعد از محل را با مثال توضیح دهید؟
همه مراجع: شک بعد از محل، مانند آن است که در حال خواندن سوره، شک کند حمد را خوانده یا نه؛ در رکوع شک کند سوره را خوانده یا نه؛ در سجده شک کند رکوع را انجام داده یا نه؛ بعد از سلام شک کند تشهد را خوانده یا نه و... در تمام این موارد نباید به شک خود اعتنا کند؛ بلکه باید نماز را ادامه دهد و نماز صحیح است.(2923)
(39) کسانی که زیاد شک می‏کنند، در نماز چه تکلیفی دارند؟
همه مراجع: کثیر الشک به کسی می‏گویند که نمی‏تواند، سه نماز پشت سر هم را بدون شک بخواند در این صورت نباید به شک خود اعتنایی کند؛ یعنی، هر طرف را که به نفع او است، انتخاب کند. برای مثال اگر در نماز صبح بین دو و سه شک کند، بگوید دو رکعت خوانده‏ام و اگر در به جای آوردن سجده و رکوع شک کند، بگوید انجام داده‏ام.(2924)
(40) کیفیت نماز احتیاط را توضیح دهید؟
همه مراجع: کسی که نماز احتیاط بر او واجب شد، بعد از سلام نماز، باید فور نیت نماز احتیاط کند و تکبیره الاحرام بگوید و فقط حمد را بخواند و به رکوع و سجده رود. پس از سجده دوم، اگر یک رکعت نماز احتیاط بر او واجب است، تشهد و سلام دهد و اگر دو رکعت بر او واجب است، رکعت دو را مانند رکعت اول انجام دهد و پس از تشهد، سلام دهد.
(41) دستور سجده سهو را بیان دارید؟
همه مراجع: برای سجده سهو، بعد از نماز فوری نیت سجده سهو کند و پیشانی را بر چیزی که سجده بر آن صحیح است، بگذارد و بگوید: بسم الله و بالله السلام علیک ایها النبی و رحمه الله و برکاته. بعد بنشیند و دوباره سجده رود و ذکری را که گفته شد، بخواند و بنشیند و پس از تشهد بگویدن السلام علیکم و رحمه الله و برکاته(2925).
(42) کسی که نماز و روزه قضا بر گردن دارد، آیا می‏تواند نماز و روزه مستحبی به جا آورد؟
همه مراجع: می‏تواند نماز مستحبی بخواند؛ ولی نمی‏تواند روزه مستحبی بگیرد(2926)
(43) آیا برای خواندن نماز قضا. می‏توانیم به جماعت اقتدا کنیم؟
همه مراجع: بلی، اقتدا به جماعت در نماز قضا، اشکال ندارد و لازم نیست هر دو یک نماز بخوانند؛ بلکه قضای نماز صبح را می‏توان به نماز ظهر یا عصر امام جماعت اقتدا کرد(2927).
(44) آیا قضای نماز پدر را باید پسر بزرگ بخواند یا دیگری هم می‏تواند انجام دهد؟
همه مراجع: نماز قضای پدر تنها بر عهده پسر بزرگ خانواده (بعد از فوت پدر) است. اما اگر کس دیگری هم به جا آورد، اشکال ندارد و رفع تکلیف از پسر می‏شود. پسر بزرگ نیز می‏تواند کسی را برای خواندن نماز پدر اجیر کند.
اگر پدر وصیت کند که از ثلث مالش برای قضای نماز او اجیر بگیرند، پس از خواندن اجیر، قضای نماز از عهده پسر بزرگ ساقط می‏شود.(2928)
(45) در نماز فرادا بهتر می‏توانم به مستحبان عمل کنم. در این صورت باز هم جماعت را توصیه می‏کنید؟
همه مراجع: بلی، نماز جماعت مختصر، از نماز فرادایی که طول داده شود، بهتر است. در روایتی آمده است: اگر یک نفر به امام جماعت اقتدا کند. هر رکعت از آن نماز ثواب 150 نماز دارد و اگر دو نفر اقتدا کنند، ثواب ششصد نماز دارد... و اگر عدد آنها از ده تجاوز کند، چنانچه تمام آسمان‏ها کاغذ، دریاها مرکب، درخت‏ها قلم و جن و انس و ملائکه نویسنده شوند، نمی‏توانند ثواب یک رکعت آن را بنویسند.(2929)
(46) پس از تکبیر امام جماعت هنوز صف‏های جلو تکبیر نگفته‏اند؛ کسی در صف‏های بعدی تکبیره الاحرام می‏گوید، نمازش چه حکمی دارد؟
همه مراجع: اگر صف‏های جلو آماده نماز هستند و تکبیر گفتن آنها نزدیک است، افراد در صف‏های بعدی می‏توانند تکبیره الاحرام بگویند و وارد نماز شوند.(2930)
(47) اگر خورشید گرفتگی در شهر ما قابل رویت نباشد و یا در شهر دیگری زلزله شود، نماز آیات بر ما واجب می‏شود؟
همه مراجع: اموری که نماز آیات برای آنها واجب است، در هر محلی که اتفاق بیفتد، فقط مردم همان جا باید نماز آیات بخوانند و بر مردم شهرهای مجاور آن، واجب نیست.(2931)
(48) مقدار مسافت شرعی چند کیلومتر است؟
امام، بهجت، خامنه‏ای، فاضل، صافی و نوری: مسافت شرعی تقریبا 5/22 کیلومتر است.(2932)
مکارم: مسافت شرعی تقریبا 5/21 کیلومتر است.
