1) چرا مراجع تقلید، با یكدیگر اختلاف نظر دارند؟
نظریهپردازى مختلف در ادبیات و اصول فقه، برداشت متفاوت از آیات و روایات و اختلاف نظر در سند احادیث و شناخت راویان، به طور طبیعى موجب تفاوت در بعضى از فتاوا مىشود.
گفتنى است این مقدار اختلاف نظر و اختلاف سلیقه، در میان صاحب نظران و حتّى متخصّصان پزشكى طبیعى است. اگر چه لازم است زمینهاى فراهم شود كه با كارشناسى و موضوعشناسى مناسب، اختلاف فتاوا به حدّاقل برسد.
2) در چه صورت، تقلید از یك مرجع تحقّق مىیابد؟
همه مراجع (به جز صافى): معیار تحقّق تقلید، عمل به فتواى مجتهد است.(3120)
صافى: معیار تحقّق یافتن تقلید، یاد گرفتن فتواى مجتهد به قصد عمل است.(3121)
3) اگر نتوانیم مجتهد اعلم را بشناسیم، وظیفه چیست؟
امام، خامنهاى، مكارم و نورى: باید به اهل خبره مراجعه كنید و در صورت تعارض بین شهادت آنان، احتیاط واجب است كه از كسى تقلید كنید كه احتمال اعلمیّت را در او مىیابید.
بهجت، فاضل، صافى و وحید: باید به اهل خبره مراجعه كنید و در صورت تعارض بین شهادت آنان، واجب ست از كسى تقلید كنید كه احتمال اعلمیّت را در او مىیابید.(3122)
تبریزى و سیستانى: باید به اهل خبره مراجعه كنید و در صورت تعارض بین شهادت آنان، نظر آن عدّه كه تخصّصشان بیشتر است، مقدم دارید. در غیر این صورت باید از كسى تقلید كنید كه احتمال اعلمیت را در او مىیابید.(3123)
تبصره: تعبیر آیت اللَّه مكارم در مورد «احتمال اعلمیّت»، گمان به اعلم بودن است.
4) آیا تبعیض در تقلید جایز است؟ یعنى در برخى مسائل به فتواى مجتهدى و در برخى دیگر به فتواى مجتهد دیگرى عمل كنیم؟
همه مراجع (به جز وحید): تبعیض در تقلید در صورت تساوى دو یا چند مجتهد جایز است؛ به عنوان مثال مىتوان در مسائل نماز و روزه، از مجتهدى و در خمس از مجتهد دیگر و در ازدواج از شخص سوّمى تقلید كرد. امّا در مسائلى كه به هم مربوط است - چنان چه اخذ به فتواى آنان باعث بطلان عمل و یا مخالفت قطعى شود - تبعیض جایز نیست؛ مانند اینكه در احكام نجاست بدن و لباس، به فتواى مجتهدى و در احكام لباس نمازگزار به فتواى دیگرى عمل كند.(3124)
وحید: تبعیض در تقلید جایز نیست و در صورت تساوى دو یا چند مجتهد، باید به فتواى كسى عمل كند كه نظرش مطابق با احتیاط است. در غیر این صورت بین آن دو جمع كند (مثل اینكه یكى به شكسته شدن نماز و دیگرى به تمام فتوا داده است كه بین آن دو جمع مىكند). اگر احتیاط ممكن نبود و یا مشقّت داشت، مىتواند از یكى از آنان تقلید كند.(3125)
تبصره 1. حكم بالا در تبعیض ابتدایى است؛ یعنى، جایگاه این اختیارى كه براى مقلّد منظور شده، به پیش از عمل باز مىگردد و اگر بخواهد بعد از عمل، به فتواى مجتهد دیگر رفتار نماید، در این صورت حكم رجوع و عدول را پیدا مىكند.
تبصره 2. طبق فتواى آیت اللَّه بهجت و آیت اللَّه سیستانى، در صورتى تبعیض در تقلید جایز است كه مجتهدان در تقوا و ورع نیز مساوى باشند.
5) آیا عدول از مرجع تقلید زنده به مرجع مساوى با او، جایز است؟ به طور مثال آیا در نماز و روزه دانشجوى مسافر، مىتوان به مرجع دیگرى كه مساوى با مجتهد اوّل است، رجوع كرد؟
امام و فاضل: آرى، رجوع به مساوى جایز است.(3126)
تبریزى: در خصوص مسائلى كه یاد گرفته، رجوع به دیگرى جایز نیست.(3127)
صافى: در خصوص مسائلى كه یاد گرفته، بنا بر احتیاط واجب رجوع به مساوى جایز نیست.(3128)
خامنهاى: بنابر احتیاط واجب، رجوع به مساوى جایز نیست.(3129)
مكارم و نورى: در خصوص مسائلى كه تقلید (عمل) كرده، رجوع به مساوى جایز نیست.(3130)
بهجت و سیستانى: اگر در علم و ورع مساوى باشند، رجوع به مساوى در مسائل غیر مرتبط به هم جایز است؛ براى مثال نمىتواند در مسائل احكام و روزه مسافر باقى بماند و در احكام نماز رجوع كند.(3131)
وحید: باید به فتوایى عمل كند كه مطابق احتیاط است و اگر احتیاط ممكن نبود و یا مشقّت داشت، مىتواند به فتواى دیگرى عمل كند.(3132)
6) اگر مرجع تقلیدمان در مسألهاى احتیاط واجب نمود و ما هم به آن عمل كردیم، آیا مىتوانیم بعد از عمل، به مجتهد دیگرى - كه اعلم بعد از او است - رجوع كنیم؟
همه مراجع: آرى، مىتوانید رجوع كنید.(3133)
تبصره: اگر بدون توجّه به مسأله، بر خلاف احتیاط وجوبى مرجع تقلید خویش عمل كرده است و مطابق فتواى مرجع دیگر با رعایت (الاعلم فالاعلم) باشد، صحیح است.
7) مقلّد یكى از مراجع بودم و پس از وفات او، بدون رجوع به مجتهد زنده، به تقلید از او باقى ماندم؛ اكنون چه وظیفهاى دارم؟
همه مراجع: نخست باید به مجتهد زنده اعلم مراجعه كنید؛ سپس مطابق نظر او در مسأله بقاى بر تقلید از میّت، عمل نمایید.(3134)
8) جاهل قاصر و مقصّر چیست؟
«جاهل قاصر» كسى است كه در تحصیل علم كوتاهى نكرده است؛ یعنى، در شرایطى بوده است كه امكان دسترسى به حكم خدا براى او وجود نداشته و یا خود را جاهل نمىداند و احتمال بطلان اعمالش را نمىدهد. «جاهل مقصّر» كسى است كه در تحصیل كوتاهى كرده است؛ یعنى، امكان آموختن و یاد گرفتن احكام الهى را داشته؛ ولى آنها را یاد نگرفته است. جاهل قاصر در برخى موارد، مورد عقاب و عذاب خداوند قرار نمىگیرد؛ ولى جاهل مقصّر سزاوار آن است.(3135)
9) كسى كه موهاى جلوى سرش بلند است و آن را بالاى سر جمع مىكند؛ چگونه در هنگام وضو مسح نماید؟
همه مراجع: باید بیخ موها را مسح كند و یا فرق سر را باز كرده، پوست سر را مسح نماید.(3136)
10) اگر بعد از وضو، در اعضا مانعى ببینیم، چه كنیم؟
همه مراجع (به جز سیستانى، مكارم و وحید): اگر ندانید موقع وضو بوده یا بعد پیدا شده، وضویتان صحیح است؛ ولى اگر در وقت وضو، به مانع توجّه نداشتهاید، بنا بر احتیاط واجب، دوباره وضو بگیرید.(3137)
مكارم و وحید: اگر ندانید موقع وضو بوده یا بعد پیدا شده، وضویتان صحیح است؛ ولى اگر در هنگام وضو به آن توجّه نداشتهاید، باید دوباره وضو بگیرید.(3138)
سیستانى: اگر ندانید موقع وضو بوده یا بعد پیدا شده، وضویتان صحیح است؛ ولى اگر در وقت وضو، به مانع توجّه نداشتهاید، بنا بر احتیاط مستحب، دوباره وضو بگیرید.(3139)
آیا رنگ خودكار مانع از صحّت وضو است؟
همه مراجع: اگر جِرم داشته باشد، مانع است و باید براى وضو، برطرف شود.(3140)
تبصره: آیت اللَّه مكارم مىگوید: در مورد جوهر خودكار به این نتیجه رسیدهاند كه جِرم ضعیفى دارد و مانع از رسیدن آب به پوست نیست.(3141)
11) آیا مالیدن كرم به دست و صورت مانع وضو مىشود؟
همه مراجع: اگر به حدّى باشد كه مانع رسیدن آب به پوست نباشد، اشكال ندارد.(3142)
تبصره: تشخیص این امر به عهده عرف است.
12) افرادى كه اسمشان «عبداللَّه» و «حبیب اللَّه» و... است، اگر بدون وضو آن را بنویسند و مس كنند، چه حكمى دارد؟
امام، بهجت، خامنهاى، صافى و نورى: مس اسم «اللَّه» بدون وضو جایز نیست هر چند جزئى از اسم مركّب باشد.(3143)
مكارم و وحید: بنا بر احتیاط واجب، مسّ اسم «اللَّه» بدون وضو جایز نیست؛ هر چند جزئى از اسم مركّب باشد.(3144)
تبریزى، سیستانى و فاضل: اشكال ندارد؛ هر چند بهتر است كه مسّ نكنند.(3145)
13) راههاى تشخیص جنابت چیست؟
همه مراجع: به دو چیز انسان جنب مىشود:
1. آمیزش جنسى به مقدار دخول نسبت به مرد و زن [اگر چه منى بیرون نیاید].
2. بیرون آمدن منى، چه در خواب باشد یا بیدارى، كم باشد یا زیاد، با شهوت باشد یا بىشهوت، با اختیار باشد یا بىاختیار.(3146)
14) وذى، مذى و ودى را توضیح دهید؟
همه مراجع: «مذى» به آبى گویند كه گاه بعد از ملاعبه و بازى كردن با همسر بیرون مىآید.
«وذى» به آبى گویند كه گاه بعد از منى بیرون مىآید.
«ودى» به آبى گویند كه گاه بعد از بول بیرون مىآید و كمى سفید و چسبنده است.
همه این آبها در صورتى كه مجرا آلوده به بول و منى نباشد، پاك است.(3147)
تبصره: فایده استبرا از بول این است كه اگر آب مشكوكى بعد از آن خارج شود، پاك است و وضو را هم باطل نمىكند؛ اما اگر استبرا نكرده، باید وضو را اعاده كند و محل را بشوید.
فایده استبرا از منى این است كه رطوبت مشكوكى از او خارج شود و نداند منى است یا یكى از آبهاى پاك، غسل ندارد و اگر استبرا نكند و احتمال دهد ذرّات منى در مجرا باقى بوده و همراه بول یا رطوبت دیگرى خارج شده، باید دوباره غسل كند.
15) راه تشخیص منى و احتلام در مرد چیست؟
همه مراجع (به جز بهجت، صافى و مكارم): خروج منى در مرد داراى سه نشانه است: 1. همراه با شهوت باشد. 2. با جَستن بیرون آید. 3. بدن سست شود. اگر هیچ یك از نشانههاى سه گانه و یا یكى از آنها را نداشت، حكم به منى نمىشود؛ مگر آنكه از راه دیگرى یقین كند كه منى است.(3148)
بهجت و مكارم: خروج منى در مرد داراى دو نشانه است: 1. همراه با شهوت باشد. 2. با جَستن بیرون آید. اگر هیچ یك از دو نشانه یا یكى از آن دو را نداشت، حكم به منى نمىشود؛ مگر آنكه از راه دیگرى یقین كند كه منى است.(3149)
صافى: اگر با شهوت و جَستن بیرون آید و یا با جَستن بیرون آید و بدن سست شود، آن رطوبت حكم منى را دارد و اگر هیچ یك از این دو نشانه را نداشت، حكم به منى نمىشود؛ مگر آنكه از راه دیگرى اطمینان پیدا كند كه منى است.(3150)
16) راه تشخیص منى و احتلام در زن چیست؟
همه مراجع (به جز تبریزى، بهجت و نورى): خروج ترشّحات زن، اگر همراه با شهوت (اوج لذّت جنسى) باشد، حكم به جنابت آنان مىشود لازم نیست با جَستن بیرون آید و بدن سست شود و اگر بدون شهوت باشد، حكم به منى نمىشود؛ مگر آنكه از راه دیگرى یقین كند منى است.(3151)
بهجت: خروج ترشّحات زن اگر همراه با شهوت (اوج لذّت جنسى) باشد و با جستن بیرون آید، حكم به منى مىشود و اگر هیچ یك از دو علامت و یا یكى از آنها را نداشت، حكم به منى نمىشود؛ مگر آنكه از راه دیگرى یقین كند منى است.(3152)
تبریزى و نورى: خروج ترشّحات زن اگر همراه با شهوت خاصّى (اوج لذّت جنسى) باشد و بدن پس از آن سست شود، حكم به منى مىشود و اگر هیچ یك از دو نشانه یا یكى از آنها را نداشت، حكم به منى نمىشود؛ مگر آنكه از راه دیگرى یقین كند منى است.(3153)
17) كارهایى كه براى شخص جُنب حرام است، كدامند؟
چند چیز بر شخص جُنب حرام است:
1. گذاشتن چیزى در مسجد؛
2. خواندن آیههاى سجده واجب؛(3154)
3. رفتن به مسجدالحرام و مسجد النّبى؛(3155)
4. رساندن جایى از بدن به خط قرآن و اسم خداوند؛
5. توقّف در سایر مساجد و حرم امامان (احتیاط واجب).(3156)
18) صبح بعد از بیدارى متوجّه مىشوم كه محتلم شدهام؛ در حالى كه اصلاً هیچ گونه لذّاى در خود حس نكردهام، آیا غسل واجب است؟
همه مراجع (به جز صافى): اگر نشانههاى منى یا یكى از آنها را نداشته باشد و یا در آنها شك كند، غسل واجب نمىشود؛ مگر آنكه از راه دیگرى یقین كند كه منى است.(3157)
صافى: اگر هیچ یك از نشانههاى منى را نداشته باشد و یا در آنها شك پیدا نماید غسل واجب نمىشود؛ مگر آنكه از راه دیگرى اطمینان پیدا كند كه منى است.(3158)
19) بعد از غسل جنابت، آب مشكوكى از من خارج مىشود، آیا نجس است و غسل لازم دارد؟
همه مراجع: اگر پیش از انجام دادن غسل، بول و استبرا كرده باشد، این آب پاك است و غسل ندارد و در غیر این صورت حكم منى را دارد.(3159)
تبصره: فرض مسأله جایى است كه شخص به دلیل بیرون آمدن منى، جُنب شده و پس از غسل، رطوبت مشكوكى از وى خارج شده است. امّا اگر جنابت او از راه آمیزش - بدون خروج منى - بوده و پس از غسل رطوبت مشكوكى مشاهده كرده، پاك است و غسل ندارد؛ هر چند پیش از غسل بول نكرده باشد.
20) آیا خودارضایى در صورتى كه به حدّ خروج منى نرسد، باز هم حرام است؟
همه مراجع (به جز تبریزى، سیستانى و وحید): آرى، حرام است؛ ولى غسل بر او واجب نمىشود.(3160)
تبریزى، سیستانى و وحید: بنا بر احتیاط واجب حرام است؛ ولى غسل بر او واجب نمىشود.(3161)
21) اساتید و دانشجویان در صورتى كه كمتر از ده روز در محلّ تحصیل و خوابگاه مىمانند، تكلیف نماز و روزهشان چیست؟
امام: نماز شكسته است و روزه صحیح نیست.
