تربیت
Tarbiat.Org

اخلاق در قرآن جلد دوم - فروع مسائل اخلاقی
آیت الله مکارم شیرازی با همکاری جمعی از فضلاء و دانشمندان‏‏‏‏‏

1- مفهوم غرور

این واژه به طور وسیعی در کلمات عرب مخصوصاً در آیات قرآن مجید و روایات اسلامی به کار رفته و در گفتگوهای روزمرّه فارسی‏زبانان نیز کم و بیش در همان معانی اصلی یا لوازم آن به کار می‏رود.
راغب در کتاب مفردات واژه غرور (به فتح غبن که معنی وصفی دارد) را به معنی هر چیزی که انسان را می‏فریبد و در غفلت فرومی‏برد خواه مال و مقام باشد یا شهوت و شیطان تفسیر می‏کند.
در صحاح‏اللغة غُرور به معنی اموری که انسان را غافل می‏سازد و می‏فریبد (خواه مال و ثروت باشد یا جاه و مقام یا علم و دانش و غیر آن) تفسیر شده است.
بعضی از ارباب لغت - به گفته طریحی در مجمع‏البحرین گفته‏اند: غرور چیزی است که ظاهر جالب و دوست‏داشتنی دارد ولی باطنش ناخوشایند و مجهول و تاریک است.
در کتاب التحقیق فی کلمات قرآن الکریم بعد از نقل کلمات ارباب لغت چنین آمده است: ریشه اصلی این واژه به معنی حصول غفلت به سبب تأثیر چیز دیگری در انسان است و از لوازم و آثار آن جهل و فریب و نیرنگ و نقصان و شکست و... می‏باشد.
در المحجّةالبیضاء فی تهذیب الاحیاء که از بهترین کتب اخلاق محسوب می‏شود و تکمیل و تهذیبی است برای احیاءالعلوم غزالی چنین می‏خوانیم: غرور عبارت است از دلخوش بودن به چیزی که موافق هوای نفس و تمایل طبع انسانی است و ناشی از اشتباه انسان یا فریب شیطان است و هر کس گمان کند آدم خوبی است (و نقطه ضعفی ندارد) خواه از نظر مادّی و معنوی باشد و این اعتقاد از پندار باطلی سرچشمه بگیرد آدم شروری است و غالب مردم خود را آدم خوبی می‏دانند در حالی که در اشتباهند بنابراین اکثر مردم شرورند، هر چند شکل غرور آنها و درجه آن متفاوت است.(208)
در تفسیر نمونه در معنی این واژه چنین آمده است: غَرور بر وزن (جَسُور) صیغه مبالغه به معنی موجود فوق‏العاده فریبنده است و شیطان را از این رو غَرور می‏گویند که انسان را با وسوسه‏های خود فریب می‏دهد و غافل می‏سازد و در حقیقت بیان مصداق واضح آن است وگرنه هر انسان یا کتاب فریبنده، هر مقام وسوسه‏گر و هر موجودی که انسان را گمراه سازد در مفهوم وسیع غرور داخل است.