قرآن مجید در آیات متعددی، مؤمنان را با مسارعت در خیرات و پیشی گرفتن از یکدیگر دعوت میکند، از جمله در آیه 114 سوره آل عمران در توصیف جمعی از مؤمنان راستین میفرماید: ...و یسارعون فی الخیرات و اولئک من الصّالحین... آنها کسانی هستند که در انجام کارهای نیک سرعت کرده و بر یکدیگر پیشی میگیرند و آنها از صالحانند.
و در سوره انبیا آیه 90 در توصیف جمعی از پیامبران بزرگ، مانند زکریّا و یحیی میفرماید: انّهم کانوا یسارعون فی الخیرات...؛ آنها در کارهای خیر به سرعت اقدام میکردند و بر دیگران پیشی میگرفتند.
و در آیه سوره مؤمنون، در شرح صفات برجسته مؤمنان آمده است: ((اولئک یسارعون فی الخیرات و هم لها سابقون؛ آنها در کارهای نیک به سرعت اقدام میکنند و از دیگران پیشی میگیرند.
در آیه 133 سوره آل عمران، این مسئله به عنوان یک دستور عام خطاب به همه مؤمنان آمده است: و سارعوا الی مغفرة من ربّکم و جنّة عرضها السّماوات و الأرض اعدّت للمتّقین؛ شتاب کنید و پیشی بگیرید برای رسیدن به آمرزش پروردگارتان، در رسیدن به بهشتی که وسعت آن به اندازه آسمانها و زمین است که برای پرهیزکاران آماده شده است.
در آیه 148 سوره بقره، همین معنی تحت عنوان مسابقه در خیرات مطرح شده است: فاستبقوا الخیرات...؛ در نیکیها (و اعمال خیر) بر یکدیگر سبقت جویید.
بدیهی است مسارعه در خیرات با مسابقه در خیرات، هر دو اشاره به یک حقیقت دارد و در واقع لازم و ملزوم یکدیگرند؛ زیرا، سبقت جستن بدون سرعت در عمل، امکانپذیر نیست و هر کس سریعتر راه را سوی مقصود بپیماید، بیشک زودتر به مقصود میرسد.
در روایت اسلامی اشارات بسیار پُرمعنی و جالبی نسبت به این موضوع دیده میشود که گلچینی از آنها را در ذیل میآوریم:
1- رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم میفرمایند: انّ اللّه یحبّ من الخیر ما یعجّل؛ خداوند کار نیکی را دوست دارد که با سرعت انجام شود.(724)
2- در حدیث دیگری از امیرمؤمنان علی علیه السّلام آمده است: ((بادروا بعمل الخیر قبل أن تشغلوا عنه بغیره؛ در انجام کارهای نیک سرعت کنید، پیش از آن که چیزی شما را به خود مشغول سازد و از آن بازدارد.(725)
3- در احادیث متعددی از امام صادق علیه السّلام این مضمون دیده میشود: من همّ بخیر فلیعجّله و لایؤخّره؛ کسی که تصمیم به کار نیک میگیرد، باید در آن شتاب کند و تأخیر نیندازد.(726)
4- در حدیث دیگری همین معنی به صورت مشروحتری از همان امام بزرگوار نقل شده است: اذا همّ أحدکم بخیر أو صلة فانّ عن یمینه و شماله شیطانین فلیبادر لایکفّاه عن ذلک؛ هنگامی که کسی از شما تصمیم بر انجام کار خیر یا بخشیدن چیزی به کسی گرفت، باید مواظب باشد که در طرف راست و چپ او دو شیطان هستند؛ بنابراین باید به سرعت اقدام کند، مبادا آن دو شیطان (با وسوسههای خود) او را از این کار بازدارند.
5- امیرمؤمنان علی علیه السّلام میفرمایند: لیس من عادة الکرام تأخیر الانعام(727)؛ تأخیر از بخشش از عادت کریمان نیست.
6- امام باقر علیه السّلام میفرمایند: من همّ بشیء من الخیر فلیعجّلة فانّ کلّ شیء فیه تأخیر فانّ للشّیطان فیه نظرة؛ کسی که تصمیم بر کار نیک میگیرد، باید شتاب کند؛ زیرا هر چیزی که در آن تأخیر باشد، شیطان در آن نظر دارد (و با وسوسههای خود، تصمیم انسان را تضعیف میکند.
کوتاه سخن این که در برابر کارهای خیر، همیشه موانع و وسوسههای شیاطین جن و انس وجود دارد؛ به همین دلیل هنگامی که مقدّمات آن فراهم گردد، باید شتاب کرد، مبادا افراد تنگنظر، کوتاه فکر و شیطان صفت، سنگهایی در راه آن بیندازند. ضمناً باید میان سرعت در انجام کار و عجله مذموم که مربوط به قبل از فراهم شدن مقدّمات لازم برای نجات کار است، تفاوت گذاشت.
این سخن را با حدیثی از امیرمؤمنان علی علیه السّلام پایان میدهیم: لاتؤخّر انالة المحتاج الی غد، فانّک لاتدری ما یعرض لک و له غد(728)؛ کمک به نیازمندان را به فردا میفکن؛ زیرا نمیدانی فردا برای تو و برای او چه پیش میآید ای بسا! توان تو از میان برود، یا نیاز او.