بهجت، صافى، فاضل و نورى: اساتید و دانشجویان، اگر در كمتر از دَه روز، حدّاقل یك بار، بین وطن و دانشگاه رفت و آمد داشته باشند و این وضعیّت، تا مدّتى ادامه داشته باشد - به طورى كه نزد عرف «سفر» كار آنان شمرده شود - نماز ایشان در محلّ تحصیل و بین راه تمام و روزه صحیح است.
تبصره 1: آیت اللَّه صافى مدّت لازم براى صدق شغل سفر را حدّاقل چهار ماه رفت و آمد مىداند.
تبصره 2 (سفر اوّل): تمامى دانشجویان و اساتید مذكور، هرگاه بیش از دَه روز در وطن خود بمانند، در اوّلین مسافرت به محلّ درس و تدریس، باید نماز را شكسته بخوانند و روزه نگیرند. امّا پس از یك رفت و برگشت میان وطن و محلّ تحصیل، به وظیفه خود، مانند كثیرالسفر عمل كنند و نماز را كامل بخوانند و روزه را بگیرند.
تبصره 3: به فتواى آیت اللَّه بهجت، سفر اوّل با طى مسیر هشت فرسخ، تحقّق مىیابد. از این رو اگر فاصله محلّ درس و تدریس از وطن، بیش از هشت فرسخ باشد، در همان اوّلین مسافرت نیز نمازشان در محلّ تحصیل، كامل و روزه صحیح است.
خامنهاى: اساتید و دانشجویان بورسیه و مأمور به تحصیل، اگر در كمتر از دَه روز، حدّاقل یك بار بین وطن و دانشگاه رفت و آمد داشته باشند، نماز آنان تمام و روزه ایشان صحیح است؛ امّا دیگر دانشجویان، نمازشان شكسته و روزه آنها صحیح نیست.
تبصره: با توجّه به اینكه آیت اللَّه خامنهاى در مسأله رجوع به مرجع مساوى، احتیاط واجب دارند، دانشجویان مىتوانند در این مسأله به مرجع تقلید مساوى دیگر، مراجعه كنند؛ [به شرط اینكه مرجع تقلید جدید] رجوع به مرجع مساوى را جایز دانسته باشد و نماز دانشجوى مسافر را تمام و روزه او را صحیح بداند (مانند آیت اللَّه بهجت).
تبریزى: دانشجو اگر در مدّت كمتر از دَه روز، بین وطن و دانشگاه رفت و آمد كند، باید احتیاط كند؛ یعنى، نماز را تمام و شكسته بخواند و اگر روزه گرفت، صحیح است و قضا ندارد. استاد اگر هر هفته، براى تدریس، به حدّ مسافرت شرعى مسافرت مىكند - چنان چه مدّت تدریس، دو ماه یا زیادتر باشد - باید نماز را تمام بخواند و روزه بگیرد.
تبصره: با توجّه به اینكه آیت اللَّه تبریزى در این مسأله احتیاط واجب دارند، مقلّدان ایشان مىتوانند در این مسأله به فتواى مرجع تقلید مساوى و یا اعلم بعدى رجوع كنند و نمازشان را تمام بخوانند و روزه بگیرند.
سیستانى: 1. اگر زمان تحصیل و تدریس اساتید و دانشجویان، حدّاقل دو سال ادامه دارد و در آنجا مستقر مىشوند [اگر چه در هفته دو شبانه روز كامل باشند؛ به نحوى كه به آنان مسافر گفته نشود]؛ آنجا در حكم وطن است و باید نمازشان را در محلّ تحصیل، تمام بخوانند و روزه را بگیرند.
2. اگر اساتید و دانشجویان در هفته، حدّاقل سه روز بیش از مسافت شرعى رفت و آمد كنند و یا در سفر باشند و این برنامه براى مدّتى (به طور مثال شش ماه در یك سال و یا حدّاقل سه ماه در چند سال تحصیلى) ادامه یابد؛ كثیرالسفر محسوب مىشوند و نماز ایشان در محلّ تحصیل و بین راه تمام و روزهشان صحیح است.
تبصره 1. در هر دو صورت اگر در ماه اوّل، قصد اقامت دَه روز نكنند، باید احتیاط نمایند؛ یعنى، نمازشان را هم تمام و هم شكسته بخوانند و روزه را هم بگیرند و هم قضا نمایند.
تبصره 2. با توجّه به اینكه آیت اللَّه سیستانى، رجوع به مرجع تقلید مساوى را جایز مىداند، مقلّدان ایشان مىتوانند در این مسأله به مرجع مساوى دیگر، مراجعه كنند كه نماز را كامل و روزه را صحیح مىداند.
مكارم: 1. اساتید و دانشجویان اگر براى مدّت قابل ملاحظهاى - مثلاً یك سال یا بیشتر - در محلّ تحصیل یا تدریس بمانند، آن محل در حكم وطن است و نماز و روزه در آنجا، تمام مىباشد و ماندن دَه روز پى در پى، در آنجا شرط نیست.
2. كسانى كه همه روزه، یا حدّاقل سه روز در هفته، به محلّ تحصیل یا تدریس مىروند؛ یعنى، صبح به محلّ تحصیل یا تدریس مىروند و عصر باز مىگردند و این كار مدّتى ادامه مىیابد، كثیرالسفر محسوب مىشوند و نماز و روزه ایشان در آن محل و به هنگام رفت و برگشت، تمام است.
وحید: اگر در هفته حدّاقل چهار روز بین وطن و دانشگاه رفت و آمد كند و این كار براى مدّت یك سال یا بیشتر ادامه داشته باشد، آنجا در حكم وطن است. نماز در آنجا تمام و روزه صحیح است و در بین راه باید احتیاط كند؛ یعنى، نماز را تمام و شكسته بخواند و روزه بگیرد و قضاى آن را نیز به جا آورد و اگر رفت و آمد سه روز باشد، در این مورد نیز باید احتیاط كند.
22) چندین سال با حال جنابت، روزه گرفتم و نماز خواندم؛ در حالى كه نمىدانستم جُنب باید غسل كند، تكلیف چیست؟
امام، بهجت، تبریزى، خامنهاى، مكارم و وحید: نماز و روزههایى را كه در حال جنابت انجام دادهاید، باید قضا كنید.(3162)
سیستانى، صافى و فاضل: اگر در یاد گرفتن مسائل كوتاهى نكردهاید، روزهها صحیح است و قضا ندارد؛ ولى نمازهایى را كه در حال جنابت خواندهاید، در هر حال باید قضا كنید.(3163)
نورى: روزهها صحیح است و قضا ندارد؛ ولى نمازهایى را كه در حال جنابت خواندهاید، باید قضا كنید.(3164)
تبصره. طهارت نسبت به نماز شرط واقعى است؛ از این رو اگر از روى ناآگاهى نیز بدون طهارت نماز بخواند، نمازش باطل است.
23) اگر كسى به عمد روزه خود را در ماه مبارك رمضان، به وسیله استمنا باطل كند، چه حكمى دارد؟
همه مراجع (به جز خامنهاى، سیستانى و صافى): علاوه بر قضا، بنابر احتیاط واجب، باید «كفاره جمع» (60 روز روزه و اطعام 60 فقیر) را بپردازد.(3165)
صافى: علاوه بر قضا، باید كفّاره جمع (60 روز روزه و اطعام 60 فقیر) را بپردازد.(3166)
سیستانى و خامنهاى: علاوه بر قضا، كفّاره دارد و بنابر احتیاط مستحب كفّاره جمع (60 روز روزه و اطعام 60 فقیر) را بپردازد.(3167)
24) فطره دانشجویان و سربازانى كه به طور رایگان از غذاى دولتى استفاده مىكنند، بر عهده چه كسى است؟
همه مراجع (به جز صافى، مكارم و نورى): بر عهده خودش است و چنان چه تمكّن مالى نداشته باشد، از او ساقط است.(3168)
نورى: در فرض یاد شده، زكات فطره بر كسى واجب نیست.(3169)
مكارم: اگر تمكّن مالى دارد، بنابر احتیاط واجب خودش بپردازد.(3170)
صافى: هر كدام تمكّن داشته باشند، بنابر احتیاط، خودشان بپردازند.(3171)
تبصره: از نظر كسانى كه زكات فطره بر عهده دانشجو نیست؛ اگر وى تمكّن مالى دارد، احتیاط مستحب آن است كه خودشان بپردازند.
25) فطره دخترى كه در حال عقد است، بر عهده كیست؟
همه مراجع: اگر نان خور پدرش باشد، بر عهده اوست.(3172)
26) آیا فرزندى كه هنوز متولّد نشده، زكات فطره دارد؟
همه مراجع: پرداخت زكات فطره براى بچّهاى كه در شكم مادر است، واجب نیست؛ مگر آنكه پیش از غروب شب عید فطر به دنیا آید.(3173)
27) آیا زكات فطره را مىتوان به پدر و مادر خود، در صورت مستحق بودن، پرداخت كرد؟
همه مراجع: اگر پدر و مادر فقیر باشند، بر فرزندان واجب است كه مخارج آنان را بپردازند و نمىتوان چیزى از زكات فطره به ایشان داد.(3174)
28) محرّمات اعتكاف كدام است؟
محرّمات اعتكاف عبارت است از:
1. نزدیكى با همسر؛
2. خرید و فروش غیر ضرورى؛
3. استمنا (بنابر احتیاط واجب)؛
4. بوییدن عطر و گیاهان خوشبو به قصد لذّت بردن؛
5. مجادله به منظور غلبه بر دیگرى و اظهار فضل.
29) درباره خمس و اهمیّت آن توضیح دهید؟
(انفال: آیه 41.)؛ «و بدانید كه هر چه غنیمت گرفتید، یك پنجم آن براى خدا و رسول و از آنِ خویشاوندان [او] و یتیمان و بینوایان و در راه ماندگان است».
«خمس» در لغت به معناى پنج یك مىباشد و در اصطلاح فقه عبارت است از: «پرداخت یك پنجم درآمدى كه از راه زراعت، صنعت، تجارت، پژوهش و یا از طریق كارگرى و كارمندى در مؤسّسات گوناگون، به دست مىآید.(3175) خمس به امام(علیه السلام) و سادات اختصاص مىیابد و باید آن را در عصر غیبت به فقیه جامع شرایط داد».(3176)
شارع مقدّس به صاحب مال، فرصت داده چنان چه تا یك سال، آن را در مؤونه و نیازهاى خود و خانواده استفاده نكند و تمام و یا مقدارى از آن تا پایان سال زیاد بیاید، خمس آن را بپردازد.
آیه خمس، در عصر رسالت، نازل شده و پیامبر اكرم(صلى الله علیه و آله) این فریضه را به اجرا درآورده است. به طور مسلّم آن حضرت، خمس غنیمتهاى جنگى را دریافت مىكرد. امّا خمس سود تجارت - هر چند بنا به ضرورت و مصالحى - تا عصر امامان(علیهم السلام) به تأخیر افتاد؛ ولى بىشك وجود آن در دوره امامان، غیر قابل انكار است.(3177)
«خمس» یكى از فریضههاى اسلامى است و قرآن مجید آن را در كنار جهاد قرار داده و هر دو را از ریشه ایمان دانسته است؛ چه اینكه نشانه صداقت ایمان، مبارزه با مالاندوزى و تطهیر نفس است. حضرت باقر(علیه السلام) فرموده است: «براى هیچ كس جایز نیست از مالى كه خمس به آن تعلّق گرفته، چیزى بخرد؛ مگر اینكه حقّ ما را به ما برساند».(3178)
آیه 41 سوره «انفال» به طور روشن و صریح، بر اصل وجوب خمس دلالت مىكند؛ از این رو شیعه و سنّى بر اصل آن اتّفاق نظر دارند. البته ممكن است دلالت آیه بر مواردى از آن (مانند درآمد كسب) روشن و شفاف نباشد؛ ولى بى شك به كمك روایات متعدّدى، به خوبى وجوب خمس درآمد استفاده مىشود.(3179)
خمس داراى حكمتها و اسرار گوناگونى است كه به بعضى از آنها اشاره مىشود:
1. خمس به منظور تأمین هزینههاى امام(علیه السلام) به عنوان رئیس حكومت، براى پیشبرد نظام اسلامى و اداره جامعه، واجب گردیده است؛(3180) از این رو در روایت از خمس به عنوان «وجهالاماره» یاد شده است.(3181)
2. خداوند متعال براى حفظ كرامت و عزّت پیامبر اسلام(صلى الله علیه و آله)، محلّ تأمین بودجه فقیران بنىهاشم و منسوبان به آن حضرت را از خمس قرار داد و سهم آنان را قرین سهم خود و رسول كرد تا زمینه تحقیر نسبت به آنان از بین برود.(3182)
3. خمس براى تأمین بودجه هر كار خیرى است كه امام بخواهد انجام دهد براى هر موردى كه صلاح بداند، مصرف كند.(3183)
4. خمس وسیلهاى براى رشد و كمال انسان محسوب مىشود كه اداى آن، باعث جلب روزى و وسیله آمرزش گناهان مىگردد.(3184)
5. خمس براى احیاى دین خدا و تحقّق حكومت اسلامى واجب گردیده است.(3185)
30) درباره موسیقى و دلیل حرمت آن توضیح دهید؟
(لقمان: آیه 6)؛ «و برخى از مردم سخنان بیهوده را مىخرند تا مردم را از روى نادانى، از راه خدا گمراه سازند».
«موسیقى» - یا «موسیقیا» - واژهاى یونانى است كه در فرهنگ لغت، معادل «غنا» است؛ ولى در حوزه مفاهیم دینى و اصطلاح فقه، با یكدیگر تفاوت دارد. «غنا» در اصطلاح شرعى عبارت است از: «آوازى كه از حنجره آدمى بیرون آمده و در گلو چرخانده (چهچه) شود و در شنونده حالت سرور و وجد ایجاد كند و مناسب با مجالس لهو و خوش گذرانى باشد». امّا موسیقى به «صوت و آهنگى گفته مىشود كه از آلات موسیقى، پدید آید». بر این اساس بین موسیقى علمى و موسیقى فقهى، عموم و خصوص مطلق است.(3186)
در قرآن چند آیه در این مورد نازل شده است كه با توجّه به بعضى از آیات قرآن و احادیث، حرمت غنا و موسیقى لهوى، به خوبى ثابت مىشود.(3187) افزون بر آن، تمام فقیهان شیعى نیز بر حرمت موسیقى و غنا اتّفاق نظر دارند.(3188)
با بررسى كوتاه در قرآن و روایات و سخن روان شناسان، مىتوان موارد ذیل را از فلسفههاى حرمت موسیقى دانست:
1. انسان را به فساد و فحشا گرایش مىدهد.(3189)
2. او را از یاد خدا غافل مىسازد.(3190)
3. بر روان و اعصاب، تأثیر سویى دارد.(3191)
در زمینه غنا و موسیقى توجّه به چند نكته بایسته است:
یكم: هر نوع آواز و آهنگى، حرام شمرده نمىشود؛ بلكه تنها آهنگهاى مناسب با مجالس لهو و فساد، مشمول حرمت است و گوش دادن به آهنگهایى كه از این مشخّصه عارى بوده و یا مشكوك به نظر مىرسد، اشكال ندارد.
