اشاره :
غفلت دارای مفهوم وسیع و گستردهای است که هرگونه بیخبری از شرایط زمان و مکانی (که انسان در آن زندگی میکند) و از واقعیتهای فعلی و آینده و گذشته خویش و از صفات و اعمال خود و از پیامها و آیات حق و همچنین هشدارهایی که حوادث تلخ و شیرین زندگی، به انسانها میدهد را شامل میشود.
بیخبری از این واقعیتها و نداشتن موضعگیری صحیح در برابر آنها، خطر بزرگی، برای سعادت انسانها است؛ خطری که هر لحظه ممکن است، دامان انسان را بگیرد و او را به کام نیستی فروبرد، خطری که میتواند زحمات سالیان دراز عمر انسان را در یک لحظه برباد دهد.
شاید بارها، شنیده باشیم که فلان شخص با زحمت بسیار، اموال و سرمایههای عظیمی به دست آورده بود؛ اما بر اثر یک لحظه غفلت آتشسوزی عظیمی به وجود آمد که تمام آنها را در کام خود فروبرد؛ انسان نیز در مسیر سعادت چنین است. ممکن است، افتادن در دام غفلت در یک لحظه کوتاه، سرمایههای معنوی او را مبدل به خاکستر حسرت کند.
به همین دلیل علمای اخلاق، بحثهای وسیعی درباره غفلت و ذُکر و بیداری (که نقطه مقابل آن است) در کتابهای خود آوردهاند و از عواملی که میتواند پردههای غفلت را کنار نزند و انسان را از خواب غفلت بیدار کند، بحث نمودهاند.
با این مقدمه، به قرآن مجید مراجعه میکنیم و اهمّیّتی را که این کتاب بزرگ آسمانی بر این امر قائل شده، در آیات زیر مورد بررسی قرار میدهیم:
1- ولقد ذرأنا لجهنّم کثیراً من الجنّ و الانس لهم قلوب لایفقهون بها و لهم أعین لایبصرون بها و لهم آذان لایسمعون بها اولئک کالأنعام بل هم أضلّ اولئک هم الغافلون (سوره اعراف، آیه 179)
2- و أقترب الوعد الحقّ فاذا هی شاخصة أبصار الّذین کفروا یا ویلنا قد کنّا فی غفلة من هذا بل کنّا ظالمین (سوره انبیا، آیه 97)
3- و اصبر نفسک مع الّذین یدعون ربّهم بالغداة والعشیّ یریدون وجهه و لاتعد عیناک عنهم ترید زینة الحیاة الدّنیا و لاتطع من أغفلنا قلبه عن ذکرنا وأتّبع هواه و کان أمره فرطاً (سوره کهف، آیه 28)
4- انّ الّذین لایرجون لقائنا و رضوا بالحیاة الدّنیا واطمأنّوا بها و الّذین هم عن آیاتنا غافلون اولئک مأواهم النّار بما کانوا یکسبون (سوره یونس، آیه 7 و 8)
5- یعلمون ظاهراً من الحیاة الدّنیا و هم عن الآخرة هم غافلون (سوره روم، آیه 7)
6- سأصرف عن آیاتی الّذین یتکبّرون فی الأرض بغیر الحقّ و ان یروا کلّ آیة لایومنوا بها و ان یروا سبیل الرّشد لایتّخذوه سبیلاً الغیّ یتّخذوه سبیلاً ذلک بأنّهم کذّبوا بآیاتنا و کانوا عنها غافلین (سوره اعراف،آیه 146)
7- فانتقمنا منهم فأغرقناهم فی الیمّ بأنّهم کذّبوا بآیاتنا و کانوا عنها غافلین (سوره اعراف،آیه 136)
8- فاذا رکبوا فی الفلک دعوا اللّه مخلصین له الدّین فلّما نجّاهم الی البرّ اذاهم یشرکون (سوره عنکبوت،آیه 65)
9- و من یعش عن ذکرالرّحمان نقیّض له شیطاناً فهو له قرین (سوره زخرف،آیه 36)
10- انّ الّذین اتّقوا اذا مسّهم طائف من الشّیطان تذکّروا فاذاهم مبصرون (سوره اعراف،آیه 201)
11- لقد کنت فی غفلة من هذا فکشفنا عنک غطآئک فبصرک الیوم حدید (سوره ق،آیه 22)
12- و أنذرهم یوم الحسرة اذ قضیالأمر و هم غفلة و هم لایؤمنون (سوره مریم،آیه 39)
ترجمه :
1- به یقین، گروه بسیاری از جن و انس را برای دوزخ آفریدیم، آنها دلها (عقلها)یی دارند که با آن (اندیشه نمیکنند و) نمیفهمند و چشمانی که با آن نمیبینند و گوشهایی که با آن نمیشنوند؛ آنها همچون چهارپایانند، بلکه گمراهتر! اینان همان غافلانند. (زیرا با داشتن همهگونه امکانات هدایت، باز هم گمراهند!)