تبریزی، سیستانی و وحید: مسافت شرعی تقریبا 22 کیلومتر است.(2933)
(49) روزه‏های واجب کدام است؟
روزه‏های واجب عبارت است از:
1 - روزه ماه رمضان.
2 - روزه کفاره.
3 - روزه قضا.
4 - روزه نذر و عهد و یمین.
5 - روزه استیجاری.
6 - روزه روز سوم اعتکاف.
7 - روزه جایگزین قربانی در حج تمتع.
(50) روزه‏های حرام کدام است؟
روزه‏های حرام (روزه‏هایی که نباید گرفت) عبارت است از:
1 - روزه عید قربان.
2 - روزه عید فطر.
3 - روزه ایام تشریق برای کسی که در منا است.
4 - روزه یوم الشک (روزی که نمی‏داند آخر شعبان است یا اول رمضان) به نیت ماه رمضان.
5 - روزه سکوت.
6 - روزه وصال (شب را نیز تا سحر روزه بگیرد).
7 - روزه مستحبی زن در جایی که با حق شوهر منافات داشته باشد.
8 - روزه مستحبی فرزند در جایی که باعث آزار و اذیت پدر و مادر گردد.
9 - روزه مریض و هر کس که روزه برای او ضرر دارد.
10 - روزه مسافر به جز مواردی که استثنا شده است.
(51) برای چه کسانی روزه خواری جایز است؟
همه مراجع: بر چند دسته روزه واجب نیست، آنان عبارتند از:
1 - پیرمرد و پیرزنی که گرفتن روزه برای آنان مشقت دارد.
2 - زن بارداری که گرفتن روزه برای حمل یا خودش ضرر دارد.
3 - زن شیردهی که گرفتن روزه برای بچه یا خودش ضرر دارد.
4 - بیماری که گرفتن روز برای او ضرر دارد.
5 - کسی که بیماری دارد که زیاد تشنه می‏شود و نمی‏تواند تشنگی را تحمل کند.
6 - کسی که به سن بلوغ نرسیده است.
7 - زنی که خون حیض و نفاس می‏بیند.
8 - کسی که به مسافرت می‏رود و در جایی قصد اقامت ده روز نمی‏کند.
9 - دختری که به جهت ضعف بنیه، گرفتن روزه برای او مشقت فراوان و ضرر دارد.
10 - کسی که بی هوش است و یا در کما به سر می‏برد.
11 - دیوانگان.(2934)
(52) گاهی از لثه‏هایم خون بیرون می‏آید و با آب دهان مخلوط می‏شود، اگر آن را فرو ببرم روزه باطل می‏شود؟
همه مراجع (به جز تبریزی، صافی و نوری): اگر خون لثه در آب دهان مستهلک شود، فرو بردن آن روزه را باطل نمی‏کند.(2935)
تبریزی و صافی: اگر خون لثه در آب دهان مستهلک شود؛ بنابر احتیاط واجب فرو نبرد و بیرون بریزد.(2936)
نوری: فرو بردن آن جایز نیست؛ هر چند در آب دهان مستهلک شود.(2937)
(53) پرکردن دندان در ماه رمضان چگونه است؟
همه مراجع: پرکردن یا جرم‏گیری و کشیدن دندان در ماه رمضان، برای پزشکان جایز است و برای شخص روزه‏دار زمانی جایز است که مطمئن باشد خون یا آبی که به وسیله دستگاه وارد فضای دهان می‏شود، فرو نخواهد رفت.(2938)
(54) گاهی انسان روزه‏دار در کنار وسیله نقلیه قرار می‏گیرد و دود آن به حلق او می‏رسد آیا روزه‏اش باطل می‏شود؟
همه مراجع: اگر با این اعتقاد که دود غلیظ به حلقش نمی‏رسد در کنار وسیله نقلیه بایستد و به طور اتفاق دود به حلقش برسد، روزه‏اش صحیح است.(2939)
(55) تنفس بخار آب در حمام، برای روزه‏دار چه حکمی دارد؟
همه مراجع: بخار آب حمام، روزه را باطل نمی‏کند.(2940)
(56) شستن سر در زیر شیر آب در حال روزه، چه حکمی دارد؟
همه مراجع: آنچه روزه را باطل می‏کند، فرو بردن سر زیر آب است؛ به طوری که یک مرتبه آب، همه سر را فرا گیرد؛ اما شستن سر زیر شیر و زیر دوش اشکالی ندارد.(2941)
(57) چه نوع دروغی روزه را باطل می‏کند؟
همه مراجع (به جز بهجت، سیستانی و مکارم): دروغ بستن به خدا، پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم)، امامان (علیهم السلام) و بنابر احتیاط واجب، پیامبران و جانشینان آنان و حضرت زهرا (علیها السلام).
مکارم: بنابر احتیاط واجب دروغ بستن به خدا، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و امامان (علیهم السلام)، پیامبران و جانشینان آنان و حضرت زهرا (علیها السلام).
بهجت: دروغ بستن به خدا، پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) و امامان (علیهم السلام)، پیامبران، جانشینان آنان و حضرت زهرا (علیها السلام).