دوم: طرب و لهو، دو واژه كلیدى است كه در باب غنا و موسیقى به كار مىرود. «طرب» به حالت سبك وزنى و سبك عقلى گفته مىشود كه در اثر شنیدن آواز یا آهنگ، در روان و نفس آدمى پدید مىآید و او را از حدّ اعتدال خارج مىكند. این امر تنها به حالت شادى اختصاص نمىیابد؛ بلكه ممكن است از آهنگهاى غم و حزنآور نیز به دست آید.(3192) «لهو» سازگارى و همنوایى آواز و آهنگ نواخته شده با مجالس فساد و خوشگذرانى است؛ بدین معنا كه ممكن است نغمهاى طربانگیز نباشد؛ ولى از نغمههایى باشد كه فقط در جلسات فاسقان و هواپرستان رایج باشد. به این آهنگ لهوى مىگویند و اگر از هر دو مشخّصه (طرب و لهو) برخوردار باشد، به آن مطرب لهوى مىگویند.
تمامى مراجع تقلید، «لهوى بودن» را جزء و قید موسیقىِ حرام مىدانند؛ ولى در قید «طرب انگیزى» اختلاف نظر دارند.(3193)
سوم: آلات موسیقى دو قِسم است: آلات مختص حرام و آلات مشترك.
«آلات مختص» به آلاتى از موسیقى گفته مىشود كه نوعاً در لهو و لعب به كار مىرود و منفعت حلالى در بر ندارد. «آلات مشترك» به آلاتى از موسیقى گفته مىشود كه هم براى منافع مشروع و حلال به كار مىرود و هم براى منافع نامشروع و حرام.
استفاده از آلات مختص به هیچ وجه جایز نیست؛ ولى آلات مشترك بستگى به كیفیّت نواختن آن دارد. بیشتر مراجع تقلید(3194) استفاده از آلات مشترك را به طور مطلق حرام نكردهاند؛ بلكه بر اساس كیفیّت نواختن آن فتوا دادهاند.
31) من در مكانى كار مىكنم كه صاحب آن همیشه به نوارهاى موسیقى مبتذل و حرام گوش مىدهد و من هم مجبور به شنیدن آن هستم؛ آیا این كار براى من جایز است یا خیر؟
همه مراجع: اگر احتمال تأثیر مىدهید - با تحقّق سایر شرایط - باید او را نهى از منكر كنید و اگر نمىپذیرد، چنان چه مجبورید در آن مكان حضور داشته باشید، كار كردن در آنجا براى شما اشكال ندارد؛ ولى باید به موسیقى حرام گوش ندهید، و اگر صداى آن بدون دلخواه به گوش شما رسید، اشكال ندارد.(3195)
تبصره. اگر این شخص بتواند بدون زحمت و مشقّت، شغل مناسب دیگرى پیدا كند، باید این راه را برگزیند. فرض مسأله جایى است كه ترك آن مكان و انتخاب شغل دیگر، براى او دشوار و حرجى است.
32) حكم دست زدن در مراسم عروسى چیست؟
امام، بهجت، خامنهاى، صافى و مكارم: اگر به طور متعارف و غیر لهوى باشد، اشكال ندارد.(3196)
نورى: اگر جِلف و سبك نباشد، اشكار ندارد.(3197)
تبریزى، سیستانى و فاضل: دست زدن فى نفسه (به تنهایى)، اشكال ندارد.(3198)
وحید: احتیاط واجب در ترك آن است.(3199)
33) حكم دست زدن در مراسم و جشنهایى كه به مناسبت ایّام ولادت و اعیاد امامان(علیهم السلام) برگزار مىشود، چیست؟
امام، بهجت، خامنهاى، صافى، فاضل و مكارم: اگر دست زدن به نحو متعارف (غیر لهوى) باشد، اشكال ندارد؛ ولى این كار با مجالس اهل بیت(علیهم السلام) مناسبت ندارد و بهتر است فضاى این مراسم، به ذكر صلوات و تكبیر و مانند آن، معطّر گردد.(3200)
نورى: دست زدن در این گونه مجالس - اگر سبك و جِلف نباشد - اشكار ندارد؛ ولى بهتر است فضاى این مراسم، به ذكر صلوات و تكبیر و مانند آن معطّر گردد.(3201)
تبریزى و سیستانى: دست زدن در این گونه مجالس، اشكار ندارد؛ ولى این كار با مجالس اهل بیت(علیهم السلام) مناسبت ندارد و بهتر است فضاى این مراسم، به ذكر صلوات و تكبیر و مانند آن معطّر گردد.(3202)
وحید: احتیاط واجب در ترك آن است.(3203)
34) درباره حجاب و دلیل وجوب آن توضیح دهید؟
(نور: آیه 31)؛ «و زینت خود را جز آن مقدار كه نمایان است، آشكار نكنند و [اطراف ]روسرىهاى خود را بر سینه خود افكنند [تا گردن و سینه با آن پوشانده شود]».
«حجاب»، در لغت به معناى پرده، حجاب و پنهان كردن است و در اصطلاح «پنهان كردن زن خود را از دید مرد بیگانه است». آنچه دین اسلام بر زنان لازم دانسته، همان پوشش است كه در متون دینى و در كلام فقیهان، از آن به ستر، پوشش، ساتر و پوشاننده تعبیر شده است.
حجاب و پوشش پیش از اسلام، در میان برخى از ملّتها - از جمله ایران باستان و قوم یهود و شاید در هند - مطرح و از آنچه كه در قانون اسلام آمده، سختتر بوده است.(3204) این دستور در دین اسلام، حدود سالهاى چهارم و پنجم تشریع گردیده است.(3205)
حجاب، یكى از احكام ضرورى اسلام به شمار مىآید و شیعه و سنّى بر آن، اتّفاق نظر دارند. خداوند متعال در این باره سه(3206) آیه در شهر مدینه، نازل كرده و در دو مورد آن، به مسأله پوشش بانوان اشاره كرده است.(3207) علاوه بر این، احادیث بسیارى درباره اهمیّت و چگونگى حجاب نقل شده است. حضرت على(علیه السلام) مىفرماید: «پوشیدگى زن به حالش، بهتر است و زیبایىاش را پایدارتر مىسازد».(3208)
پوشش براى زن دو هدف و فلسفه اساسى دارد:
1. مصونیت زن، در برابر طمع ورزىهاى هوس بازان.
2. پیشگیرى از تحریكات شهوانى و تأمین سلامت و بهداشت جامعه.(3209)
در زمینه حجاب و پوشش، توجّه به چند نكته بایسته است:
یكم: زن باید بدن و زیورآلات خود و هر آنچه را كه نزد عرف زینت محسوب مىشود، در برابر مرد نامحرم بپوشاند و تنها دست و صورت از آن استثنا شده است.
دوم: هر چند دین اسلام نسبت به شرع و رنگ و حتّى دوخت لباس، تأكید چندانى ندارد و تنها به اصل پوشش - اعم از چادر، مانتو و مانند آن - تكیه كرده است؛ ولى روشن است كه لباس نباید تنگ، محرّك، نازك، بدن نما و باعث جلب توجّه گردد. از این رو چادر برترین پوشش به شمار مىآید. از مواردى كه مشكى بودن آن مكروه نیست؛ بلكه نشانه وقار و متانت است، چادر و عبا مىباشد كه در روایات به آن اشاره شده است.
سوم: پرهیز از نرمش در سخن كه باعث طمع نامحرم شود و متانت در راه رفتن و استفاده نكردن از كفشهایى كه باعث توجّه نامحرم مىگردد، بخشى از حجاب زن را تشكیل مىدهد.
چهارم: گرچه پوشش كامل براى مرد واجب نیست؛ ولى نگاه زن به بدن او حرام است. همان گونه كه پوشش صورت و دستها تا مچ بر زن، واجب نیست؛ ولى نگاه مرد به آن از روى شهوت حرام است.
35) درباره حرمت نگاه به نامحرم توضیح دهید؟
(نور: آیه 30)؛ «به مؤمنان بگو: چشمهاى خود را از نگاه به نامحرم فرو گیرند».
(نور: آیه 31)؛ «و به زنان باایمان بگو: چشمهاى خود را از نگاه هوس آلود فرو گیرند».
نگاه حرام در شرع عبارت است از: نگاه مرد به بدن زن نامحرم (به جز صورت و دستها تا مچ)؛ خواه با قصد باشد یا بدون آن. و نیز نگاه به صورت و دستها اگر با قصد شهوت یا ترس افتادن به حرام باشد. همچنین نگاه زن به مرد نامحرم (به جز صورت، گردن و دستها و مقدارى از پا)؛ خواه با قصد باشد یا بدون آن و نیز به مواضع یاد شده، اگر با قصد شهوت یا ترس افتادن به حرام باشد.
امام صادق(علیه السلام) مىفرماید: «نگاه به نامحرم، تیرى از تیرهاى مسموم شیطان است و چه بسا یك نگاهى كه حسرتى طولانى بر جاى گذارد».(3210)
36) اگر انسان همان طور كه از دیدن باغ و گلستان، لذّت مىبرد، از نگاه كردن به چهره زن لذّت ببرد؛ آیا این كار حرام است و مصداق قصد لذّت به حساب مىآید؟
همه مراجع: این گونه نگاهها، چون جنبه لذّت جنسى دارد، جایز نیست.(3211)
37) حضور بانوان در میادین ورزشى مردان (مانند فوتبال و كشتى) وقتى كه با شورت و زیرپوش بازى مىكنند، چه حكمى دارد؟
همه مراجع (به جز بهجت، تبریزى و سیستانى): نگاه زن به بدن نامحرم جایز نیست؛ هر چند بدون قصد لذّت باشد.(3212)
تبریزى و سیستانى: با توجّه به اینكه حضور زنان در این گونه ورزشگاهها، باعث مفسده است، جایز نیست.(3213)
بهجت: نگاه به آنها بنابر احتیاط واجب جایز نیست و اگر باعث مفسده شود، حضور آنان حرام است.(3214)
38) نگاه به فیلمهاى مبتدل - كه بیشتر زنان غیرمسلمان در آن بازى مىكنند - در صورتى كه موجب تحریك انسان نشود، چه حكمى دارد؟
همه مراجع (به جز تبریزى و سیستانى): با توجّه به اینكه دیدن این گونه فیلمها، شهوت برانگیز و مقدّمه ارتكاب گناه است، نگاه به آنها حرام است.(3215)
تبریزى: نگاه به فیلمهایى كه موجب تحریك شهوت بر حرام یا ترویج فساد در جامعه باشد، جایز نیست.(3216)
سیستانى: اگر بدون قصد لذّت و ترس افتادن به گناه نیز باشد، بنابر احتیاط واجب نگاه به زنان جایز نیست.(3217)
39) اگر با مشاهده فیلمهاى شهوتانگیز، مقدارى از شهوت انسان فروكش كند و در جلوگیرى از ارتكاب حرام مؤثّر باشد؛ آیا مشاهده آن جایز است؟
همه مراجع: نگاه به این فیلمهاى شهوتانگیز، جایز نیست و توجیه یاد شده، مجوز ارتكاب حرام دیگر نمىشود.(3218)
40) در حین كار با شبكه اینترنت گاهى در كنار برخى از مقالات، عكسهاى مبتذل دیده مىشود كه ناگزیر از دیدن آنها هستیم؛ راهنمایى شما چیست؟
امام، تبریزى، خامنهاى، سیستانى، فاضل و وحید: اگر به طور اتّفاقى چشمتان به آن بیفتد، اشكال ندارد؛ ولى نگاه به آن با قصد لذّت حرام است و بنابر احتیاط واجب، بدون قصد لذّت و ترس افتادن به گناه، جایز نیست.(3219)
بهجت، صافى، مكارم و نورى: اگر به طور اتّفاقى چشمتان به آن بیفتد، اشكال ندارد؛ ولى نگاه عمدى به آن (هر چند بدون قصد لذّت)، جایز نیست.
41) حكم تماشاى كشتىگیران و سایر ورزشكاران با بدن نیمه برهنه، از تلویزیون براى بانوان چگونه است؟
امام، فاضل، سیستانى، نورى و وحید: اگر بدون قصد لذّت و ترس افتادن به حرام باشد و باعث مفسده هم نشود، اشكال ندارد.(3220)
بهجت، صافى و مكارم: با توجّه به اینكه نگاه به این نوع برنامهها، باعث فساد و تهییج شهوت مىشود، جایز نیست.(3221)
تبریزى: اگر به طور غیر زنده پخش شود و قصد لذّت و ترسِ افتادن به حرام نباشد، اشكال ندارد. امّا اگر به طور زنده پخش شود، در هر حال جایز نیست.(3222)
خامنهاى: اگر به طور غیر زنده پخش شود و قصد لذّت و ترس افتادن به حرام نباشد، اشكال ندارد. و اگر به طور زنده پخش شود، در هر حال بنابر احتیاط واجب جایز نیست.
تبصره: فرض مسأله، جایى است كه مردان ورزشكار و كشتىگیر ناشناس باشند (یعنى او را از غیر طریق فیلم به طور شخصى نشناسد) وگرنه به فتواى همه مراجع تقلید، تماشاى آن حرام است.
42) آیا در عقد ازدواج - خواه دائم یا موقّت - عربى خواندن شرط است؟
امام، تبریزى، خامنهاى، مكارم، سیستانى و وحید: بنابر احتیاط واجب باید صیغه به عربى صحیح خوانده شود.(3223)
صافى، فاضل و نورى: باید صیغه به عربى صحیح خوانده شود.(3224)
بهجت: خیر شرط نیست؛ بلكه مىتوانند به هر زبانى كه خواستند بخوانند. امّا احتیاط مستحب (بهتر) آن است كه به عربى بخوانند.(3225)
43) آیا بدهىهاى شرعى زن - از قبیل كفاره، خمس، ردّ مظالم و... بر عهده شوهر است؟
همه مراجع: خیر، پرداخت این نوع بدهىها بر شوهر واجب نیست و اگر زن مال دارد، باید خودش بدهد. در غیر این صورت، تكلیفى ندارد.(3226)
44) چنان چه مردى نفقه همسرش را ندهد و یا از آن كم بگذارد، زن چگونه مىتواند نفقه خود را از او استیفا نماید؟
امام، بهجت و فاضل: نخست باید به حاكم شرع مراجعه كند و با عدم دسترسى به او، با چند نفر از افراد عادل در میان بگذارد تا از این طریق، او را بر پرداخت نفقه ملزم كنند و اگر این راهها ممكن نبود، مىتواند مخارج زندگى خود را بدون اجازه از مال شوهر بردارد.(3227)
وحید: مىتواند از طریق متصدى امور حسبیه، شوهر را بر پرداخت نفقه ملزم كند و اگر ممكن نشد، مىتواند خرجى خود را بدون اجازه، از مال شوهر بردارد و احتیاط واجب آن است كه این كار با اجازه حاكم شرع باشد.(3228)
45) درباره اهمیّت امر به معروف و نهى از منكر و ضرورت آن توضیح دهید؟
(آل عمران: آیه 110.)؛ «شما بهترین امّتى بودید كه به سود انسانها آفریده شدهاند [؛ چه اینكه ]امر به معروف و نهى از منكر مىكنید».
«معروف» آن است كه عقل و شرع آن را نیك و خوب بداند و «منكر» آن است كه عقل و شرع آن را ناپسند و بد بداند. بنابراین آنچه كه نیك است - اعم از امور فرهنگى، اعتقادى، اقتصادى، عبادى، اخلاقى، سیاسى، جسمى، روانى و... - معروف است و كلّیّه آنچه كه ناپسند است، مشمول منكر مىگردد. پس امر به معروف، به معناى «فرمان دادن به كار خوب» و نهى از منكر، به معناى «باز داشتن از كار بد» است.