2- و وعده حق (قیامت) نزدیک میشود، در آن هنگام چشمهای کافران از وحشت، از حرکت بازمیماند، (میگویند) ای وای! بر ما که از این (جریان) در غفلت بودیم؛ بلکه ما ستمکار بودیم!
3- با کسانی باش که پروردگار خود را صبح و عصر میخوانند، و تنها رضای او را میطلبند! و هرگز به خاطر زیورهای دنیا، چشمان خود را از آنها برمگیر! و از کسانی که قلبشان را از یاد خود غافل ساختیم، اطاعت مکن! همانها که از هوای نفس پیروی کردند و کارهایشان افراطی است.
4- آنها که ایمان به ملاقات ما (و روز رستاخیز) ندارند و به زندگی دنیا خشنود شدند و بر آن تکیه کردند و آنها از آیات ما غافلند - (همه) آنها جایگاهشان آتش است، به خاطر کارهایی که انجام میدادند!
5- آنها فقط ظاهری از زندگی دنیا را میدانند و از آخرت (و پایان کار) غافلند!
6- به زودی کسانی را که در روی زمین به ناحق تکبّر میورزند، از (ایمان به) آیات خود منصرف میسازم! آنها چنانند که اگر هر آیه و نشانهای را ببینند، به آن ایمان نمیآورند. اگر راه هدایت را ببینند آن را، راه خود انتخاب نمیکنند و اگر راه گمراهی را ببینند آن را، راه خود انتخاب میکنند! (همه اینها) به خاطر آن است که آیات ما را تکذیب کردند و از آن غافل بودند!
7- سرانجام از آنها انتقام گرفتیم و آنان را در دریا غرق کردیم، زیرا آیات ما را تکذیب کردند و از آن غافل بودند.
8- هنگامی که سوار بر کِشتی شوند، خدا را با اخلاص میخوانند (و غیر او را فراموش میکنند)؛ اما هنگامی که خدا آنان را به خشکی رساند و نجات داد، باز مشرک میشوند!
9- و هر کس از یاد خدا رویگردان شود، شیطان را به سراغ او میفرستیم؛ پس همواره قرین اوست!
10- هنگامی که پرهیزگاران، گرفتار وسوسههای شیطان شوند، به یاد (خدا و پاداش و کیفر او) میافتند و (در پرتو یاد او، راه حق را میبینند و) ناگهان بینا میگردند!
11- (به او خطاب میشود) تو از این صحنه (و دادگاه بزرگ) غافل بودی و ما پرده را از چشم تو کنار زدیم و امروز چشمت کاملاً تیزبین است!
12- آنان را از روز حسرت (روز رستاخیز که برای همه مایه تأسف است) بترسان، در آن هنگام که همه چیز پایان مییابد و آنها در غفلتند و ایمان نمیآورند!