سیستانی، بنابر احتیاط واجب دروغ بستن به خدا، پیامبر اسلام و امامان (علیهم السلام).(2942)
(58) هنگامی که روزه می‏گیرم، به شدت بدنم سست می‏شود و نمی‏توانم کارهای مثل درس خواندن را انجام دهم، وظیفه من چیست؟
همه مراجع: این گونه ضعف و سستی‏ها تا حدودی لازمه روزه است و برای نوع افراد پیش می‏آید و به جهت آن نمی‏توان روزه را خورد؛ ولی اگر ضعف به قدری باشد که معمولا نمی‏شود آن را تحمل کرد، خوردن روزه اشکال ندارد.(2943)
تبصره. البته انسان می‏تواند در این شرایط به مسافرت برود (حداقل 5/22 کیلومتر) و روزه خود را بخورد و به وطن برگردد. در این صورت لازم نیست تا مغرب از خوردن و آشامیدن خودداری کند و بعد از ماه رمضان، قضای آن را به جا آورد و کفاره هم ندارد.
(59) در ماه رمضان مدتی روزه نگرفته‏ام، اما تعداد روزه‏ها را فراموش کرده‏ام؛ وظیفه‏ام چیست؟
همه مراجع: می‏توانید به مقدار حداقل اکتفا کنید؛ یعنی، هر مقدار از روزه‏ها را که یقین دارید کمتر از آن نبوده، قضا کنید و بیش از آن لازم نیست.
(60) کفاره روزه زن، بر مرد است یا زن؟
همه مراجع: کفاره در موارد یاد شده، بر خود زن واجب است و در صورتی که زن درآمد ندارد، کفاره از او ساقط است.(2944)
(61) کسی که به واسطه بیماری نتوانسته روزه‏های ماه رمضان را بگیرد. اگر چند سال قضای آن را به تأخیر اندازد. تکلیف چیست؟
همه مراجع: اگر بیماری او در میان سال خوب شد، باید روزه‏ها را قضا کند و اگر به سال‏ها بعد انداخت، علاوه بر قضای روزه، باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد. اما اگر بیماری او تا سال بعد ادامه یافت - به طوری که نمی‏تواند قضا کند - فقط باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد.(2945)
(62) روزه‏ها را از روی عمد نگرفتم؛ ولی نمی‏دانستم افزون بر قضا، کفاره هم دارد، آیا در این فرض کفاره واجب می‏شود؟
همه مراجع: آری، افزون بر قضای روزه‏ها، باید کفاره نیز بدهید و ناآگاهی از کفاره باعث سقوط آن نمی‏گردد.(2946)
(63) آیا می‏شود در ماه رمضان مسافرت کرد؟ حکم روزه چگونه است؟
همه مراجع: مسافرت در ماه رمضان اشکال ندارد؛ ولی اگر برای فرار از روزه باشد، مکروه است.(2947)
(64) مؤونه چیست؟
مؤونه به مخارجی گفته می‏شود که در زندگی، هزینه می‏گردد و شامل موارد ذیل است:
1 - هزینه‏های زندگی شخصی؛ مانند: خوراک و پوشاک، خانه مسکونی، وسایل زندگی، وسایل نقلیه، وسایل تحصیلی، رایانه، هزینه ازدواج و...؛
2 - هدایا و بخشش‏ها، مانند: خیرات، صدقات، جوایز و...؛
3 - مخاج سفر حج (واجب و مستحب)، سفر زیارت، گردش و تفریح؛
4 - حقوقی که بر عهده شخص است؛ مانند: دیه، غرامت و کفاره.(2948)(2949)
(65) آیا به درآمد زنی که برای خود کسبی داشته و مخارج او را شوهر می‏دهد، خمس تعلق می‏گیرد؟
همه مراجع: آری، باید خمس آن را بدهد؛ ولی اگر مقداری از آن را در نیازهای زندگی خرج کرده باشد، تنها باید خمس باقی مانده را بدهد.(2950)
(66) راه محاسبه خمس را ذکر کنید.
کشاورزان، کارمندان، کارگران، کاسب‏ها و کسانی که درآمد کسب دارند، باید برای خود خساب سال خمسی داشته باشند جهت محاسبه خمس، به صورت زیر عمل کنند:
هنگامی که از دریافت اولین درآمد(2951) یک سال گذشت، آن روز وقت حساب سال است. هر چه از مؤونه که مورد استفاده قرار می‏گیرد و عین آن از بین می‏رود (مانند خوراکی‏ها، موادهای شوینده، وسایل تحصیلی دفتر، خودکار و غیر آنها)، چنانچه تا آخر سال خمسی زیاد بیاید و در بازار ارزشی داشته باشد، باید خمس (یک پنجم) آن را با قیمت روز بپردازند. چیزهایی از مؤونه که مورد نیاز انسان است و با استفاده عین آن، از بین نمی‏رود (مانند وسایل زندگی مثل فرش، یخچال، وسیله نقلیه و...)، هر چند سال هم بر آنها بگذرد، خمس به آنها تعلق نمی‏گیرد.(2952)
مثال: کارمندی در پایان خرداد سال 80، اولین حقوق خود را دریافت می‏کند؛ حساب سال او پایان خرداد سال 81 است. در این تاریخ ده کیلو برنج، پنج کیلو لپه، پنج عدد تاید و مبلغ پنجاه هزار تومان زیاد آمده است. او باید یک پنجم هر یک از اجناس فوق را جدا کرده و بابت خمس بپردازد و جایز است قیمت آن را به روز حساب کرده و یک پنجم آن را به صورت پول نقد بدهد. تبصره 1 - کسی که شغل ندارد، اگر اتفاقا معامله‏ای کند و سودی ببرد - بعد از آنکه یک سال از وقتی که فایده برده، بگذرد - باید خمس مقداری را که از خرج سالش زیاد آمده، بدهد.