بهترین راه براى به دست آوردن مصداقهاى معروف و منكر، مراجعه به شرع است. بعضى از معروفها عبارت است از: تقوا، احسان و نیكى، توكّل، حُسن ظن به خدا، توبه، تلاوت قرآن، شكر خدا، مشورت، دعا، اخلاق نیك، بردبارى، ایستادگى در راه دین، خوف از خدا، انفاق، اندیشیدن و تفكّر، عفو و بخشش، فرو بردن خشم، جهاد، نماز، روزه و... بخشى از منكرها نیز عبارت است از: كفر، نفاق، دوستى با كافران، ظلم و ستم، خیانت به بیتالمال، كتمان حق، دین فروشى، بخل، كرنش در برابر دشمن، بد گمانى، دروغ، غیبت، تهمت، ایجاد اختلاف، ریاستطلبى، حسادت، قطع رحم و... .
فریضه امر به معروف و نهى از منكر، در همه ادیان مطرح بوده است و وجوب آن اختصاص به مسلمانان ندارد. این حكم در میان بنى اسرائیل به چشم مىخورد. خداوند در قرآن مىفرماید: «اهل كتاب همه یكسان نیستند؛ بلكه پارهاى از آنان به انجام این فریضه مىپردازندو از نیكان به شمار مىروند».(3229) لقمان اجراى این فریضه را به فرزندش سفارش مىكند.(3230) خداوند به حضرت موسى و هارون دستور مىدهد كه با زبان نرم، فرعون را نصیحت كنند.(3231)
امر به معروف و نهى از منكر، از مهمترین، بهترین و عالىترین فریضهها و واجبات اسلامى است؛ به طورى كه برخى از فقیهان، آن را از ضروریّات دین دانستهاند. در آیات و روایات گوناگونى به آن سفارش شده است و تعابیر زیبایى در آنها به چشم مىخورد. حضرت على(علیه السلام) مىفرماید: «تمام كارهاى نیك و (حتّى) جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهى از منكر، همچون آب دهان در برابر دریاى پهناورى است».(3232) امام باقر(علیه السلام) مىفرماید: «بد قومى هستند، قومى كه بر امر به معروف و نهى از منكر عیب مىگیرند و آن را بىارزش مىپندارند».(3233)
ذكر چند امر در این زمینه لازم است:
1. این فریضه از تكالیف همگانى است و همه مسلمانان باید آن را پاس بدارند. این چنین نیست كه در زمان اقتدار حاكمیّت اسلامى، این فریضه تنها بر دوش نیروهاى انتظامى و قوّه قضائیه و سایر نهادهاى دولتى قرار داشته باشد؛ بلكه تك تك آحاد مردم به انجام این فریضه موظّفاند. امر به معروف و نهى از منكر، واجب كفایى است و چنان چه عدّهاى به اجراى آن بپردازند و به گسترش معروف و از بین بردن منكر اقدام ورزند، انجام دادن آن از دیگران ساقط مىشود.
2. در اجراى فریضه امر به معروف و نهى از منكر، بین زن و مرد تفاوتى نیست و هر دو گروه، در این راستا وظیفه و مسئولیّت دارند.
3. یكى از مراتب امر به معروف و نهى از منكر اقدام و برخورد عملى با شخص گنهكار است؛ ولى به فتواى مراجع تقلید، این امر باید(3234) با اجازه حاكم شرع و مسؤولان حكومت اسلامى انجام گیرد و بدون اجازه آنها جایز نیست.(3235)
4. این فریضه داراى شرایطى است كه بدون فراهم آمدن آنها، انجام دادن آن بر شخص واجب نیست؛ بلكه در برخى موارد نیز حرام است.
46) شرایط امر به معروف و نهى از منكر كدام است؟
1. آمر و ناهى باید معروف و منكر را بشناسد.
2. احتمال دهد امر و نهىِ او تأثیر دارد.
3. امر و نهى مفسدهاى (ضرر جانى، مالى مهم و آبرویى) نداشته باشد.
4. تارك معروف و عامل منكر، بر ادامهى شیوه خود اصرار داشته باشد.
47) از نظر شرعى امر به كدام یك از معروفها و نهى از كدام یك از منكرها واجب است؟
امام، بهجت، مكارم، فاضل، خامنهاى و نورى: در واجبات و محرّمات، امر و نهى واجب و در مستحبّات و مكروهات، امر و نهى مستحب است(3236)
تبریزى، سیستانى، صافى و وحید: در واجبات و محرّمات امر و نهى واجب و در مستحبّات امر مستحب است.(3237)
48) برخى از وابستگان و خویشاوندان ما به طور كلّى به نماز و روزه و سایر واجبات توجّهى ندارند و اموالشان نیز حرام و یا مشكوك است و هیچ گونه نصیحت و موعظهاى در آنها اثر نمىكند؛ آیا معاشرت با آنان جایز است؟
همه مراجع: معاشرت با آنان اشكال ندارد؛ به ویژه اگر باعث هدایت آنان بشود و تا هنگامى كه یقین ندارید غذاى مورد استفاده، از مال حرام است، تصرّف در آن جایز است.(3238)
49) در زمان حكومت اسلامى، اگر نیروى انتظامى در برخورد با مفاسد اجتماعى از خود جدّیّت نشان ندهد، وظیفه مردم چیست؟ آیا باید بر اساس فریضه امر به معروف و نهى از منكر اقدام كنند؟
همه مراجع (به جز بهجت): بر همه مكلّفان، امر به معروف و نهى از منكر واجب ست و اگر نیروى انتظامى به این فریضه عمل نكند، تكلیف از دیگران ساقط نمىشود؛ بلكه با فراهم بودن شرایط آن، بر سایرین نیز واجب است البته چنان چه نیاز به اقدام و برخورد فیزیكى باشد، این امر بدون اجازه حاكم شرع جایز نیست.(3239)
بهجت: بر همه مكلّفان، امر به معروف و نهى از منكر واجب است و اگر نیروى انتظامى به این فریضه عمل نكند، تكلیف از دیگران ساقط نمىشود؛ بلكه با فراهم بودن شرایط آن، بر سایرین نیز واجب است. در جایى كه منجر به جراحت بشود، نهى از منكر جایز نیست و اجازه مجتهد جامع شرایط نیز بنابر احتیاط واجب كفایت نمىكند.(3240)
50) گاهى در عروسىها به پخش نوارهاى موسیقى - كه بعضى از آنها از صدا و سیما هم پخش مىشود - مىپردازند؛ آیا نیروى انتظامى و یا بسیج و یا نهاد دیگرى، مىتواند آنها را از این عمل باز دارند و نهى از منكر كنند؟
همه مراجع: اگر از نوع موسیقى حرام باشد، گوش دادن به آن جایز نیست و نهادهاى یاد شده وظیفه دارند ارشاد و نهى از منكر كنند و صرف پخش شدن آن از رسانه صدا و سیما، دلیلى بر جواز آن نیست؛ ولى صداهاى مشكوك اشكال ندارد.(3241)
51) اگر فرش كسى نجس باشد و ببیند دیگران با پاى مرطوب بر آن قدم مىگذارند، تكلیف چیست؟
امام، خامنهاى، صافى، فاضل و نورى: لازم نیست به آنان بگوید.(3242)
مكارم: بنابر احتیاط به آن بگوید.(3243)
بهجت: خیر، لازم نیست به او بگوید؛ مگر اینكه با او طورى معاشرت داشته باشد كه اگر نگوید، لوازم مشترك بین آن دو جنس خواهد شد.(3244)
تبریزى: اگر در معرض این باشد كه نجاست به خوردنىها و آشامیدنىها سرایت كند، باید به آنان بگوید.(3245)
وحید: اگر او باعث این امر شده و در معرض این باشد كه نجاست به خوردنىها و آشامیدنىها سرایت كند، باید به آنان بگوید.(3246)
سیستانى: اگر او باعث این امر شده باشد، با دو شرط باید به وى بگوید: یكى اینكه در معرض این باشد كه نجاست به خوردنىها و آشامیدنىهاى او سرایت كند و دیگر آنكه احتمال بدهد آنان به گفته او ترتیب اثر مىدهند؛ ولى اگر بداند ترتیب اثر نمىدهند، گفتن لازم نیست.(3247)
52) اگر پدر و مادر انسان مرتكب گناه شوند، آیا نهى از منكر آنان بىاحترامى محسوب نمىشود؟
همه مراجع: خیر، نهى از منكر آنان - با فراهم بودن شرایط آن - بر فرزند واجب است. البته سعى كند این كار را با سخن نرم و اخلاق نیك، انجام دهد و این امر، بىاحترامى به آنان محسوب نمىشود و اگر تأثیر نكرد، وظیفه دیگرى ندارد.(3248)
53) اگر انسان ببیند كسى چیز نجس را مىخورد، آیا لازم است به او بگوید؟
همه مراجع (به جز بهجت): خیر، لازم نیست به او بگوید.(3249)
بهجت: خیر، لازم نیست به او بگوید؛ مگر اینكه با او طورى معاشرت داشته باشد كه اگر نگوید، لوازم مشترك بین آنان دو نجس مىشود.(3250)
54) كسى كه عیب ظاهرى دارد (مثلاً قدّش كوتاه است)، آیا مىتوان پشت سر او این عیب را گفت؟
همه مراجع: بیان صفات ظاهرى و آشكار شخصى كه همه از آن آگاهى دارند - اگر قصد هتك و تحقیر و مسخره كردن او را نداشته باشد - اشكال ندارد.(3251)
55) خویشاوندانى كه قطع رحم با آنان جایز نیست، چه كسانىاند؟
همه مراجع: ارحام كسانىاند كه در مراتب ارث واقع مىشوند؛ مانند: پدر، مادر، برادر، خواهر و فرزندان آنان و نیز عمو، عمه، خاله، دایى و فرزندان آنان.(3252)
56) اگر برادر یا سایر نزدیكان فرد به وظایف دینى (نماز، روزه، خمس و...) عمل نمىكنند و به تذكّر هم گوش نمىدهند، آیا مىتواند رفت و آمد با آنان را قطع كند؟
همه مراجع (به جز امام): خیر، نمىتواند به این بهانه، صله رحم را ترك كند؛ مگر آنكه قطع رابطه (به طور موقّت) باعث تأثیر و بیدارىِ او گردد. در این صورت از باب نهى از منكر لازم است.(3253)
امام: خیر، بكوشد با رفت و آمد او را ارشاد كند و از قطع رحم در هر حال اجتناب ورزد.(3254)
57) صله رحم به چه چیز تحقّق مىیابد؟ آیا رفت و آمد با خویشاوندان واجب است؟
همه مراجع: صله رحم، منحصر به رفت و آمد با خویشاوندان نیست؛ بلكه این عمل با هدیه دادن، مهمانى كردن، پیغام فرستادن، تماس تلفنى، سلام كردن و... نیز تحقّق مىیابد. پس همین اندازه كه قطع رحم نشود، كافى است.(3255)
58) منظور از لباس شهرت چه نوع لباسى است؟
همه مراجع (به جز سیستانى و مكارم): لباس شهرت، لباسى است كه پوشیدن آن براى شخص - به جهت جنس پارچه، رنگ، كیفیّت دوخت و یا مندرس بودنش - معمول نبوده و خلاف شأن او به حساب آید؛ به طورى كه اگر آن را در برابر مردم بپوشد، توجّه آنان را به خود جلب كرده و انگشت نما مىشود.(3256)
مكارم: لباس شهرت، لباسى است كه جنبه ریاكارى دارد و شخص مىخواهد به وسیله آن، مثلاً به زهد و ترك دنیا مشهور شود؛ خواه از جهت پارچه یا رنگ آن باشد و یا دوخت آن. امّا اگر واقعاً قصدش ساده پوشیدن است و جنبه ریاكارى ندارد؛ نه تنها جایز بلكه عملى شایسته است.(3257)
سیستانى: منظور لباسى است كه مؤمن را به صورتى زشت و نامناسب درآورد.(3258)
59) حكم پوشیدن لباس شهرت را بیان كنید؟
امام، خامنهاى، فاضل و نورى: پوشیدن لباسى كه موجب شهرت و انگشتنمایى شود، بنابر احتیاط واجب حرام است.(3259)
بهجت، صافى و وحید: پوشیدن لباسیكه موجب شهرت و انگشتنمایى شود، حرام است.(3260)
تبریزى و سیستانى: پوشیدن آن حرام نیست؛ مگر آنكه موجب هتك حرمت و خوارى شخص شود.(3261)
مكارم: پوشیدن لباسى كه جنبه ریاكارى دارد و شخص مىخواهد به وسیله آن، مثلاً به زهد و ترك دنیا مشهور شود، بنابر احتیاط واجب حرام است؛ خواه از جهت پارچه یا رنگ آن باشد و یا دوخت آن. امّا اگر واقعاً قصد او ساده پوشیدن است و جنبه ریاكارى ندارد؛ نه تنها جایز، بلكه عملى شایسته است.(3262)
تبصره: پوشیدن هر لباسى كه موجب هتك حرمت و خوارى شخص شود، به فتواى همه مراجع حرام است.
60) پوشیدن لباس زنانه براى مردان و بالعكس چه حكمى دارد؟
امام و بهجت: بنابر احتیاط واجب، پوشیدن لباس مختص به جنس مخالف، جایز نیست.(3263)
سیستانى: بنابر احتیاط واجب، پوشیدن لباس مختص به جنس مخالف، اگر او را به آن صورت درآورد، جایز نیست.(3264)
تبریزى، خامنهاى، صافى، فاضل و وحید: بنابر احتیاط واجب پوشیدن لباس مختص به جنس مخالف، در صورتى كه آن را، زىّ و پوشش خود قرار دهد، جایز نیست.(3265)
مكارم: پوشیدن لباس جنس مخالف، اگر مفسده خاصّى بر آن مترتّب نشود، اشكال ندارد.(3266)
نورى: بنابر احتیاط واجب، پوشیدن لباس مختص به جنس مخالف، جایز نیست؛ مگر آنكه انگیزه عقلایى و مصلحت مهمترى در بین باشد.(3267)
61) آیا در حرمت پوشیدن لباس جنس مخالف، بین پوشیدن آن در خانه و بیرون از آن تفاوتى هست؟
امام و بهجت: بنابر احتیاط واجب، پوشیدن لباس مختص به جنس مخالف جایز نیست (هر چند در خانه باشد).(3268)
نورى: بنابر احتیاط واجب، پوشیدن لباس جنس مخالف - به جز در موردى كه انگیزه عقلایى و مصلحت مهمترى در بین باشد - جایز نیست (و تفاوتى بین خانه و بیرون از آن نیست).(3269)
سیستانى: بنابر احتیاط واجب، پوشیدن لباس جنس مخالف، اگر او را به صورت جنس مخالف درآورد، جایز نیست.(3270)
مكارم: پوشیدن لباس جنس مخالف، اگر مفسده خاصى بر آن مترتب نشود، اشكال ندارد (هر چند در خانه باشد).(3271)
تبریزى، خامنهاى، فاضل و وحید: تا زمانى كه لباس جنس مخالف را به عنوان زىّ (لباس و پوشش) خود قرار ندهد، اشكال ندارد.(3272)
62) تراشیدن ریش تمام صورت، با ماشین یا تیغ چه حكمى دارد؟
همه مراجع (به جز بهجت و صافى): تراشیدن ریش - خواه با تیغ باشد یا ماشین - بنابر احتیاط واجب حرام است.(3273)
بهجت و صافى: تراشیدن ریش حرام است.(3274)
63) آیا تراشیدن موهاى كمِ صورت، به منظور رشد و پرپشت شدن آن، اشكال دارد؟
همه مراجع: اگر موهاى صورت كم باشد و صدق ریش بر آن نكند، تراشیدن آن مانعى ندارد.(3275)
64) اگر انسان براى اینكه توهین مردم را نشنود، ریشش را بزند؛ چه حكمى دارد؟
همه مراجع: گذاشتن ریش براى مسلمانى كه به دینش اهمیّت مىدهد، باعث خوارى و سرشكستگى نیست و با مسخره كردن دیگران، احكام الهى عوض نمىشود؛ مگر آنكه باعث حرج بشود و تحمّل آن غیر ممكن باشد.(3276)
65) اگر بعضى از وسیلههاى بازى، در شهرى از آلات قمار محسوب شود؛ ولى در شهر دیگر این طور نباشد، آیا بازى با آنها جایز است؟
امام، بهجت، تبریزى، صافى، نورى و وحید: اگر تنها در بعضى شهرها نیز از آلات قمار محسوب شود، بازى با آن جایز نیست.(3277)
خامنهاى: اگر این وسیلهها در یكى از دو شهر، از آلات قمار محسوب شود و در گذشته نیز در هر دو مكان از آلات قمار بوده، بازى با آنها حرام است.(3278)
سیستانى، فاضل و مكارم: اگر در عرف محل (شهر) از آلات قمار محسوب شود، بازى با آن جایز نیست و در غیر این صورت اشكال ندارد.(3279)
66) درباره نظام بانكى در كشور ما توضیح دهید؟
(بقره: آیه 275)؛ «خداوند داد و ستد را حلال و ربا را حرام گردانیده است».
