در علوم اسلامی کتاب الوصیه، مربوط به سفارشهایی است که انسان در مورد اموال و یا فرزندان کوچکش که ولی آنها است، برای بعد از مردن خود مینماید. انسان حق دارد که شخصی را وصی خودش قرار دهد که بعد از او عهدهدار تربیت و حفظ و نگهداری فرزندان صغیرش بوده باشد و همچنین حق دارد که تا حدود یک سوم ثروت خود را طبق وصیت به هر مصرفی که خودش مایل باشد برساند.
فقها میگویند: وصیت بر سه قسم است: تملیکیه، عهدیه، فکیه. تملیکیه: فلان مبلغ از مال من متعلق به فلان شخص باشد. عهدیه: بعد از مردن من فلان عمل انجام شود. (مثل انجام حج، زیارت و...) فکیه: فلان برده بعد از مردن من آزاد باشد.(2517)
آثار و برکات وصیت:
1 - وصیت، نشانه دقت و اهل حساب بودن است.
2 - وصیت، نشانه احترام به حقوق دیگران است.
3 - وصیت، انجام امور خیری است که از آن غفلت شده و تداوم عمل صالح، پس از مرگ است.
4 - وصیت، راهی برای پرکردن خلأهای اقتصادی و تعدیل ثروت است. رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودهاند: هر کس با وصیت از دنیا برود، گویا شهید مرده است.
وصیت برای والدین و بستگان، عامل تجدید محبت و یک نوع قدرشناسی است. لذا در آغاز آیه وصیت، والدین مطرح شدهاند تا علاوه بر سهم ارث، وصیت به نوعی تنظیم شود که نفعش به آنان نیز برسد که این خود از مصادیق احسان است.
اقسام وصیت
1 - واجب: مثل وصیت به حق الله، حق الناس، قضای نماز و عبادات دیگر، پرداخت حقوق واجبه مانند خمس، زکات، دیون، بدهکاریهای مردم.
2 - مستحب: مثل وصیت به امور خیریه.
3 - مباح: مثل وصیت فرزندان به نوع شغل، حرفه، لباس، طعام.
4 - مکروه: مثل وصیت به مقبره سازی.
5 - حرام: مثل وصیت به ایجاد مراکز فساد، انتشار کتب ضاله.
گرچه با مرگ، انسان از دنیا میرود، اما پرونده عمل او با کارهایی نظیر وصیت باز میماند.
در وصیت باید علاوه بر ارث، برای والدین و نزدیکان سهمی قرار داد.
وصیت باید براساس عرف پسندیده جامعه باشد.
ترک وصیت، نوعی بیتقوایی نسبت به حقوق دیگران است.
تغییر وصیت از سوی دیگران، حرام است.
در وصیت کردن، باید شاهد گرفت.
حق مالکیت، بعد از مرگ نیز محترم است و کسی حق تغییر وصیت را ندارد.
وصیت کنندگان، به پاداش میرسند هر چند کسی وصیت آنان را تغییر دهد.
اصل اهم و مهم را باید مراعات کرد. احترام به وصیت مهم است، ولی رفع فتنه و اصلاح امور مسلمین مهمتر است.
تغییر وصیت باید بر اساس فتنه زدایی و اصلاح باشد.
در امر وصیت، سوگند و شهادت، تقوا داشته باشیم.
آستانه مرگ، آخرین فرصت برای وصیت کردن است.
هنگام وصیت، مؤمن باید دقتهای لازم را به کار بندد.
در وصیت برای خود، باید حال وارثان را مراعات کرد، تا به آنان زیان نرسد.