تبصره 2 - درباره خمس بعضی از درآمدها (مانند حقوق خانواده شهدا، هدیه، جایزه بانکی و...) میان مراجع تقلید اختلاف نظر هست.
(67) رفت و آمد با خانواده‏ای که خمس پرداخت نمی‏کنند، چه حکمی دارد؟
همه مراجع (به جز تبریزی و سیستانی): معاشرت با آنان اشکال ندارد و اگر یقین نداشته باشد به غذای آنها خمس تعلق گرفته، خوردن آن نیز جایز است و چنانچه احتمال تأثیر بدهد، آنان را ارشاد کند.(2953)
تبریزی و سیستانی: معاشرت با آنان اشکال ندارد و می‏تواند از غذای آنها استفاده کند؛ هر چند بداند که خمس آن پرداخت نشده است. چنانچه احتمال تأثیر بدهد، آنان را ارشاد کند.(2954)
(68) آیا شخص قبل از رسیدن سال، می‏تواند اموال خود را به قصد فرار از خمس به همسرش ببخشد تا بعد از سال خمسی، او دوباره همان پول را به شوهرش ببخشد؟
همه مراجع (به جز مکارم): خیر، باید خمس آن را سر سال بپردازد(2955).
مکارم: بنابر احتیاط واجب، باید خمس آن را سر سال بپردازد.(2956)
(69) شرایط نذر کدام است؟
شرایط نذر عبارت است از:
1 - نذر کننده بالغ باشد، عاقل و با قصد و اختیار باشد.
2 - انجام دادن آن ممکن باشد.
3 - انجام دادن آن مطلوب شرع باشد (مانند نماز، روزه، قربانی کردن، کمک به دیگران، عبادت مریض و...)
4 - ترک آنها مطلوب شرع باشد. (ترک حرام یا مکروه).
تبصره. اگر متعلق نذر مباح باشد؛ یعنی انجام دادن یا ترک آن از هر جهت مساوی باشد، نذر باطل است. اما اگر انجام دادن یا ترک آن، از جهتی بهتر باشد، صحیح است. برای مثال نذر کند غذایی بخورد که برای عبادت نیرو بگیرد و یا غذایی نخورد که مایه سستی بدن او از انجام دادن عبادت می‏شود.
(70) صیغه نذر چیست و آیا جمله خاصی دارد؟
همه مراجع: آری، نذر صیغه خاصی دارد: برای مثال شخصی در مورد شفا یافتن بیماری‏اش نذر می‏کند که مبلغی به فقیر بدهد؛ پس چنین می‏گوید: ان شفی الله مرضی فلله علی ان اعطی الفقیر کذا البته لازم نیست به عربی بخواند. همین اندازه کافی است که بگوید: اگر بیماری من شفا یابد، برای خدا بر عهده من است که فلان مبلغ را به فقیر بدهم.(2957)
(71) آیا تغییر نذر جایز است؟ برای مثال کسی که نذر کرده در روز عاشورا به مردم حلیم بدهد، آیا می‏تواند به جای آن خوراکی دیگری بدهد؟ یا حلیم را در روزهای دیگر ماه محرم به مصرف برساند؟
همه مراجع: اگر نذر طبق صیغه معتبر شرعی بوده، تغییر آن جایز نیست؛ بلکه باید به همان صورت که نذر کرده، عمل کند و در غیر این صورت تغییر مورد نذر، اشکال ندارد.(2958)
(72) اگر استماع موسیقی هیچ گونه تأثیری در انسان نداشته باشد، آیا باز حرام است؟
همه مراجع: اگر از نوع موسیقی حرام باشد، گوش دادن به آن جایز نیست؛ هر چند در شخص تأثیر نداشته باشد.(2959)
تبصره. موسیقی حرام، غالبا آثار مخربی دارد و باعث بیگانگی از خدا و تحریک شهوت‏ور آلودگی به مفاسد دیگر می‏شود؛ ولی حکم تابع این امور نیست و اگر به فرض، در موردی موسیقی حرام هیچ تأثیری در روح و روان انسان بر جای نگذارد، باز گوش دادن به آن جایز نیست.
(73) آیا میان انواع موسیقی‏ها - از قبیل اصیل (سنتی)، کلاسیک، محلی، پاپ و... تفاوتی در حکم هست؟
همه مراجع: خیر، هیچ گونه تفاوتی میان آنها در حکم نیست و معیار حرمت استماع موسیقی، طرب انگیزی و لهوی بودن آن است.(2960)
(74) گاهی از صدا و سیما و یا نوار ضبط صوت، آهنگ‏هایی پخش می‏شود که به نظر می‏رسد مناسب با مجالس لهو و خوش گذرانی است؛ در حالی که در نظر دیگران این چنین نیست! آیا می‏توانم آنها را از گوش دادن به آن منع کنم؟
همه مراجع: بر شما واجب است که به آن گوش ندهید؛ ولی نهی دیگران، مبتنی بر این است که آنان هم آن را موسیقی حرام بدانند.(2961)
تبصره. یکی از شرایط وجوب فریضه امر به معروف و نهی از منکر، آن است که حرام بودن منکر، درباره انجام دهنده آن ثابت باشد و یا او بر گناه اصرار ورزد. فرض مسأله در جایی است که موسیقی یاد شده، در نظر دیگران از نوع موسیقی حلال است؛ در نتیجه نهی از منکر در اینجا ساقط می‏شود.
(75) نگاه‏های ممنوع و حرام کدام است؟
نگاه‏های حرام عبارت است از:
1 - نگاه به چهره آرایش کرده زن.
2 - نگاه به زیور آلات زن.