قوانین بانكدارى در نظام جمهورى اسلامى، بر اساس یكى از عقود شرعى با تصویب نمایندگان مجلس و تحت نظارت و تأیید شوراى نگهبان تدوین گشته است. از این رو اگر بانكها مطابق قانون مصوب عمل كنند، وامها و سود سپردهگذارى مشتریان، دچار ربا و حرام نمىگردد؛ ولى متأسّفانه برخى از مسؤولان بانكها، بدون توجّه به قانون و یا بر اساس اسناد و فاكتورهاى جعلى، عمل مىكنند و مشتریان نیز از مسائل آن آگاهى ندارند. از این رو سپرده و وامها، ربوى و حرام مىشود. در این راستا تبیین چند اصطلاح ضرورى مىنماید:
1. سود سپرده گذارى:
ماهیّت سپردهگذارى آن است كه مشترى، پول خود را براى سرمایهگذارى به صورت سپرده كوتاه مدّت یا بلند مدّت، نزد بانك مىگذارد و بانك را طبق قراردادى وكیل مىكند تا آن را در معاملاتى به كار گیرد. در این صورت عملیات بانكى بدون ربا است و سود حاصل از این معاملات، به سپرده گذار تعلّق دارد. تنها بانك از محل این سود حق وكالت دریافت مىكند.
2. قرض الحسنه:
هر سودى كه از حساب قرض الحسنه - اعم از جارى و پسانداز - به دست مىآید، متعلّق به بانك است و سودى به قرض دهنده تعلّق نمىگیرد؛ مگر اینكه بانك براى تشویق مشتریان جوایزى اهدا كند.
3. وام بانكى:
بانك بر اساس یكى از عقود شرعى (مانند جعاله، شركت، مضاربه و...)، به مشترى وام مىدهد و در این معامله سودى دریافت مىكند. البته بانك گاهى وامى به صورت قرض الحسنه به مشترى مىدهد و در ازاى آن سود دریافت نمىكند؛ بلكه از مشترى كارمزد مىگیرد كه حكم آن در متن بیان شده است.
گفتنى است كه آیت اللَّه بهجت و آیت اللَّه وحید خراسانى، به طور كلّى با شیوه كنونى عملیات بانكى مخالف بوده و معتقدند: هر كس مىخواهد پول خود را به عنوان سرمایه گذارى به بانك بسپارد یا از بانك وام دریافت كند، لازم است خودش با بانك، به مبلغ مورد تقاضاى خود معامله شرعى انجام دهد و در ضمن آن، وام را شرط كند.
67) آیا جایز است وامى را كه بانك براى استفاده خاصى (مانند تعمیر، خرید و ساخت خانه) به اشخاص واگذار مىكند، در كارهاى دیگر مصرف كرد؟
همه مراجع (به جز بهجت): خیر، حق ندارد آن را در غیر كار معیّن شده، مصرف كند.(3280)
بهجت: به طور كلّى گرفتن وام با بهره از بانك حرام است؛ مگر آنكه خودش با بانك معامله شرعى انجام دهد.(3281)
تبصره: نظر آیت اللَّه بهجت این است كه به عنوان مثال بانك جنسى را [هر چه كه باشد]، به مبلغ سود سپرده به مشترى بفروشد؛ به شرط اینكه مبلغى را تا مدّت معیّنى به بانك قرض بدهد.(3282)
68) آیا گرفتن خسارت دیركِرد وام و بدهى توسّط بانكها، جنبه شرعى دارد؟
همه مراجع (به جز فاضل، صافى و مكارم): خیر، گرفتن خسارت تأخیر پرداخت، جایز نیست.(3283)
مكارم: جریمه دیركِرد اگر به معناى سود اجبارى باشد، جایز نیست؛ ولى اگر جنبه تعزیر از سوى حكومت داشته و به صورت عادلانه باشد و یا در ضمن عقد لازم جداگانهاى شرط شده باشد، جایز است.(3284)
صافى: خیر، گرفتن خسارت تأخیر پرداخت، جایز نیست؛ مگر اینكه در ضمن عقد لازم شرط شود و براى مهلت و تأخیر در مطالبه نباشد.(3285)
فاضل: خیر، گرفتن خسارت تأخیر پرداخت، جایز نیست؛ مگر با سه شرط: 1. در ضمن عقد لازم شرط شود، 2. طرف مقابل بتواند آن را بپردازد، 3. مقدار آن نیز معلوم باشد.
69) شخصى دَه سال پیش مبلغى را به دیگرى قرض داده؛ آیا جایز است به عنوان تورّم و كاهش ارزش پول، بیش از آن از او بگیرد؟
امام، تبریزى، سیستانى، فاضل، نورى و وحید: خیر، جایز نیست بیشتر از مقدار قرض، از او دریافت كند.(3286)
بهجت و خامنهاى: خیر، طلبكار تنها باید اصل طلب خود را دریافت كند و حق ندارد قیمت كاهش ارزش پول را بگیرد؛ مگر آنكه فاصله طولانى و تفاوت فاحش باشد كه در این صورت بنابر احتیاط واجب، باید مصالحه كنند.(3287)
مكارم و نورى: اگر فاصله زمانى به قدرى زیاد باشد كه ارزش پول فوق العاده كاهش یابد - به طورى كه در نظر عُرف اداى قرض محسوب نشود (مانند بدهكارىهاى مربوط به دَه، بیست سال قبل) - باید معادل روز در نظر گرفته شود و یا لااقل مصالحه گردد.(3288)
صافى: خیر، جایز نیست بیشتر از مقدار قرض از او دریافت كند؛ ولى اگر قرض دهنده، مطالبه مىكرده و قرض گیرنده با وجود قدرت بر پرداخت بدهىِ خود، كوتاهى كرده است؛ باید ضرر قرض دهنده را از این جهت جبران كند و احتیاط آن است كه با هم مصالحه كنند.(3289)
70) فروش مبلغ چك مدّتدار به صورت نقد با قیمت كمتر، چه حكمى دارد؟
امام و خامنهاى: فروش آن از سوى طلبكار، به بدهكار اشكال ندارد؛ ولى فروش آن به شخص سوم صحیح نیست.(3290)
تبریزى، سیستانى، فاضل، مكارم و نورى: اگر فروشنده چك، مبلغ آن را از صادر كننده چك، طلبكار باشد؛ فروش آن (به بدهكار یا شخص دیگر) به قیمت كمتر و به صورت نقد، اشكال ندارد.(3291)
وحید: بنابر احتیاط واجب، جایز نیست.(3292)
بهجت: اگر فروشنده چك، مبلغ آن را از صادر كننده چك، طلبكار باشد؛ فروش آن به مبلغ كمتر، در صورتى جایز است كه در مابهالتفاوت، معامله شرعى انجام گیرد و در ضمن آن، شرط قرض (به مبلغ فروش چك) شود.(3293)
تبصره: با توجّه به اینكه آیت اللَّه بهجت رجوع به مرجع مساوى را جایز مىدانند، مقلّدان ایشان مىتوانند به مرجع تقلید مساوى با او رجوع كنند؛ كه فتوا به جواز فروش چك دادهاند.
71) گرفتن درصد بسیار كم (مانند 1%) به عنوان كارمزد توسّط صندوقهاى قرض الحسنه، به منظور تأمین مخارج صندوق، چه حكمى دارد؟
امام، خامنهاى، فاضل، مكارم و نورى: گرفتن بهره وام - زیاد باشد یا كم - حرام است؛ هر چند به اسم كارمزد باشد. امّا اگر آنچه گرفته مىشود، در حقیقت براى مخارج صندوق و حقوق كارمندان باشد (به مقدار متعارف)، با توافق دو طرف اشكال ندارد.(3294)
بهجت، تبریزى، سیستانى، صافى و وحید: گرفتن كارمزد حرام است؛ هر چند آنچه كه گرفته مىشود، در حقیقت براى مخارج صندوق و حقوق كارمندان باشد.(3295)
72) در چه مواردى گرفتن ربا جایز است؟
همه مراجع: 1. ربا گرفتن مسلمان از كافر (كه در پناه اسلام نیست)، 2. ربا گرفتن پدر و فرزند از یكدیگر، 3. ربا گرفتن زن و شوهر از یكدیگر.(3296)
تبصره: طبق فتواى آیت اللَّه تبریزى معامله ربوى با كافر نیز حرام است؛ ولى مسلمان مىتواند از او چیزى را به صورت ربا به قصد استنقاذ (تصرّف مجاز) بگیرد.
73) اگر با سپردن پول به كسى، بخواهم در هر ماه درصد مشخّصى از سود پول از او دریافت كنم؛ راه حل بدون ربا چیست؟
همه مراجع: اگر پول را به شخصى بدهید و هر ماه به طور مشخّص سود بگیرید؛ ربا و حرام است و براى دورى از ربا، چند راه وجود دارد:
1. گیرنده پول را وكیل كنید تا با پول شما، كالایى بخرد و آن را به هر كس كه بخواهد (هر چند به خودش)، به صورت نسیه بفروشد. در هر ماه مبلغ مشخّصى (على الحساب) به شما بدهد و در پایان باقى مانده را - كه شامل اصل پول نیز مىشود - به شما برگرداند.(3297)
2. او را وكیل كنید تا با پول شما كار حلال و مشروع نماید. هر چه سود به دست آید، به شما تعلّق مىگیرد و به او حق وكالت بدهید.
3. با او عقد مضاربه انجام دهید؛ به این ترتیب كه سرمایه از شما و كار از او، سودى كه حاصل مىشود، بین هر دو - به نسبتى كه در عقد قرار مىگذارید - تقسیم مىگردد. در مضاربه لازم است نسبت سهم، و درصد سود تعیین گردد. به عنوان مثال قرار مىگذارند هر چه سود حاصل شد، مقدارى از آن (نصف، یك سوم و...) به مالك تعلّق گیرد و مقدارى از آن به عامل.(3298)
تبصره: در قرارداد وكالت، مضاربه و مانند آن، مىتوانید هر شرط مشروعى در ضمن آن قرار بدهید.
74) از دیدگاه برخى از متخصّصان و كارشناسان اقتصادى، بدهكار ضامن كاهش ارزش پول است و باید آن را جبران كند و این امر نزد آنان ربا محسوب نمىشود؛ آیا كارشناسى آنان، مىتواند معیار قرار گیرد؟
همه مراجع: خیر، احكام شرعى بر محور موضوعاتى دور مىزند كه از عرف عام مردم گرفته شود. نظر برخى كارشناسان اقتصادى - هر چند محترم است - نمىتواند معیار احكام شرعى قرار گیرد.(3299)
تبصره: برخى دیگر از كارشناسان معتقدند، براى كمك به تولید و رشد نیروى انسانى، باید به بدهكار فرصت بدهیم و از او سود نگیریم. حتّى برخى معتقدند باید به تولید كنندگان یارانه نیز پرداخت شود.
75) لمس بیمار براى معاینه و درمان، چه حكمى دارد؟
همه مراجع (به جز تبریزى و سیستانى): اگر پزشك همجنس در دسترس نباشد، لمس بیمار براى معاینه و درمان اشكال ندارد؛ ولى باید به مقدار ضرورت اكتفا كند.(3300)
تبریزى و سیستانى: اگر پزشك هم جنس در دسترس نباشد و یا مهارت مرد بیشتر باشد، لمس بیمار براى معاینه و درمان اشكال ندارد؛ ولى باید به مقدار ضرورت اكتفا كند.(3301)
تبصره 1. اگر معاینه از روى لباس ممكن باشد، باید به این راه بسنده كند.
تبصره 2. جواز لمس بیمار به منظور معاینه، باعث نمىشود كه نگاه به بدن نیز جایز باشد؛ مگر آنكه نگاه به آن لازم باشد.
76) لمس نامحرم براى آموزش چه حكمى دارد؟
همه مراجع (به جز تبریزى): اگر فراگیرى مسائل پزشكى، در حدّى است كه حفظ سلامتى و جان بیماران (هر چند در آینده)، متوقّف بر آن است؛ به مقدار ضرورت و ناچارى اشكال ندارد.(3302)
تبریزى: اگر فراگیرى مسائل پزشكى، در حدّى است كه حفظ سلامتى و جان بیماران (هر چند در آینده) و یا حفظ و پیشرفت فرهنگ طب مسلمانان، متوقّف بر آن است؛ به مقدار ضرورت و ناچارى اشكال ندارد.(3303)
77) آیا پرستار مىتواند براى گرفتن نبض و فشار خون و... به بدن نامحرم نگاه و او را لمس كند؟
همه مراجع (به جز تبریزى و سیستانى): با وجود پرستار همجنس، این كار براى غیر هم جنس جایز نیست؛ ولى اگر ضرورت باشد، اشكال ندارد.(3304)
تبریزى و سیستانى: اگر براى انجام دادن این امور، پرستار هم جنس در دسترس نباشد و یا مهارت غیر همجنس در این زمینه بیشتر باشد، اشكال ندارد.(3305)
تبصره 1. پرستار در نگاه و لمس تنها باید به همان قسمت از بدن - كه انجام معاینه به آن ارتباط دارد - اكتفا كند.
تبصره 2. چنان چه پرستار براى معاینه، به نگاه و لمس بدن بیمار نیاز داشت، مانعى ندارد و در غیر این صورت، تنها باید به یكى از آن دو اكتفا كند.
تبصره 3. در صورتى كه معاینه از روى لباس ممكن باشد، باید به این مقدار اكتفا كند و لمس بدن جایز نیست.
