حسد آثار بسیار زیانباری از نظر فردی و اجتماعی و مادّی و معنوی به بار میآورد و کمتر صفتی از صفات رذیله است که این همه پیامدهای سوء داشته باشد، مهمترین آنها آثار زیر است:
نخست آنکه حسود دائماً ناراحت است و همین امر سبب بیماری جسمی و روانی او میشود، هر اندازه دیگران صاحب موفّقیّت بیشتر و نعمتهای فزونتر گردند او به همان اندازه ناراحت میشود تا آنجا که گاه خواب و آرامش و استراحت را به کلّی از دست میدهد و بیمار و رنجور و نحیف و ضعیف میشود، در حالی که امکانات خوبی دارد و اگر این رذیله را از خود دور میساخت برای خودش زندگی آبرومند و مرفّهی داشت.
در احادیث فراوانی به این نکته توجّه شده و معصومین علیم السّلام نسبت به آن هشدار دادهاند، از جمله در حدیثی از امیرمؤمنان علی علیه السّلام میخوانیم که فرمود: أسوء النّاس عیشاً الحسود!؛ بدترین مردم از نظر (آرامش در) زندگی حسود است!(183)
همین معنی در حدیث دیگری از آن حضرت علیه السّلام به صورت فشردهتری نقل شده که فرمود: لا راحة لحسود؛ حسود راحتی ندارد!(184)
در تعبیر دیگری از همان حضرت میخوانیم: الحسد شَرّ الأمراض؛ حسد بدترین بیماریهاست!(185)
و در تعبیر دیگری آمده است: العجب لغفلة الحسّاد عن سلامة الاجساد؛ تعجّب میکنم چگونه حسودان برای سلامتی جسم خود ارزش قائل نیستند و از آن غافلند!(186)
این سخن را با حدیث دیگری از آن حضرت به پایان میبریم، هر چند احادیث در این زمینه بسیار است، فرمود: ((الحسد لایجلب الّا مضرّة و غیظاً، یوهن قلبک، و یمرض جسمک؛ حسد جز زیان و خشم چیزی در وجود انسان ایجاد نمیکند، حسد سبب میشود که قلب انسان ناتوان و جسم او بیمار گردد!(187)
دیگر اینکه زیانهای معنوی حسد از زیانهای مادّی و جسمانی آن به مراتب بیشتر است، زیرا حسد ریشههای ایمان را میخورد و نابود میکند و انسان را نسبت به عدل و حکمت الهی بدبین میسازد، چرا که حسود در اعماق قلبش به بخشنده نعمتها یعنی خداوند بزرگ معترض است!
در حدیث معروفی از امیرمؤمنان علی علیه السّلام میخوانیم: لاتحاسدوا فأنّ الحسد یأکل الایمان کما تأکل النّار الحطب؛ نسبت به یکدیگر حسد نورزید، چرا که حسد ایمان را میخورد همانگونه که آتش هیزم را میخورد!(188)
همین معنی از بنیانگذار اسلام پیغمبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و از فرزند گرامیش امام باقر علیه السّلام نیز نقل شده است.
در حدیث دیگری که مرحوم کلینی در کافی آورده است از امام صادق علیه السّلام میخوانیم: آفة الدّین الحسد و العُجب و الفخر؛ آفت دین و ایمان، حسد و خودبرتربینی و فخرفروشی است!(189)
از همان بزرگوار علیه السّلام نقل شده است که فرمود: انّ المؤمن یغبط و لایحسد، و المنافق یحسد و لایغبط!؛ مؤمن غبطه میخورد (و تمنّای نعمتهایی شبیه دیگران میکند ولی) حسد نمیورزد، در حالی که منافق حسد میورزد و غبطه نمیخورد!(190)
از این حدیث به خوبی استفاده میشود که حسد با روح ایمان سازگار نیست و هماهنگ با نفاق است.
در بحثهای گذشته نیز در حدیث قدسی خواندیم که خداوند به موسی بن عمران فرمود: از حسد بپرهیز که حسود نسبت به نعمتهای من خشمگین است و با قسمت من در میان بندگانم مخالف میباشد!
سوّمین اثر زیانبار دیگر حسد این است که حجاب ضخیمی در برابر معرفت و شناخت حقایق میافکند، چرا که حسود نمیتواند نقطههای قوّت محسود را ببیند هر چند استاد و مربّی و بزرگ او باشد، بلکه دائماً چشم او در پی جستجو برای نقاط ضعف است و ای بسا به خاطر حسد، خوبی را بدی و نقاط قوّت را ضعف بپندارد و از آنها دوری کند. به همین دلیل از امیرمؤمنان علی علیه السّلام میخوانیم: الحسد حبس الرّوح؛ حسد روح انسان را زندانی میکند و از درک حقایق بازمیدارد.(191)
چهارمین اثر زیانبار حسد این است که انسان دوستان خود را از دست میدهد، زیرا هر کس دارای نعمتی است که احیاناً دیگری ندارد و اگر انسان دارای صفت رذیله حسد باشد طبعاً نسبت به همه مردم حسد میورزد و همین امر سبب میشود که افراد از او دوری کنند و پیوندهای محبّت میان او و دیگران گسسته شود.
شاهد این سخن کلام پُر باری است که از امیرمؤمنان علی علیه السّلام نقل شده که فرمود: الحسود لا خلّة له؛ حسود، دوستی ندارد.(192)
پنجمین اثر سوء حسد آن است که انسان را از رسیدن به مقامات والا بازمیدارد به گونهای که شخص حسود هرگز نمیتواند از مدیریّت بالایی در جامعه برخوردار شود چرا که حسد، دیگران را از گرد او پراکنده میکند و کسی که دارای قوّه دافعه است هرگز به بزرگی نمیرسد.
شاهد این سخن گفتار دیگری از علی علیه السّلام است که فرمود: الحسود لایسود؛ حسود هرگز به سیادت و بزرگی نمیرسد.(193)
ششمین اثر بسیار منفی حسد آلوده شدن به انواع گناهان دیگر است، زیرا حسود برای رسیدن به مقصد خود یعنی زایل کردن نعمت از دیگران، به انواع گناهان مانند ظلم و غیبت و تهمت و دروغ و سعایت و غیر آن متوسّل میشود و تمام نیروی خود را به کار میگیرد تا محسود را به زمین زند لذا از هر وسیله نامشروعی برای وصول به این مقصد نامشروع کمک میگیرد.
باز شاهد این سخن، کلام نورانی دیگری از امیرمؤمنان علی علیه السّلام است که فرمود: الحسود کثیر الحسرات، و متضاعف السیّئات؛ حسود بسیار حسرت و اندوه دارد و گناهانش پیوسته افزوده میشود!(194)
هفتمین بدبختی حسود این است که پیش از آنکه به محسود زیان برساند به خودش ضرر میزند، چرا که قبل از هر چیز خودش را گرفتار ناراحتی روح و جسم و عذاب دنیا و عقبی میسازد.
در احادیث اسلامی به این حقیقت اشاره شده، امام صادق علیه السّلام در حدیثی میفرماید: الحاسد مضرّ بنفسه قبل أن یضرّ بالمحسود، کابلیس اورث بحسده بنفسه اللّعنة، و لآدم علیه السّلام الاجتباء و الهدی...؛ حسود پیش از آنکه میتواند به محسود ضرر برساند به خویشتن زیان میرساند، مانند ابلیس که با حسدش لعنت برای خود آفرید و برای آدم برگزیدگی و هدایت.(195)