3 - نگاه به عکس بی حجاب زن آشنا،
4 - نگاه با ریبه (ترس افتادن به حرام).
5 - نگاه به بدن مرد نامحرم (به جز صورت و دست‏ها).
6 - نگاه به تمام بدن زن نامحرم (به جز صورت و دست‏ها).
7 - نگاه هوس آلود (هر چند به صورت و دست‏ها و یا به بدن هم جنس).
(76) شرایط عقد ازدواج چیست؟
ازدواج دارای شرایطی است؛ از جمله:
1 - به صورت شفاهی صیغه خوانده شود، نه نوشتاری.
2 - قصد انشای عقد داشته باشند.
3 - بین ایجاب و قبول موالات رعایت شود.
4 - صیغه را به صورت صحیح بخوانند.
5 - خواننده صیغه عاقل و بالغ باشد.
6 - زن و مرد به ازدواج راضی باشند.
(77) اگر پدر و مادر، فرزندان خود (پسر یا دختر) را مجبور سازند با شخص غیر مورد علاقه خود ازدواج کنند، آیا عقد صحیح است؟
همه مراجع: خیر، در فرض یاد شده، عقد باطل است.(2962)
(78) آیا عقد و نکاح معاطاتی نیز جایز است؟ به عنوان مثال پسر انگشتری را در دست دختر کند به قصد اینکه همسر یک‏دیگر شوند، بی آنکه صیغه عقد بخوانند؟
همه مراجع: ازدواج معاطاتی، درست نیست و باید صیغه بخوانند.(2963)
(79) اگر دختر گفت: پدر و مادرم رضایت قلبی به ازدواج دارند؛ آیا می‏توان به گفته او بدون اذن پدر با او ازدواج کرد؟
همه مراجع: در اذن پدر، اظهار لازم است و رضایت قلبی کافی نیست.(2964)
(80) آیا بر کسی که از احکام شرعی و راه و روش امر به معروف آگاهی ندارد، امر به معروف واجب است؟
همه مراجع: خیر، واجب نیست؛ ولی باید شرایط و مسائل امر به معروف را یاد بگیرد تا دچار اشتباه نگردد.(2965)
(81) اگر صاحب خانه در بین غذا خوردن، بفهمد غذا نجس است (مانند دیدن فضله موش در غذا)، آیا لازم است به میهمانان بگوید؟
همه مراجع (به جز سیستانی و مکارم): آری، باید به آنان بگوید.(2966)
مکارم: بنابر احتیاط واجب، باید به آنان بگوید.(2967)
سیستانی: اگر احتمال بدهد میهمانان به گفته او ترتیب اثر می‏دهند، باید به آنان بگوید؛ ولی اگر بداند ترتیب اثر نمی‏دهند، گفتن لازم نیست.(2968)
(82) کسی که از شخصی غیبت کرده یا شنیده است، آیا باید رضایت فرد غیبت شده را به دست آورد؟
همه مراجع: خیر، کسب رضایت او واجب نیست؛ ولی باید از این گناه توبه کند.(2969)
(83) دروغ مصلحتی چه حکمی دارد؟
همه مراجع: دروغ مصلحتی به معنای رایج نزد مردم - که در واقع دروغ منفعتی است - حرام است. موارد جواز دروغ در اسلام مشخص است؛ از جمله آنها وجود مصلحت اهم (مثل حفظ جان مؤمن و یا رفع نزاع بین دو مسلمان) است.(2970)
(84) آیا هر بازی که در آن برد و باخت و شرط بندی انجام گیرد، حرام است؟
همه مراجع: هر نوع بازی که به صورت برد و باخت و شرط بندی باشد، حرام است؛ مگر در مسابقه تیر اندازی و اسب سواری.(2971)
(85) کشیدن کاریکاتور اشخاص، در صورتی که موجب استهزاء و هتک آنان شود، چه حکمی دارد؟
همه مراجع: به طور کلی استهزاء و هتک حرمت مؤمن، حرام است(2972).