78) حكم استعمال مواد مخدر (هرویین، تریاك، حشیش و...) چیست؟
امام، بهجت، تبریزى و وحید: اعتیاد به مواد مخدر جایز نیست.(3306)
خامنهاى، صافى، فاضل، مكارم و نورى: استفاده از مواد مخدر، جایز نیست.(3307)
سیستانى: بنابر احتیاط واجب، از استعمال مواد مخدر اجتناب شود.(3308)
79) اگر از دندان خون بیاید و با آب دهان مخلوط شود، فرو بردن آن چه حكمى دارد؟ آیا باید دهان را آب كشید؟
همه مراجع (به جز مكارم و نورى): اگر خون به حدّى كم باشد كه به واسطه مخلوط شدن با آب دهان از بین مىرود، پاك است و فرو بردن آن اشكال ندارد.(3309)
نورى: اگر خون به حدّى كم باشد كه واسطه مخلوط شدن با آب دهان، از بین مىرود، پاك است؛ ولى فرو بردن آن اشكال دارد.(3310)
مكارم: اگر خون به حدّى كم باشد كه به واسطه مخلوط شدن با آب دهان از بین مىرود، پاك است و فرو بردن آن اشكال ندارد؛ ولى عمداً این كار را نكند.(3311)
80) اهل كتاب پاكاند یا نجس؟
امام و بهجت: آرى، آنان نجس هستند.(3312)
تبریزى، خامنهاى، فاضل، سیستانى، نورى و وحید: خیر، اهل كتاب پاكاند؛ ولى بهتر است (احتیاط مستحب) از آنان اجتناب شود.(3313)
صافى و مكارم: بنابر احتیاط واجب نجساند.(3314)
تبصره. با توجّه به اینكه امام خمینى و آیت اللَّه بهجت رجوع به مرجع مساوى را جایز مىدانند آیت اللَّه مكارم و آیت اللَّه صافى، احتیاط واجب دارند، مقلّدان ایشان مىتوانند به مراجع تقلید دیگر رجوع كنند.
81) آیا حفظ حجاب در سفر به كشورهاى غیرمسلمان، واجب است؟
همه مراجع: آرى، حفظ حجاب كامل (شرعى)، بر زن در برابر مرد نامحرم واجب است؛ خواه مسلمان باشد یا كافر؛ در كشور اسلامى باشد یا غیراسلامى.(3315)
82) حكم نگاه، به زنان مسلمان - كه در كشورهاى خارجى فاقد حجاب و پوشش اسلامىاند - چگونه است؟
امام، خامنهاى، صافى، فاضل و نورى: بنابر احتیاط واجب، بدون قصد لذّت و ترس افتادن به حرام نیز جایز نیست.(3316)
بهجت: نگاه به آنان جایز نیست؛ هر چند بدون قصد لذّت باشد.(3317)
تبریزى، سیستانى، مكارم و وحید: اگر بدون قصد لذّت و ترس افتادن به حرام باشد، اشكال ندارد.(3318)
83) پوشیدن جوراب نازك و بدن نما براى خانمها در بیرون از منزل و انظار نامحرمان چه صورت دارد؟ و بیرون گذاشتن موهاى سر از چادر در مقنعه توسّط خانمها در دید نامحرمان چگونه است؟
حضرت آیت اللَّه خامنهاى:
پوشانیدن بدن از نامحرمان بر زن واجب است و چنین جورابهایى براى حجاب شرعى واجب كفایت نمىكند و پوشاندن تمام موى سر در برابر نامحرمان واجب است.(3319)
84) خرید و فروش چك به مبلغ كمتر از مبلغ مندرج در چك بانكى چه صورت دارد؟ البته چكى كه مثلاً مربوط به دو ماه دیگرى باشد.
حضرت آیت اللَّه خامنهاى:
خرید و فروش چك به مبلغ كمتر از چك به شخص ثالث ربا و حرام است.
حضرت آیت اللَّه صافى گلپایگانى:
خرید و فروش خود چك صحیح نیست چون خود چك مدرك است، و مالیت ندارد ولى اگر چك صورى نباشد یعنى دارنده چك واقعاً از كسى طبق چك طلب دارد مىتواند طلب خود را به دیگرى به كمتر بفروشد.
حضرت آیت اللَّه فاضل لنكرانى:
اگر چك سند بدهى فرد ثالثى باشد، اشكال ندارد.
حضرت آیت اللَّه تبریزى:
چنان چه بداند چك به ازاء بدهى صادر شده و در حقیقت دارنده چك طلب خود را از دیگران به پول نقد مىفروشد، مانعى ندارد.
حضرت آیت اللَّه مكارم شیرازى:
در صورتى كه چك دوستانه نباشد بلكه سند بدهكارى واقعى باشد مانعى ندارد.
حضرت آیت اللَّه بهجت:
در موردى كه شخصى متاعى را فروخته و قیمت را به صورت چك مدّتدار گرفته، فروش این چك به مبلغى كمتر از آن، در صورتى كه در مابهالتفاوت معامله شرعى انجام گیرد و در ضمن آن، شرط قرض با فروش بقیّه به مساوى بشود، مانعى ندارد. (نقل از رساله)
حضرت آیت اللَّه سیستانى:
اگر نویسنده چك واقعاً بدهكار آن كسى باشد كه چك براى او نوشته است، فروش آن به مبلغ كمتر اشكال ندارد، ولى اگر براى كمتر فروختن نوشته باشد، جایز نیست.(3320)
85) معمولاً در برخى مسابقات ورزشى شرط بندىهایى صورت مىگیرد مثلاً اگر شما برنده شدید یك وعده غذا مىدهم، آیا شرط بندى در مسابقات یا كارت بازى كودكان مالك شدن كارت طرف مقابل در صورت برنده شدن چه صورت دارد؟
حضرت آیت اللَّه خامنهاى:
شرط بندى در موارد مذكور الزام آور و واجب الوفاء نیست و اجبار بر عمل به شرط حرام است.
حضرت آیت اللَّه صافى گلپایگانى:
جایز نیست.
حضرت آیت اللَّه تبریزى:
شرط بندى جایز نیست ولى جایزه دادن كسى كه در مسابقه شركت نداشته از مال خودش به برنده مسابقه مانعى ندارد.
حضرت آیت اللَّه بهجت:
ظاهراً جایز نیست.
حضرت آیت اللَّه مكارم شیرازى:
شرط بندى در تمام مسابقات حرام است جز اسب سوارى و تیراندازى.
حضرت آیت اللَّه سیستانى:
شرط بندى باطل است.(3321)
86) كسى كه اهل پرداخت خمس نیست، یا زكات واجب مالش را نمىپردازد، رفت و آمد و استفاده از اموالش چه صورت دارد؟
حضرت آیت اللَّه خامنهاى:
اگر یقین ندارد مالى كه مورد استفاده شما قرار مىگیرد متعلّق خمس است، چیزى بر شما نیست.
حضرت آیت اللَّه صافى گلپایگانى:
در صورتى كه علم به تعلّق خمس و زكات به عین چیزى كه مورد ابتلاست نداشته باشید، اشكال ندارد.
حضرت آیت اللَّه سیستانى:
اشكال ندارد.
حضرت آیت اللَّه مكارم شیرازى:
اگر یقین ندارید خانه یا غذاى او از پول غیر مخمّس تهیّه شده، تصرّف در آن مانعى ندارد، و اگر یقین دارید ما به شما اجازه مىدهیم تصرّف كنید و معادل خمس آن را كه تصرف كردهاید به سادات نیازمند بپردازید و اگر تمكّن ندارید، بر ذمّه بگیرید و هر موقع كه توانستید بپردازید.
حضرت آیت اللَّه فاضل لنكرانى:
اگر یقین به تعلّق خمس یا زكات به اموال مورد استفاده ندارید، مانعى ندارد.
حضرت آیت اللَّه بهجت:
در معاشرت و استفاده از اموال كسانى كه انسان مىداند خمس مال خود را نمىدهند، تا علم به بودن خمس در مال مورد ابتلا ندارد، تصرّف در آنها مانعى ندارد.(مسأله 1408)
حضرت آیت اللَّه تبریزى:
مانعى ندارد، مگر بداند آن مالى كه نزد او گذاشته، از عین مال زكویست.(3322)
87) زنان یا مردانى در كنار خیابانها و پیادهروها نشسته و براى مردم فال مىگیرند و از گذشته و آینده خبر مىدهند، آیا كار آنها مشروعیّت دارد؟ و پول دادن به آنها جایز است؟
حضرت آیت اللَّه خامنهاى:
كهانت حرام است.
حضرت آیت اللَّه مكارم شیرازى:
كار آنها اشكال دارد و نباید پولى به آنها داد.
حضرت آیت اللَّه بهجت:
مشروعیت ندارد.
حضرت آیت اللَّه صافى گلپایگانى:
عمل مذكور جایز نیست و پول دادن در مقابل آن تضییع مال و گرفتن پول هم اكل مال به باطل و حرام است.
حضرت آیت اللَّه تبریزى:
فال اعتبار ندارد و اگر مشتمل بر كذب باشد حرام است و نمىشود به عنوان اجرت به آنها پول داد.(3323)
88) سقط جنین حكمش چیست؟ و در صورت انجام، كفّاره آن چه مىباشد و بر عهده كیست؟
حضرت آیت اللَّه خامنهاى:
سقط جنین جایز نیست و موجب دیه است و بر عهده مباشر سقط است، و اگر بعد از ولوج روح بوده، كفّاره هم دارد كه با فرض عمد جمع بین عتق رقبه و صیام شهرین متتابعین (دو ماه روزه پشت سر هم) و اطعام ستین مسكین (اطعام شصت فقیر) است.
حضرت آیت اللَّه صافى گلپایگانى:
دیه دارد، و دیه آن در حال نطفه بودن بیست مثقال شرعى طلاى سكّه دار است كه هر مثقال آن 18 نخود است و اگر علقه یعنى خون بسته باشد چهل مثقال و اگر مضغه یعنى پاره گوشت باشد شصت مثقال و اگر استخوان شده باشد هشتاد مثقال و اگر گوشت آورده ولى هنوز روح در او دمیده نشده باشد صد مثقال و اگر روح دمیده شده چنان چه پسر باشد هزار مثقال و اگر دختر باشد پانصد مثقال و دیه را در مورد سؤال اگر خود زن قرص و دوایى كه موجب سقط مىشود خورده باشد باید زن بدهد و اگر دكتر مرتكب سقط شده دیه بر ذمّه دكتر است.
(جامع المسائل)
حضرت آیت اللَّه بهجت:
حرام است و دیه آن بر عهده سقط كننده است و در موت جنین كفّاره بر مباشر ثابت است.
حضرت آیت اللَّه فاضل لنكرانى:
جایز نیست و كسى كه مباشر سقط جنین است باید دیه آن را طبق سن جنین به ورثه آن طفل بدهد یا آنها را راضى كند.
حضرت آیت اللَّه تبریزى:
حرام است و دیه آن را مباشر در اسقاط باید به ورّاث شرعى (پدر، مادر) كه غیر از اسقاط كننده است بپردازد. و كفاره قتل عمد را در صورتى كه روح به او دمیده شده باشد باید ادا كند.
حضرت آیت اللَّه سیستانى:
جایز نیست، مگر اینكه بقاى آن موجب خطرى بر مادر یا مشقّت غیر قابل تحمّلى باشد در این صورت جایز است، اگر روح نداشته باشد، ولى كسى كه مباشرت اسقاط مىكند باید به پدر و مادر شرعى جنین دیه بدهد و اگر بچه نامشروع باشد، دیه به حاكم شرع داده مىشود و اگر روح داشته باشد به هیچ وجه جایز نیست و مستوجب دیه نیز مىباشد.
حضرت آیت اللَّه مكارم شیرازى:
سقط جنین حرام است و دیه آن بر عهده كسى است كه سبب سقط مىشود، مثل اینكه مادر كارى بكند یا چیزى بخورد كه بچه سقط شود یا دكتر آمپول تزریق كند یا كورتاژ نماید و دیه به حسب مراتب سن جنین فرق دارد.(3324)
89) در بین بعضى از خانوادهها رایج شده كه قبل از اجراى صیغه عقد، داماد (غیر از رفت و آمدهاى متعارف كه براى خواستگارى هست) رفت و آمدهایى با دختر دارد، به طورى كه با هم گفت و گو و نشست و برخاست و رفتن به بیرون از منزل را دارند و با این كه دختر و پسر قبل از آن كه والدین اطّلاع یابند به اصطلاح خودشان با شوهر آیندهشان در مورد زندگى آینده ساعتها با هم گفت و گو دارند. آیا این نوع روابط جایز است یا نه؟
حضرت آیت اللَّه خامنهاى:
معیار در جواز صحبت كردن با نامحرم مفسده و عدم مفسده است.
حضرت آیت اللَّه صافى گلپایگانى:
این ارتباط با بیگانه جایز نیست.
حضرت آیت اللَّه بهجت:
نگاه كردن مرد به صورت زنى كه مىخواهد با او ازدواج كند جایز است به شرط آن كه بداند كه مانع شرعى از ازدواج با او نیست و احتمال هم بدهد كه زن ازدواج را قبول كند و احتمال هم بدهد كه با این نگاه كردن اطّلاع تازهاى پیدا مىكند. (مسأله 1944)
حضرت آیت اللَّه فاضل لنكرانى:
جایز نیست.
حضرت آیت اللَّه تبریزى:
تا وقتى كه صیغه عقد اجرا نشده، دختر و پسر با هم نامحرم هستند و حكم آنها، حكم بقیّه افراد نامحرم است.
حضرت آیت اللَّه مكارم شیرازى:
به مقدارى كه براى شناخت یكدیگر لازم است اشكالى ندارد مشروط بر این كه گفت و گوى معمولى و عادى و به مقدار نیاز باشد.(3325)
90) بعضى از رانندگان بىتعهّد، از نوارهاى موسیقى مبتذل استفاده مىكنند و موجبات اذیّت مسافران مؤمن را فراهم مىآورند، آیا عمل آنان چگونه است؟
حضرت آیت اللَّه تبریزى:
پخش نوار غنا و موسیقى لهوى و گوش دادن به آن حرام است.
حضرت آیت اللَّه مكارم شیرازى:
مرتكب كار حرامى شدهاند و از امر به معروف و نهى از منكر با زبان خوش و مؤدّبانه ناامید نشوید.
حضرت آیت اللَّه فاضل لنكرانى:
حرام است.
حضرت آیت اللَّه صافى گلپایگانى:
استفاده از نوارهاى مذكور بر راننده و غیره حرام است.
حضرت آیت اللَّه بهجت:
باید از نوارهاى مذكور اجتناب نمایند.
حضرت آیت اللَّه سیستانى:
مرتكب گناه مىشوند.(3326)
91) پوشش انگشتر طلا یا النگوى طلا توسّط بانوان در صورتى كه در معرض دید نامحرم باشد، چگونه است؟
حضرت آیت اللَّه بهجت:
باید از نامحرم پوشانده شود.
حضرت آیت اللَّه فاضل لنكرانى:
باید از نامحرم پوشانده شود.
حضرت آیت اللَّه صافى گلپایگانى:
باید در معرض دید نامحرم قرار ندهد.
حضرت آیت اللَّه مكارم شیرازى:
نباید در معرض دید نامحرم قرار دهند.
حضرت آیت اللَّه تبریزى:
پوشاندن مثل النگو از نامحرم لازم است.(3327)
92) زنى كه شوهر مىكند و وطن شوهر غیر از وطن اوست، آیا زن مىتواند از وطن اصلى خود اعراض نكند و آن را به عنوان وطن خود نگه دارد؟
حضرت آیت اللَّه خامنهاى:
اشكال ندارد.
حضرت آیت اللَّه تبریزى:
اگر احتمال دهد كه در آینده ولو براى ماندن در مدتى از سال به آنجا برگردد اعراض محقّق نشده و نمازش در آنجا تمام و روزهاش صحیح است.
حضرت آیت اللَّه سیستانى:
مىتواند.
حضرت آیت اللَّه صافى گلپایگانى:
اگر حقّ سكونت را براى خود قرار نداده و شوهرش اهل شهر دیگر است و او براى زندگى با شوهر به آن شهر رفت، آن شهر عرفاً وطن او حساب مىشود و اعراض از وطن سابق محسوب است.
