تربیت
Tarbiat.Org

گنجینه معارف‏ جلد 1
محمد رحمتی شهرضا

نکات‏

اگر بی‏تفاوت باشیم و برای رفع گرفتاری‏ها و بلاهایی که اهل ایمان بدان مبتلا هستند، دعا نکنیم، آن بلاها به ما هم نزدیک خواهد بود، چنان که الان بر سر ما آمده است.(1444)
استاد ما، مرحوم آقا سید علی قاضی (رحمه الله) می‏فرمود: برای حاجتی چهل سال بعد از نماز دعا می‏کردم، بعد معلوم شد که مصلحت نبوده است.(1445)
در قرآن، دو نوع گشایش برای دو گروه مطرح است: الف: رفاه و گشایش برای خوبان که همراه برکات است، لفتحنا علیهم برکات. ب: رفاه و گشایش برای کفار و نااهلان که دیگر همراه برکات نیست، فتحنا علیهم أبواب کل شی‏ء زیرا چه بسا نعمت‏ها، ناپایدار و سبب غفلت و غرور و طغیان باشد. خداوند، این رفاه و گشایش کفار را وسیله مهلت و پرشدن پیمانه آنان قرار داده است. بنابراین به هر نعمت ظاهری نباید دل خوش کرد، زیرا اگر این نعمت‏ها برای مؤمنین باشد، مایه برکات است، و اگر برای کفار باشد، ناپایدار و وسیله قهر الهی است.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: گاهی بنده‏ای از خداوند حاجت و تقاضایی دارد و خداوند دعایش را مستجاب می‏کند و مقرر می‏شود تا مدتی دیگر بر آورده شود. اما پس از آن، بنده گناهی را انجام می‏دهد که موجب بر آورده نشدن حاجتش می‏شود.
مراحل پرواز معنوی، عبارت است از: ثنا، ارتباط و سپس دعا.
در دعا، دیگران را فراموش نکنیم.
قرآن درباره دعا سفارشاتی دارد، از آن جمله: 1 - دعا و درخواست باید خالصانه باشد. فادعوا الله مخلصین له الدین (غافر، 14). 2 - با ترس و امید همراه باشد. و ادعوه خوفاً و طمعاً (اعراف، 56.) 3 - با عشق و رغبت و ترس توأم باشد. یدعوننا رغباً و رهباً (انبیاء، 90) 4 - با تضرع و در پنهانی صورت بگیرد. ادعوا ربکم تضرعاً و خفیة (اعراف، 55). 5 - با ندا و خواندنی مخفی همراه باشد. اذ نادی ربه نداء خفیا (مریم، 3).
در اصول کافی، صدها حدیث در اهمیت، نقش و آداب دعا، توجه و اصرار و ذکر حاجت‏ها هنگام دعا و دعای دست جمعی و ایمان به استجابت آن آمده است. (کافی، ج 2، کتاب الدعا.)
سؤال: چرا گاهی دعای ما مستجاب نمی‏شود؟
پاسخ: عدم استجابت دعای ما به خاطر شرک یا جهل ماست. در تفسیر المیزان می‏خوانیم که خداوند در این آیه می‏فرماید: أجیب دعوة الداع اذا دعان خودم اجابت می‏کنم دعا کننده‏ای را که فقط مرا بخواند و با اخلاص تمام، از من طلب خیر کند. پس اگر دعا مستجاب نشد، یا به جهت آن است که ما از خداوند خیر نخواسته‏ایم، و در واقع برای ما شر بوده و یا اگر واقعاً خیر بوده، خالصانه و صادقانه از خداوند درخواست نکرده‏ایم و همراه با استمداد از غیر بوده است. و یا اینکه استجابت درخواست ما، به مصلحت ما نباشد که به فرموده روایات، در این صورت به جای آن بلایی از ما دور می‏شود و یا برای آینده ما یا نسل ما ذخیره می‏شود و یا در آخرت جبران می‏گردد.
در اصول کافی می‏خوانیم: کسی که غذای حرام بخورد، یا امر به معروف و نهی از منکر نکند و یا از سر غفلت و بی‏اعتنایی دعا کند، دعایش مستجاب نمی‏گردد.
معنای دعا، ترک کسب و کار نیست، بلکه توکل به خداوند همراه با تلاش است. لذا در روایت می‏خوانیم که دعای بیکار مستجاب نمی‏شود.
سؤال: با اینکه کارهای خداوند قانون‏مند و بر اساس عوامل و سنت‏های ثابت است، پس دعا چه نقشی دارد؟
پاسخ، همانگونه که انسان در سفر، حکم نماز و روزه‏اش غیر از انسان در وطن است، انسان دعا کننده با انسان غافل از خدا متفاوت هستند و سنت خداوند لطف به اولی است، نه دومی. آری، دعا و گفتگو با خداوند، ظرفیت انسان را برای دریافت الطاف الهی بیشتر می‏کند. همانگونه که توسل و زیارت اولیای خدا، شرایط انسان را عوض می‏کند. چنان که اگر کودکی همراه پدر به مهمانی رود، دریافت محبتش بیش از آن خواهد بود که تنها برود. بنابراین دعا، زیارت و توسل، سبب تغییر شرایط است، نه برهم زدن سنت‏های قطعی الهی.
دعا در هر جا و در هر وقت که باشد، مفید است. چون خداوند می‏فرماید: من نزدیک هستم.
با آنکه خدا همه چیز را می‏داند، اما دعا کردن وظیفه ماست.
دعا آن گاه به اجابت می‏رسد که همراه با ایمان باشد.
دعا، وسیله رشد و هدایت است.
زمان در دعا اثر دارد.
همیشه و به خصوص در جبهه‏ها، دعا همراه با حرکت لازم است، نه دعا به جای حرکت.
حالات انسان و ساعات دعا، در استجابت آن مؤثر است.
در دعا، حالات اهل دعا مهم است، نه تعداد آنها. گروه مباهله کننده پنج نفر بیشتر نبودند.
دعا، جهاد، صبر، استغفار، ایمان و توکل به خداوند از عوامل محبوبیت نزد خداوند است.
از آداب دعا و استغفار، ابتدا اعتراف به گناه است.