(86) در دوران کودکی، پولی از کسی برداشته‏ام و نمی‏توانم آن را به او بگویم، وظیفه‏ام چیست؟ آیا می‏توانم از طرف او صدقه بدهم؟
همه مراجع: باید به هر طریقی که ممکن است، پول را به او برسانید و لازم نیست بگویید بابت چه چیز است و حتی می‏توانید به وسیله شخص دیگری، به او برسانید و یا به حساب بانکی او واریز کنید. صدقه دادن کفایت نمی‏کند.(2973)
(87) اگر مالی را از کسی برداشته باشیم و اکنون به او دسترسی نداریم، تکلیف چیست؟
امام، بهجت، صافی و نوری: اگر از پیدا کردن صاحبش مأیوس هستید، باید آن را با اجازه مجتهد، از طرف صاحبش به فقیر صدقه بدهید.(2974)
تبریزی، خامنه‏ای، سیستانی، فاضل، مکارم و وحید: اگر از پیدا کردن صاحبش مأیوس هستید، باید آن را از طرف صاحبش به فقیر صدقه بدهید و احتیاط واجب آن است که با اجازه مجتهد باشد.(2975)
(88) اگر در گذشته پولی را از کسی برداشته باشیم و اکنون از دنیا رفته است؛ چگونه آن را جبران کنیم؟
امام، بهجت، صافی و نوری: اگر وارثان او را می‏شناسید، باید به هر طریق ممکن، به آنها برسانید و اگر از پیدا کردن آنها مأیوسید، باید آن را با اجازه مجتهد از طرف آنها به فقیر صدقه بدهید.(2976)
تبریزی، خامنه‏ای، سیستانی، فاضل، مکارم و وحید: اگر وارثان او را می‏شناسید، باید به هر طریق ممکن، به آنها برسانید و اگر از پیدا کردن آنان مأیوسید، باید آن را از طرف آنها به فقیر صدقه بدهید و احتیاط واجب است که با اجازه مجتهد باشد.(2977)
(89) آیا استفاده از بیمه دیگران جایز است؟
همه مراجع: استفاده از دفترچه بیمه دیگری، برخلاف مقررات و موجب ضمان استفاده کننده است.(2978)
(90) آیا شخص می‏تواند نزد دیگران پول بگذارد و هر ماه سود آن را دریافت کند؟
همه مراجع: اگر سپردن اموال نزد دیگران، تحت عنوان یکی از عقدهای صحیح با رعایت شرایط شرعی باشد، اشکال ندارد؛ ولی اگر به عنوان قرض باشد و در آن شرط سود شود، ربا و حرام است.(2979)
(91) کسی که قرض می‏گیرد، چنانچه سود آن را با رضایت کامل بدهد، آیا باز حرام است؟
همه مراجع: اگر در آن شرط سود شده باشد، حرام است و رضایت دو طرف آن را حلال نمی‏کند. اما اگر بدون شرط، خود قرض گیرنده مقداری زیادتر پس بدهد، اشکال ندارد؛ بلکه مستحب است.(2980)
(92) دادن رشوه برای حل مشکل اداری و تسریع در کار، چه حکمی دارد؟
امام، بهجت، خامنه‏ای، صافی، فاضل، مکارم و نوری: پرداخت پول یا اموالی، از سوی مراجعه کننده، به کارمندان اداره‏ها - که وظیفه ارائه خدمات به مردم را دارند - منجربه فساد اداره‏ها خواهد شد که از نظر شرعی حرام است. گرفتن آن بر دریافت کننده نیز حرام است و حق تصرف در آن را ندارد.(2981)
تبریزی، سیستانی و وحید: رشوه دادن در غیر باب قضا، برای گرفتن حق جایز است؛ ولی گرفتن آن بر کسی که وظیفه‏اش ارائه کار و خدمت است، جایز نیست.(2982)
(93) اگر در کارهای اداری گرفتن حق، مستلزم دادن رشوه باشد؛ آیا پرداخت آن جایز است؟
همه مراجع (به جز خامنه‏ای): اگر گرفتن حق منحصر به این راه باشد، اشکال ندارد؛ ولی بر گیرنده پول، حرام است.(2983)
(94) آیا سقط جنین در ماه‏های اول حاملگی اشکال شرعی دارد؟
همه مراجع: آری، سقط جنین پس از انعقاد نطفه، در هر ماهی که باشد، جایز نیست.(2984)
(95) آیا خونی که بر روی زخم خشک می‏شود، نجس است؟
همه مراجع: آری، نجس است؛ هر چند خشک شده باشد.(2985)
(96) گاهی هنگام خونگیری از بیمار، مقدار بسیار کم و ناچیزی از خون سرایت می‏کند؛ آیا با پنبه الکلی می‏توان محل را تطهیر کرد؟
همه مراجع: خون - هر چند به مقدار ناچیز هم باشد - نجس است و باید آن را با آب شست.(2986)
(97) در هنگام تشریح، اگر دست ما به مرده‏ای بخورد که نمی‏دانیم مسلمان است یا کافر؛ آیا غسل مس میت لازم است؟
همه مراجع: غسل مس میت واجب است، خواه میت مسلمان باشد یا کافر؛ مگر آنکه بدانید میت مسلمانی است که او را غسل داده‏اند.(2987)
(98) برای رهن خانه چه کنیم تا دچار ربا نشویم؟
همه مراجع (به جز سیستانی): راه صحیح آن است که از اول به عنوان اجاره قرار داد بسته شود؛ به طوری که مالک، خانه خود را تا مدت مشخص به مبلغ معینی، به مستأجر اجاره دهد و شرط کند که مستأجر مبلغی را به او قرض دهد. اما اگر اول به عنوان قرض، پول را به صاحب خانه دهد به شرط آنکه خانه را به کمتر از قیمت اجاره دهد - ربا و حرام است.(2988)
سیستانی: اجاره به شرط قرض، بنابر احتیاط واجب جایز نیست.(2989)
(99) حکم شرکت در طرح تجاری گلدکوئیست و مانند آن چیست؟
همه مراجع: شرکت و عضو شدن در هر نوع بازاریابی شبکه‏ای که به صورت هرمی مانند و بی انتهاست، جایز نیست.(2990)
تبصره. هر نوع بازاریابی شبکه‏ای حرام نیست. تنها بخشی از آن که به صورت دسیسه هرمی (pyramid scheme) و بی انتهاست، جایز نیست.
(100) تکلیف پولی که از طریق معامله با شرکت‏گلدکوئیست و مانند آن به دست آمده چیست؟
همه مراجع: اگر صاحبان اصلی پول را می‏شناسد، باید به آنها برگرداند و در غیر این صورت، از طرف آنان - با اجازه مجتهد جامع الشرایط - به فقیر صدقه بدهد.(2991)
تبصره. آیات عظام (تبریزی، خامنه‏ای، سیستانی، فاضل، مکارم و وحید) کسب اجازه از مجتهد جامع الشرایط را احتیاط واجب می‏دانند.