حضرت آیت اللَّه بهجت:
مانعى ندارد با شرایط آن.
حضرت آیت اللَّه مكارم شیرازى:
هرگاه قصد داشته باشد براى زندگى مستمر به وطن خود باز گردد و بتواند شوهر را راضى به این كار كند نمازش در وطن تمام است.(3328)
93) شوهرى كه از وطن اصلى خود اعراض نكرده، اگر همسر او به همراهش به آنجا برود كه وطن اصلى شوهر است ولى وطن زن نبوده، حكم نماز و روزه زن چیست؟
حضرت آیت اللَّه خامنهاى:
در فرض سؤال بدون قصد اقامه دَه روز نماز شكسته و روزه صحیح نیست.
حضرت آیت اللَّه تبریزى:
در فرض مزبور نمازش شكسته است و روزه صحیح نیست.
حضرت آیت اللَّه سیستانى:
اگر قصد دَه روز نكند، شكسته است.
حضرت آیت اللَّه صافى گلپایگانى:
وطن زن محسوب نمىشود.
حضرت آیت اللَّه بهجت:
قصر است اگر شوهر و به تبع او زن قصد زندگى كردن بخشى از سال را در آن جا ندارند و همچنین قصد اقامه دَه روز را نداشته باشد.
حضرت آیت اللَّه مكارم شیرازى:
نماز و روزه زن در وطن سابق شوهر شكسته است.(3329)
94) آیا زن در انتخاب وطن مستقل است یا تابع شوهر مىباشد؟
حضرت آیت اللَّه خامنهاى:
زن در انتخاب وطن تابع شوهر نیست و باید به وظیفه خود عمل كند.
حضرت آیت اللَّه بهجت:
در انتخاب وطن تبعیت قهریه دارد اگر مىخواهد با شوهر زندگى كند.
حضرت آیت اللَّه صافى گلپایگانى:
زن نسبت به انتخاب وطن آزاد است در صورتى كه در موقع اجراى عقد نكاح براى خود حق انتخاب وطن قرار داده باشد.
حضرت آیت اللَّه تبریزى:
زن در انتخاب وطن مستقل است ولى اگر اطمینان دارد كه با شوهرش زندگى مىكند وطن شوهر وطن او هم محسوب مىشود.
حضرت آیت اللَّه مكارم شیرازى:
مستقل است.
حضرت آیت اللَّه سیستانى:
در انتخاب وطن اگر او تصمیم بر ماندن با شوهر خود داشته باشد طبعاً تابع خواهد بود.
حضرت آیت اللَّه فاضل لنكرانى:
زن در وطن تابع شوهر خود نیست، بلكه در صورتى كه بخواهد همراه شوهر و در محل زندگى او زندگى كند، وطن او هم مىشود، ولى اگر بخواهد با توافق شوهر یا حتّى بدون توافق شوهر در جاى دیگرى زندگى دائمى داشته باشد، همان جا وطن او مىباشد.(3330)
95) كسى كه موقّتاً مثلاً براى دَه سال یا بیشتر به جایى مىرود، مانند كارمندان و... آیا آن شهر وطن او محسوب مىشود؟ و معیار وطن محسوب شدن چیست؟
حضرت آیت اللَّه خامنهاى:
مادامى كه قصد ماندن همیشگى در جایى نداشته باشد وطن محسوب نمىشود مگر آنكه آنقدر بدون قصد بماند كه عرفاً بگویند آنجا وطن اوست.
حضرت آیت اللَّه فاضل لنكرانى:
ظاهراً محلّى را كه انسان به عنوان وطن جدید انتخاب مىكند به صِرف نیّت، توطن و سكونت دائمى در آن محل، آنجا حكم وطن را پیدا نمىكند. بلكه باید مدّتى بماند تا عرفاً صدق كند آن محل وطن و مسكن اوست و این مدت به لحاظ اختلاف موقعیّت و شغل و امكانات افراد، كم و زیاد مىشود. ممكن است نسبت به فردى پس از ماندن مدّتى كوتاه صدق كند و نسبت به فردى دیگر پس از مدتى طولانى. و ملاك كلّى همان صدقى عرفى است. لازم به ذكر است كه در موارد مشكوك اگر شخص قصد اقامه نكرده، باید احتیاط كند و نماز را جمع بخواند.(3331)
حضرت آیت اللَّه بهجت:
كافى نیست و معیار صدق وطن است عرفاً و اگر به قصد همیشه ماندن مدّتى بماند كه صدق عرفى نماید وطن محسوب مىشود.
حضرت آیت اللَّه مكارم شیرازى:
هرگاه قصد داشته باشد براى مدّت طولانى مثلاً یك سال یا بیشتر در آنجا بماند به منزله وطن اوست.
حضرت آیت اللَّه صافى گلپایگانى:
در فرض سؤال محل مذكور وطن او محسوب نمىشود و وطن شدن جایى براى كسى موقوف بر قصد وطن است.
حضرت آیت اللَّه تبریزى:
در فرض مزبور نماز او تمام و روزه گرفته مىشود، اگر چه كمتر از دَه روز بماند.(3332)
96) زمین یا لباسى كه متعلّق خمس است و خمس آن پرداخت نشده، نماز خواندن در آنها چه صورت دارد؟
حضرت آیت اللَّه خامنهاى:
اگر با عین پولى كه خمس آن داده نشده خریدارى شده باشد، نماز خواندن در آنها اشكال دارد.
حضرت آیت اللَّه مكارم شیرازى:
جایز نیست مگر اینكه از حاكم شرع اجازه بگیرد.
حضرت آیت اللَّه بهجت:
حكم نماز در مغصوب دارد اگر به ذمّه نخریده باشد.
حضرت آیت اللَّه صافى گلپایگانى:
حكم غصب را دارد و مانند غصب موجب بطلان نماز است.
حضرت آیت اللَّه فاضل لنكرانى:
اگر با پولى كه خمس به آن تعلّق گرفته و خمس آن را نداده لباس بخرد نماز در آن باطل است و حكم لباس غصبى را دارد.
حضرت آیت اللَّه تبریزى:
نسبت به صاحب زمین و لباس اشكال دارد، ولى نسبت به دیگران مانعى ندارد.(3333)
97) نوشتن داروى بیمار در دفترچه دیگرى خلاف قانون است، اقدام به این كار از سوى پزشك چه حكمى دارد؟
حضرت آیت اللَّه خامنهاى:
عمل بر خلاف قانون جایز نیست و موجب ضمان است.
حضرت آیت اللَّه بهجت:
نباید اقدام كند.
حضرت آیت اللَّه صافى گلپایگانى:
جایز نیست.
حضرت آیت اللَّه فاضل لنكرانى:
جایز نیست.
حضرت آیت اللَّه مكارم شیرازى:
جایز نیست.
حضرت آیت اللَّه سیستانى:
جایز نیست.
حضرت آیت اللَّه تبریزى:
مخالفت با مقرّرات اشكال دارد.(3334)
98) برخى از بیماران مبتلا به آسم مجبور به استفاده از اسپرى سالبوتامول و... براى باز كردن راه تنفّسى مىباشد حكم روزه این دسته چیست؟
حضرت آیت اللَّه خامنهاى:
اگر چیزى وارد حلق مىشود و مجرد تنفّس نیست، مبطل است.
حضرت آیت اللَّه صافى گلپایگانى:
در مورد سؤال چنان چه با وسیله مذكوره، هوا داخل راه تنفّس مىشود اشكال ندارد و اگر موادى وارد ریه مىشود در تمام طول سال (از این ماه رمضان تا رمضان سال بعد) ناچار از این عمل هستند با این حال روزه را بگیرند و احتیاطاً براى هر روز یك مدّ طعام هم كفّاره بدهند و قضا ندارد.
حضرت آیت اللَّه بهجت:
اگر به صورت بخار غیر غلیظ است روزه صحیح است.
حضرت آیت اللَّه سیستانى:
چنان چه به صورت مایع به حلق آنها نرود، مانعى ندارد.
حضرت آیت اللَّه مكارم شیرازى:
اسپرىهایى كه به صورت گاز است اشكالى ندارد.
حضرت آیت اللَّه فاضل لنكرانى:
استفاده از اسپرى براى روزهدار اشكالى ندارد.
حضرت آیت اللَّه تبریزى:
اگر وقتى به حلق مىرسد هوا باشد، روزه را باطل نمىكند.(3335)
99) مخارجى كه براى اموات صورت مىگیرد طعامهاى مفصّل در تالارها و تاج گلهاى گران قیمت، حالت مسابقه به خود گرفته و چشم و هم چشمى با برخى عادات و رسوم اجتماعى موجب قرضهاى كمرشكن براى صاحبان عزا مىگردد با توجّه به وجود معضلات اجتماعى مانند فقر، كمبود مراكز عام المنفعه مانند مساجد، مدارس و درمانگاه آیا به نظر حضرت عالى صرف هزینه در چه راهى براى میّت سودمندتر است؟ تكلیف مؤمنین در این رابطه چیست؟
حضرت آیت اللَّه خامنهاى:
اگر متوفى وصیّتى داشته باشد باید در حدّ ثلث اموال او طبق وصیّت عمل گردد و در غیر این صورت اگر چه خیرات براى اموات امر مطلوبى است مشروط بر آن كه اسراف و تبذیر نباشد ولى سزاوار است اموال را در امورات خیریه عام المنفعه هزینه نمایند.
حضرت آیت اللَّه فاضل لنكرانى:
تحمّل این گونه مخارج نه تنها واجب نیست بلكه شبهه دارد، زیرا كه فقرا را به زحمت مىاندازد و چه بسا آبروى آنها را مىبرد بهتر است براى میت خیرات و مبرّات بدهند و از كارهاى بىفایده پرهیز كنند.(3336)
حضرت آیت اللَّه صافى گلپایگانى:
امور مذكوره اگر به حدّ افراط برسد جایز نیست و بعضى از آنها به كلّى بى مورد است و آنچه در درجه اوّل قرار دارد، اداى دیون مالى خلقى و خالقى میّت و نیز تكالیفى است كه بر او واجب بوده و در حال حیات انجام نداده است.
حضرت آیت اللَّه مكارم شیرازى:
بهتر است براى میت مراسم سادهاى بگیرند و مازاد را خرج امور خیریهاى كه اشاره كردید یا مانند آن بنمایند.
حضرت آیت اللَّه بهجت:
بهتر است اوّل حقوق واجبه میّت و بعد خیرات و مبرّات براى او داده شود.
حضرت آیت اللَّه سیستانى:
شكّى نیست كه صرف این هزینهها در كمك به مستمندان اولى و به حال میّت مفیدتر است بلكه اجراى این مراسم اگر به همان نحو باشد كه در سؤال آمده هیچ فایدهاى براى میّت ندارد بلكه اگر تبذیر و اسراف باشد جایز نیست.
حضرت آیت اللَّه تبریزى:
امور مزبور داخل در اسراف مال است و اشكال شرعى دارد و موجب محروم كردن افراد بىبضاعت از برگزارى مجلس براى میّت مىشود اگر بخواهند مالى را براى میّت صرف كنند مناسب است آن را در انجام تكالیفى كه میّت انجام نداده و بر عهده او باقى مانده مصرف كنند و نیز در احسان و اطعام به فقرا و غیر آن از خیرات صرف كنند تا ثواب آن به میّت برسد.(3337)
100) براى دختر بچهها در سن 9 سالگى روزه گرفتن مشقّت دارد، آیا مىتوانند به خاطر ضعف و ناتوانى روزه نگیرند، آیا تكلیف آنان چیست؟
حضرت آیت اللَّه خامنهاى:
صرف ضعف و ناتوانى مجوّز براى نگرفتن روزه نیست مگر آنكه در حرج و مشقّت واقع شود كه در این صورت مىتواند افطار كند.
حضرت آیت اللَّه فاضل لنكرانى:
اگر به هر علّتى قادر به روزه گرفتن نباشد افطار كند و به ازاء هر روزه یك مد طعام به فقیر بدهد و قضاى آن را هم بعداً بگیرد.
حضرت آیت اللَّه سیستانى:
اگر ضررى نداشته باشد و حرج و مشقّت غیر قابل تحمّل نباشد باید روزه بگیرند.
حضرت آیت اللَّه صافى گلپایگانى:
در فرض سؤال اگر مشقّت به عسر و حرج یا خوف عرفى مرض باشد مىتوانند افطار نمایند و بعد از زوال عذر قضاى آن را به جا آورند.
حضرت آیت اللَّه تبریزى:
اگر به جهت ضعف طاقت روزه را نداشته باشند تا مادامى كه این طور باشند روزه بر آن واجب نیست.
حضرت آیت اللَّه بهجت:
از جهت عدم قدرت ساقط است ولى بعداً باید قضا نماید ولى اگر مىتواند در همان رمضان به طور منفصل انجام دهد باید انجام دهد.
حضرت آیت اللَّه مكارم شیرازى:
در صورتى كه خوف بیمارى باشد یا مشقّت زیاد داشته باشد روزه را ترك مىكنند و به جاى هر روز یك مد طعام در صورت توانایى به فقیر مىدهند.(3338)
101) ساختن برخى خانههاى چند طبقه در كوچههاى باریك كه موجب اِشراف به خانههاى دیگران و سلب آسایش مردم مىگردد، چه صورت دارد؟
حضرت آیت اللَّه بهجت:
اگر مالك متضرّر نمىشود و دیگران متضرّر مىشوند ولو به تضرّر حالى، جایز نیست.
حضرت آیت اللَّه صافى گلپایگانى:
اگر موجب شود كه عرفاً زیست در خانه مجاور و استفاده متعارف از هوا معتذر شود اشكال دارد.
حضرت آیت اللَّه فاضل لنكرانى:
همسایه آزارى حرام است و در ساختمان سازى احكام شرعى و اخلاقى باید مراعات شود.
حضرت آیت اللَّه تبریزى:
سزاوار نیست مؤمن كارى انجام دهد كه همسایهها در اذیّت باشند. روز قیامت یكى از چیزهایى كه از انسان سؤال مىشود، همسایه است.
حضرت آیت اللَّه مكارم شیرازى:
در حدودى كه قانون جمهورى اسلامى اجازه مىدهد اشكالى ندارد ولى باید ترتیبى دهند كه باعث سلب آسایش دیگران نشود.(3339)
102) بر روى برخى نوارهاى قرآن و تواشیح و سخنرانى عبارت «حقوق تكثیر محفوظ است» نوشته شده، آیا در این صورت تكثیر این نوارها به منظور ترویج فرهنگ دینى چه صورت دارد؟
حضرت آیت اللَّه خامنهاى:
احوط این است كه از ناشر اصلى براى تكثیر نوارها و نسخهبردارى از آنها اجازه گرفته شود.(3340)
حضرت آیت اللَّه فاضل لنكرانى:
در فرض مزبور تكثیر آن بدون اجازه و رضایت صاحبان حقوق جایز نیست.
حضرت آیت اللَّه بهجت:
رعایت حقوق لازم است.
حضرت آیت اللَّه صافى گلپایگانى:
در فرض سؤال اگر فروشنده نوار در معامله شرط كند كه تكثیر نشود، تكثیر آن توسّط خریدار جایز نیست.
حضرت آیت اللَّه تبریزى:
اگر فروشنده نوار با خود خریدار در ضمن عقد شرط كند كه از نوار تكثیر نكند و قفل سى دى نشكند خریدار باید به شرط عمل كند. نوشتن روى نوار اعتبارى ندارد.
