یکی از مورخین محقق درباره عللی که باعث پیشرفت مسلمین گردیده بحث نموده و میگوید: یکی از آن علل صفت ایثار بر نفس و دیگران را بر خود مقدم داشتن بود.(540)
خشوع در برابر خداوند متعال (نماز) و داشتن روحیه ایثار و انفاق و تعاون و حفظ حقوق دیگران و امید به آیندهای روشن و پاداشهای بزرگ الهی، از آثار تقوی است.
ناگواریها، سبب مقاومت و رشد است. بسیاری از صفات انسان از قبیل صبر، رضا، تسلیم، قناعت، رهد، تقوا، حلم و ایثار، در سایه برخورد با تنگدستیها است. ایمان، عامل عمل به وظیفه و ایثار است.
تا استعداد، لیاقت، ایثار و سابقه درخشانی نباشد، کسی مورد لطف خاص الهی قرار نمیگیرد.
تفاوت مردم در رزق، یکی از حکمتهای الهی است، تا مردم به یکدیگر نیازمند بوده و تشکیل زندگی اجتماعی دهند و صفات سخاوت و ایثار و صبر و قناعت در آنان شکوفا شود. زیرا در صورت یکسان بودن، این صفات شکوفا نمیشود.
خودسازی، مقدم بر جامعه سازی است، آنکه اهل نماز و زکات نباشد، اهل اخلاص و ایثار هم نخواهد بود.
برای هدایت جامعه، موعظه کافی نیست، باید در مواردی ایثار کرد.
انسان در برخورد با نعمت، چهار حالت دارد: حسادت بخل، ایثار، غبطه. اگر پیش خود گفت: حال که ما فلان نعمت را نداریم، دیگران هم نداشته باشند، حسادت است. اگر گفت: فقط ما بر خوردار از این نعمت باشیم ولی دیگران نه، این بخل است. اگر گفت: دیگران از نعمت برخوردار باشند، اگر چه به قیمتی که ما محروم باشیم، این ایثار است. اگر گفت: حالا که دیگران از نعمت برخوردارند، ای کاش ما هم بهرهمند میشدیم، این غبطه است.
ایثار به معنای برتری دادن دیگران بر خود است. انفاق دارای درجاتی است گام اول: بخشش از فضل و دادههای الهی. أنفقوا مما رزقناکم (بقره، 254). گام دوم: بخشش از دسترنج و کسب حلال. أنفقوا من طیبات ما کسبتم (بقره، 267). گام سوم: بخشش از آنچه دوست دارند. لن تنالوا البر حتی تنفقوا مما تحبون گام چهارم: ایثار. و یوثرون علی أنفسهم و لو کان بهم خصاصه.
اگر بدانیم که ما به سوی او باز میگردیم و هر چه دادهایم پس میگیریم، در برتری دادن دیگران بر خود مشکلی نخواهیم داشت.