(101) حدود حجاب اسلامی برای بانوان چیست؟ برای این منظور پوشیدن لباس بلند و آزاد و شلوار و روسری کفایت می‏کند و اصولا چه کیفیتی در لباس و پوشش زن در برابر افراد نامحرم باید رعایت شود؟
امام خمینی (رحمه الله): واجب است تمام بدن زن به جز قرص صورت و دستها تا مچ از نامحرم پوشیده شود و لباس مذکور اگر مقدار واجب را بپوشاند مانع ندارد ولی پوشیدن چادر بهتر است و از لباس‏هایی که توجه نامحرم را جلب کند باید اجتناب شود.
(102) آیا حجاب از ضروریات دین است؟ و حکم کسانی که به آن بی‏اعتنایی می‏کنند چیست؟
همه مراجع: اصل حجاب ضروری دین محسوب است و بی‏اعتنایی به اصل حجاب و عدم رعایت آن معصیت و گناه است.
(103) پوشیدن جوراب نازک و بدن‏نما برای خانم‏ها در بیرون از منزل و انظار نامحرمان چه صورت دارد؟ و بیرون گذاشتن موهای سر از چادر در مقنعه توسط خانم‏ها در دید نامحرمان چگونه است؟
همه مراجع: پوشانیدن بدن از نامحرمان بر زن واجب است و چنین جوراب‏هایی برای حجاب شرعی واجب کفایت نمی‏کند و پوشیدن تمام موی سر در برابر نامحرمان واجب است.
(104) آرایش زنان در خیابان‏ها و بیرون گذاشتن مقداری از موها و پوشیدن جوراب بدن‏نما و لباس‏های محرک چه صورت دارد؟
همه مراجع: حرام است.
(105) رباخواری یک حرکت شومی است که توسط برخی از ثروتمندان بدان دامن زده می‏شود مستدعیست در این خصوص ما را راهنمایی فرمایید.
همه مراجع: ربا مطلقا حرام است.
(106) با توجه به ترویج موسیقی از طرف بعضی مراکز فرهنگی، برخی می‏گویند: غنا حرام است و موسیقی اشکال ندارد، لطفا فرق بین غنا و موسیقی را بیان فرمایید. و برخی می‏گویند: موسیقی اصیل و سنتی اشکال ندارد لطفا نظرتان را بفرمایید.
خامنه‏ای: غنا خوانندگی مطرب و ملهی متناسب با مجالس عیش و نوش است و موسیقی نوازندگی با همان اوصاف است و در حکم با هم فرق ندارند و هر دو حرام است.
تبریزی: غنا (آوازه خوانی مناسب مجالس خوشگذرانی که در مضمون باطل باشد.) و گوش دادن به آن حرام است و بنابر احتیاط واجب باید از مطلق خواندنی که با ترجیع صوت (چهچهه) است ولو در مضمون باطل نباشد اجتناب نمود و نیز موسیقی لهوی (نواختن با آلات مخصوصه که مناسب خوشگذرانی باشد) و گوش دادن به آن حرام است. موسیقی‏ای که مناسب خوشگذرانی باشد حرام است و بین انواع آن فرق نیست چه سنتی باشد یا غیر آن.
فاضل لنکرانی: غنا آوازی است که در آن صدا را در گلو می‏گردانند که به زبان عرفی چهچهه می‏گویند و طرب‏انگیز هم باشد و مناسب مجالس لهو و لعب هم باشد که این حرام است و موسیقی به یک تعریف، ترکیب اصوات است به نحوی که خوش آیند باشد. لذا اگر مناسب مجالس لهو و لعب باشد حرام است. حضرت آیه الله مکارم شیرازی: کلیه صداها و آهنگ‏های مناسب مجالس لهو و فساد حرام است و تشخیص آن با مراجعه به اهل عرف خواهد بود.
صافی گلپایگانی: غنا عبارت از آوازی است که مشتمل بر ترجیع و صوت و طرب‏انگیز و مناسب با مجالس طرب باشد و موسیقی گاه بر غنا و گاه بر آلات مختلف موسیقی مانند تار، سنتور، دف و غیره اطلاق می‏شود. موسیقی را اگر به همان معنای غنا و آوازها و سازها و به کار گرفتن آنها بدانیم، فرا گرفتن موسیقی که از قدیم الایام بین اهل لهو و بزم متداول بود و در کشورها و مناطق مختلف انواعی از آن به کار برده می‏شده و می‏شود همه حرام است.
(107) خرید و فروش چک به مبلغ کمتر از مبلغ مندرج در چک بانکی چه صورت دارد؟ البته چکی که مثلا مربوط به دو ماه دیگری باشد.
خامنه‏ای: خرید و فروش چک به مبلغ کمتر از چک به شخص ثالث ربا و حرام است.
صافی گلپایگانی: خرید و فروش خود چک صحیح نیست چون خود چک مدرک است، و مالیت ندارد ولی اگر چک صوری نباشد یعنی دارنده چک واقعا از کسی طبق چک طلب دارد می‏تواند طلب خود را به دیگری به کمتر بفروشد.
فاضل لنگرانی: اگر چک سند بدهی فرد ثالثی باشد اشکال ندارد.
تبریزی: چنانچه بداند چک به ازاء بدهی صادر شده و در حقیقت دارنده چک طلب خود را از دیگران به پول نقد می‏فروشد مانعی ندارد.
مکارم شیرازی: در صورتی که چک دوستانه نباشد بلکه سند بدهکاری واقعی باشد، مانعی ندارد.