حضرت آیت اللَّه سیستانى:
اگر قانون دولت آن را منع مىكند حضرت آیت اللَّه این قانون را فاقد مىدانند.
حضرت آیت اللَّه مكارم شیرازى:
این كار جز با كسب رضایت صاحبان اصلى آن جایز نیست.(3341)
103) آیا به قطع اعضاء و جوارح میت دیه تعلّق مىگیرد؟ و دیه آن چه مقدار است؟
حضرت آیت اللَّه تبریزى:
بلى بر قطع اعضا و جوارح میت دیه متعلّق مىشود، و دیه آنها نسبت به دیه جنین حساب مىشود.
حضرت آیت اللَّه بهجت:
بلى دیه آن دیه اعضاى جنین است قبل از ولوج روح.
حضرت آیت اللَّه صافى گلپایگانى:
بلى دیه تعلّق مىگیرد و به نسبت دیه حى، عشر است.
حضرت آیت اللَّه فاضل لنكرانى:
بلى، به كتاب الدیّات از سرى كتابهاى تفصیل الشریعه، مراجعه شود.
حضرت آیت اللَّه سیستانى:
دیه دارد و هر عضوى دیه خاصّ خود را دارد و دیه آن در خیرات از طرف او باید صرف شود اگر دینى نداشته باشد و به ورثه نمىرسد.
حضرت آیت اللَّه مكارم شیرازى:
دیه تعلّق مىگیرد و دیه آن یك دهم دیه حى است.(3342)
104) احضار ارواح از نظر شرعى چه صورت دارد؟
حضرت آیت اللَّه خامنهاى:
احضار روح اگر براى غرض عقلایى بوده و همراه با امر حرام یا مستلزم آن نباشد، اشكال ندارد.
حضرت آیت اللَّه صافى گلپایگانى:
جایز نیست.
حضرت آیت اللَّه مكارم شیرازى:
احضار ارواح جایز نیست.
حضرت آیت اللَّه فاضل لنكرانى:
اگر منجر به سحر و جادو یا اذیّت و آزار ارواح مؤمنین شود حرام است.
حضرت آیت اللَّه سیستانى:
اگر موجب ضرر به كسى باشد كه ضرر رساندن به آن حرام است، جایز نیست.
حضرت آیت اللَّه بهجت:
اگر ایذاء روح مؤمن نباشد مثل اینكه به اختیار حاضر شود نه به اجبار و الزام و باعث ضررى هم نباشد، مانعى ندارد.
حضرت آیت اللَّه تبریزى:
احضار ارواح مؤمنین اشكال شرعى دارد، و در هر حال جوابى كه از شخص احضار شده مىگیرند حجیّت و اعتبار ندارد مگر اینكه با قرینه قطعیه همراه باشد.(3343)
105) آیا نشستن كنار نامحرم در تاكسى و دیگر وسایل نقلیّه عمومى (در صورتى كه تماس بین آن دو از روى لباس باشد) جایز است؟
حضرت آیت اللَّه بهجت:
در موردى كه معرضیت براى فتنه و فساد داشته باشد اشكال دارد.
حضرت آیت اللَّه فاضل لنكرانى:
اگر مفسده باشد، جایز نیست.
حضرت آیت اللَّه سیستانى:
اگر موجب تحریك شهوت باشد، جایز نیست.
حضرت آیت اللَّه تبریزى:
بر زن احتیاط است به جهت عفّت در وسایل نقلیه عمومى در كنار زن بنشیند.
حضرت آیت اللَّه صافى گلپایگانى:
اگر به نحوى باشد كه معرض ریبه و فساد نشود، اشكال ندارد.(3344)
106) گاهى مشاهده مىشود كه بعضى از اشخاص از مراجعه كنندگان به ادارات، در برابر انجام كارشان تقاضاى رشوه مىكنند، آیا جایز است و مصرف این پولها چه صورت دارد؟
حضرت آیت اللَّه خامنهاى:
هیچ یك از مراجعه كنندگان به ادارات حق ندارند براى انجام كار خود پول یا خدمتى را به طور غیر قانوین به كارمند ادارى كه مكلّف به خدمت به مراجعین است ارائه دهد. همچنین كارمندان ادارات هم كه از نظر قانونى موظّف به انجام كار مردم هستند حق ندارند هیچ گونه مبلغى را به طور غیر قانونى در برابر انجام كار مراجعه كنندگان درخواست یا دریافت كنند و جایز نیست در این مال تصرّف نمایند بلكه باید آن را به صاحبانش بازگردانند.(3345)
حضرت آیت اللَّه صافى گلپایگانى:
گرفتن رشوه به معناى مذكور در سؤال براى گیرنده كه موظّف به انجام كارهاى ارباب رجوع است، مطلقاً حرام است.
حضرت آیت اللَّه مكارم شیرازى:
جایز نیست.
حضرت آیت اللَّه سیستانى:
براى آنها درخواست پول و مانند آن در مقابل كارى كه وظیفه آنها است جایز نیست.
حضرت آیت اللَّه فاضل لنكرانى:
چنان چه پرداخت یا دریافت پول براى تضییع حقوق دیگران یا تخلّف از ضوابط و مقرّرات باشد، جایز نیست.
حضرت آیت اللَّه تبریزى:
چنان چه براى گیرنده منع قانونى داشته و حقّ گرفتن آن نداشت، اخذ پول حرام است و اگر منع قانونى ندارد در این صورت نیز موجب فساد در ادارات مىشود، جایز نیست.(3346)
107) استفاده از ترقّه و مواد قبل انفجار و ساخت و خرید و فروش آنها اعم از اینكه موجب آزار و اذیّت شوند یا خیر، چه صورت دارد؟
حضرت آیت اللَّه خامنهاى:
در صورتى كه موجب اذیّت و آزار دیگران باشد یا تبذیر مال محسوب شود و یا خلاف قانون و مقرّرات نظام جمهورى اسلامى باشد جایز نیست.(3347)
حضرت آیت اللَّه مكارم شیرازى:
جایز نیست.
حضرت آیت اللَّه صافى گلپایگانى:
اگر استفاده از آنها موجب اذیّت و آزار دیگران باشد جایز نیست و همچنین خرید و فروش آنها براى جهت مذكوره جایز نیست.
حضرت آیت اللَّه تبریزى:
چنان چه بر خلاف مقرّرات باشد، جایز نیست.
حضرت آیت اللَّه فاضل لنكرانى:
موارد مذكور اگر موجب اذیّت و آزار مسلمین شود، جایز نیست و اگر در این زمینه مقرّراتى وجود دارد، باید مراعات شود.
حضرت آیت اللَّه بهجت:
در صورت ایذاء و آزار حرام است.
حضرت آیت اللَّه سیستانى:
اگر دولت منع كند حضرت آیت اللَّه این گونه مقرّرات را كه نفع جامعه در آن منظور شده، تنفیذ مىكنند.(3348)
108) استفاده از آنتن ماهواره براى آگاهى از برنامههاى علمى یا قرآنى و مانند آن كه از طریق ماهواره توسّط دولتهاى عربى یا كشورهاى دیگر پخش مىشود چه صورت دارد؟ با توجّه به اینكه برنامههاى مخرّب نیز دارد؟
حضرت آیت اللَّه خامنهاى:
استفاده از این دستگاه براى دیدن و شنیدن برنامههاى علمى یا قرآنى و مانند آن هر چند فى نفسه مانعى ندارد ولى به دلیل اینكه برنامههایى كه از طریق ماهواره توسّط دولتهاى عربى و بیشتر كشورهاى همسایه پخش مىشود، غالباً دربردارنده آموزش افكار گمراه كننده و تحریف حقایق و همچنین برنامههاى لهو و فساد هستند و حتّى مشاهده برنامههاى علمى یا قرآنى از طریق آنها موجب وقوع در فساد و ارتكاب حرام مىگردد بنابراین شرعاً استفاده از آنتنهاى مذكور براى دیدن برنامهها حرام است مگر آنكه برنامههاى مفید علمى یا قرآنى محض باشند و مشاهده آنها مستلزم هیچ فساد یا ابتلا به عمل حرامى نباشد. البته اگر قانونى باشد باید مراعات شود.(3349)
حضرت آیت اللَّه مكارم شیرازى:
با توجّه به اینكه برنامههاى مخرّب بیش از برنامههاى مفید است قرار دادن آن در اختیار عموم جایز نیست.
حضرت آیت اللَّه فاضل لنكرانى:
از لحاظ شرعى استفاده از برنامههاى مفید و مشروع، مانعى ندارد و برنامههاى دیگر جایز نیست و اگر در این زمینه مقرّراتى وجود دارد، باید رعایت شود.
حضرت آیت اللَّه صافى گلپایگانى:
استفاده از برنامههاى مشتمل بر فساد و مخرّب جایز نیست.
حضرت آیت اللَّه تبریزى:
چنان چه ماهواره در جذب برنامههاى دینى و معارف اسلامى یا علوم قرآنى و امثال آن، مورد استفاده باشد مانعى ندارد و اگر در جهت فساد مورد استفاده باشد، حرام است.
حضرت آیت اللَّه سیستانى:
اگر انسان مطمئن از استفاده نامشروع توسّط خود یا دیگران نباشد، حضرت آیت اللَّه اجازه نگهدارى و استفاده از آن را نمىدهند.
حضرت آیت اللَّه بهجت:
از آنچه موجب تخریب عقاید و استخفاف به مقدّسات مىشود باید اجتناب كرد.(3350)
109) برخى از خانوادهها به علّت نداشتن فرزند، بچههاى بىسرپرست را به فرزندى گرفته و بزرگ مىكنند آیا براى محرمیّت آنها به مرد یا زن چه راههایى وجود دارد؟
حضرت آیت اللَّه خامنهاى:
مىتوانند آن دختر را در صورت وجود مصلحت و اذن حاكم شرع یا وكیل او به عقد موقّت پدر خود درآورند و نسبت به محرمیّت پسر غیر از طریق شیر دادن به نحوى كه در رساله حضرت امام(ره) ذكر شده، راه دیگرى وجود ندارد.
حضرت آیت اللَّه بهجت:
راههاى مختلف دارد به یكى از علما مراجعه نمایید.
حضرت آیت اللَّه صافى گلپایگانى:
راههاى متعدّد وجود دارد مثل اینكه قبل از تمام شدن دو سال كودك، رضایى كه موجب محرم شدن آنها به مرد یا زن است حاصل شود.
حضرت آیت اللَّه تبریزى:
اگر قبل از دو سالگىِ او باشد، مىتواند خواهر آن زن او را شیر دهد و پس از تمامیّت رضاع با شرایط آن، آن زن خاله رضاعى او مىشود نیز خواهر آن مرد او را به هان نحو شیر دهد تا آن مرد دائى رضاعى او شود.
حضرت آیت اللَّه سیستانى:
اگر شیرخوار باشند با شیر خوردن از خواهر یا زن برادر و مانند آن محرمیّت حاصل مىشود و اگر شیرخوار نباشند با ازدواج با پدر یا مادر به شرط مقاربت با او مانند آن تحصیل محرمیّت ممكن است ولى متوقّف بر اجازه پدر یا پدر بزرگ بچّه مىباشد و بدون آن عقد صحیح نیست.
حضرت آیت اللَّه مكارم شیرازى:
اگر دختر باشد و پدر آن مرد در حیات باشد، مىتواند عقد موقّت آن دختر را با اجازه حاكم شرع براى پدر خویش بخواند تا حكم زن پدر پیدا كند و محرم شود. و اگر خواهر آن مرد شیر داشته باشد و از شیر آن خواهر بخورد با شرایط لازم حكم خواهر زادهاش را پیدا مىكند و محرم مىشود، و در صورتى كه پسر باشد راه محرمیّت همان است كه از شیر خواهر یا مادر آن زن فاقد فرزند بخورد تا آن زن خاله یا خواهر رضاعى آن پسر شود و محرم گردد و اگر دوران شیرخوارگى پسر بچّه گذشته باشد راهى براى محرمیّت او نیست.
حضرت آیت اللَّه فاضل لنكرانى:
اگر كودك، دختر شیرخواره باشد، از راههاى زیر بین او و مرد (پدر خوانده) محرمیّت ایجاد مىشود:
1. شیر همسر انسان را بخورد، كه در این صورت دختر رضاعى مرد مىشود.
2. شیر مادر مرد را بخورد، كه در این صورت خواهر رضاعى مرد مىشود.
3. شیر خواهر مرد را بخورد كه دختر خواهر رضاعى مرد مىشود و یا شیر دختر خواهر مرد را بخورد.
4. شیر زن برادر مرد را بخورد، كه دختر برادر رضاعى او مىشود و یا شیر دختر برادر او را بخورد.
5. اگر شیرخوار نباشد یا اگر شیرخوار است، و شیر موارد فوق وجود ندارد مىتوان به وسیله ضیغه نكاح موقّت بین دختر و پدر مرد یا پدر بزرگ او محرمیّت ایجاد كرد كه در این صورت این دختر، زن باباى مرد مىشود، ولى باید توجّه داشت كه اگر دختر نابالغ باشد، نكاح مذكور باید به اذن ولىّ شرعى او باشد و در صورت نبودن ولىّ، باید از مجتهد جامع الشرایط اذن گرفت و در هر صورت نباید صیغه محرمیّت براى دختر بچّه مفسده داشته باشد بلكه رعایت مصلحت او لازم است. كمااینكه اگر دختر بالغ باشد اذن پدر یا جدّ پدرى به احتیاط واجب معتبر است.
و اگر كودك پسر و شیرخوار باشد، از راههاى زیر مىتوان بین او و زن (مادر خوانده) ایجاد محرمیّت كرد:
1. شیر همان زن را بخورد، كه فرزند رضاعى او مىشود.
2. شیر مادر زن را بخورد، كه برادر رضاعى زن مىشود.
3. شیر خواهر زن را بخورد، كه پسر خواهر رضاعى زن مىشود یا شیر دختر خواهر زن را بخورد.
4. شیر زن برادر زن را بخورد كه پسر برادر رضاعى زن مىشود یا شیر دختر برادر زن را بخورد.
5. اگر پسر شیرخوار نباشد و مادر خوانده، مادر بدون شوهر داشته باشد و او را به عقد دائم یا موقّت پسر درآورند، پس از دخول به او مادر خوانده، ربیبه او مىشود و به او محرم مىشود.
البته راههاى دیگرى هم وجود دارد، كه فعلاً محلّ ذكر آنها نیست.(3351)
110) برگههایى با نقل خواب از برخى افراد توزیع مىشود و در آنها ذكر مىشود چند بار از روى آنها نوشته یا تكثیر گردد و الاّ حادثه بدى اتّفاق خواهد افتاد، آیا بىاعتنایى به آنها چه صورت دارد؟
حضرت آیت اللَّه خامنهاى:
این نوشتهها هیچ اعتبارى ندارد.
حضرت آیت اللَّه مكارم شیرازى:
این خوابنامهها كه از قدیم الایّام مرسوم بوده، اعتبارى ندارد و نباید به آن ترتیب اثر داد.
حضرت آیت اللَّه صافى گلپایگانى:
این كار سابقهدار و دروغ است، نه تكثیر كنید و نه آن را به كسى بدهید بلكه از بین ببرید.
حضرت آیت اللَّه فاضل لنكرانى:
مانعى ندارد، این اوراق اعتبارى ندارد.
حضرت آیت اللَّه تبریزى:
برگههاى مزبور اعتبار شرعى ندارد.
حضرت آیت اللَّه سیستانى:
اینها خرافات است، اعتنا نكنید.
حضرت آیت اللَّه بهجت:
بىاثر است.(3352)