بهجت: در موردی که شخصی متاعی را فروخته و قیمت را به صورت چک مدت‏دار گرفته، فروش این چک به مبلغی کمتر از آن در صورتی که در ما به التفاوت معامله شرعی انجام گیرد و در ضمن آن، شرط قرض با فروش بقیه به مساوی بشود مانعی ندارد.
سیستانی: اگر نویسنده چک واقعا بدهکار آن کسی باشد که چک برای او نوشته است، فروش آن به مبلغ کمتر اشکال ندارد، ولی اگر برای کمتر فروختن نوشته باشد جایز نیست.
(108) معمولا در برخی مسابقات ورزشی شرطبندی‏هایی صورت می‏گیرد مثلا اگر شما برنده شدید یک وعده غذا می‏دهم آیا شرطبندی در مسابقات یا کارت بازی کودکان مالک شدن کارت طرف مقابل در صورت برنده شدن چه صورت دارد؟
همه مراجع: شرطبندی در موارد مذکور الزام‏آور و واجب الوفاء نیست و اجبار بر عمل به شرط حرام است.
(109) آیا پولی که جوانان جهت ازدواج یا خرید مسکن پس انداز می‏کنند یا برای حج می‏پردازند که سال‏ها در بانک می‏ماند خمس دارد؟
خامنه‏ای: اگر پول را برای حج واجب پرداخته و پس انداز برای مسکن در حد دو، سه سال باشد خمس ندارد و پس انداز برای ازدواج اگر راه منحصر در پس انداز باشد و پول به همان نیت اندوخته شود هم خمس ندارد.
بهجت: چیزهایی که در زندگی به آن احتیاج دارد، مانند خانه، اثاثیه و جهیزیه دختر اگر نمی‏تواند یک دفعه آن را تهیه نماید ولی می‏تواند تدریجا در طول چند سال آنها را تهیه نماید، خمس ندارد. مثلا اگر یک سال زمین را و در سال بعد قسمتی از وسایل ساختمان را بخرد که در این صورت اگر چه زمین یا آهن و آجر و یا سایر وسایل مدتی بدون استفاده می‏ماند خمس ندارد که شرح کامل آن در مسئله 1391 رساله آمده و اما وجه ثبت نام حج اگر از درآمد سال ثبت نام کرده و در وقت اعلام مشرف شود خمس ندارد و اگر سال بر آن گذشته و بعد ثبت نام کرده خمس دارد.
تبریزی: خمس دارد.
فاضل لنکرانی: چنانچه برای تهیه منزل یا ازدواج ناچار به پس انداز باشد خمس ندارد. ولی آنچه برای ثبت نام حج می‏پردازند و سالهای بعد مشرف می‏شودند خمس دارد، مگر اینکه قبلا حج بر او مستقر شده باشد.
صافی گلپایگانی: پولی که به حساب حج ریخته‏اند چنانچه از عواید همان سالی است که به حساب ریخته بوده، اگر به حج برود ولو پس از گذشت چند سال خمس ندارد. همچنین پولی که جهت خرید خانه مورد حاجت برای سکونت کنار بگذارد در صورتی که قدرت خرید خانه بدون جمع کردن پول در طی سنوات متعدده نداشته باشد خمس ندارد ولی پول جمع کردن برای ازدواج در صورت گذشت سال بر آن بنابر احتیاط خمس دارد.
سیستانی: پول ازدواج و مسکن خمس دارد و اما پول حج اگر برای حج واجب باشد و راهی دیگر برای رفتن به حج نباشد خمس ندارد.
مکارم شیرازی: پولی که برای ازدواج یا خرید مسکن پس انداز می‏شود مشمول خمس است ولی پولی که به حساب سازمان حج ریخته می‏شود و انسان به این وسیله در نوبت قرار می‏گیرد، در صورتی که از درآمد همان سال ثبت نام باشد خمس ندارد.
(110) پول یا اجناسی که والدین جهت جهیزیه دختر کنار می‏گذارند آیا خمس دارد؟
خامنه‏ای: اگر پدر پولی را از درآمد در حد شأن به دختر ببخشد و در اختیار او قرار دهد خمس آن واجب نیست و اجناس جهیزیه خمس ندارد.
فاضل لنگرانی: خیر.
مکارم شیرازی: در صورتی که دختر در آستانه ازدواج باشد یا معمول آن محیط، جمع آوری تدریجی بوده باشد که در این دو صورت خمس ندارد.
بهجت: چیزهایی که در زندگی به آن احتیاج دارد، مانند خانه، اثاثیه و جهیزیه دختر، اگر نمی‏تواند یک دفعه آن را تهیه نماید ولی می‏تواند تدریجا در طول چند سال آنها را تهیه نماید خمس ندارد. به شرحی که در مسئله 1391 رساله آمده است.
صافی گلپایگانی: آنچه از منافع کسب در بین سال به مصرف خوراک و پوشاک و اثاثیه و خرید منزل و عروسی و جهیزیه (اگر در وقتی تهیه شود که معمولا به تهیه آن حاجت است) و زیارت و مانند اینها می‏رساند، در صورتیکه از شأن او زیاد نباشد و زیاده روی هم نکرده باشد، خمس ندارد. (مسئله 1784)
حضرت آیه الله تبریزی: پول خمس دارد، و اجناس هم بنابر احتیاط خمس دارد، مگر ولی شرعی دختر در حالی که او نابالغ است آنها را به او ببخشد.
حضرت آیه الله سیستانی: پول اگر سال خمسی برسد خمس دارد. ولی اجناسی که برای جهیزیه می‏خرند اگر مناسب شأن آنها باشد، خمس ندارد.