واژه حرص و الفاظ مترادف و هممعنی آن در احادیث اسلامی، به طور وسیع مورد بحث واقع شده و آثار و پیآمدهای بسیار منفی برای آن ذکر گردیده است که بخشی را گلچین کرده در ذیل از نظر میگذرانیم:
1- در حدیثی از پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم میخوانیم که به امیرمؤمنان علی علیه السّلام فرمود: اعلم یا علیّ أنّ الجبن و البخل و الحرص غریزة واحدة یجمعها سوء الظّنّ!؛ بدان ای علی! که ترس و بخل و حرص، یک غریزه هستند و همه در سوءظن (به خدا) خلاصه میشوند!(90)
2- همین معنی به صورت دیگری در فرمان مالکاشتر در نهجالبلاغه آمده است آنجا که امام علیه السّلام که امام مالکاشتر را از مشورت با بخیلان و افراد ترسو و حریصان برحذر میدارد، سپس میافزاید: انّ البخل و الجبن و الحرص غرائز شتّی یجمعها سوءالظّنّ باللّه؛ بخل و ترس و حرص، غرایز مختلفی هستند که یک ریشه دارند و آن سوءظن به خداست!(91)
کسی که حُسنظن به پروردگار و قدرت او نسبت به انجام وعدههایی که درباره تأمین زرق و روزی بندگان تلاشگر داده، داشته باشد هرگز برای جمعآوری اموال حرص نمیزند.
و آن کسی که توکّل بر خدا و الطاف و عنایات او دارد بیجهت از هر چیزی نمیترسد.
و آن کس که به رحمت و لطف او امیدوار است بخل نمیورزد.
آری کسی که توحید او کامل باشد و به اسماء و صفات حُسنای الهی معتقد باشد گرفتار این خوهای سهگانه کثیف نمیشود که در ظاهر سه صفت از صفات رذیله است ولی در باطن یک ریشه دارند (و به همین دلیل گاه غریزه واحده به آنها اطلاق شده و گاه غرایز شتّی؛ چرا که در ظاهر متعدّدند و در باطن یکی).
3- حرص در دنیا انسان را گرفتار رنج و تعب دایمی میکند، چنان که علی علیه السّلام فرمود: الحرص مطیّة التّعب!؛ حرص مرکب رنج و زحمت است!(92)
4- در تعبیر دیگری از آن حضرت آمده است الحرص عناه المؤبّد؛ حرص مایه رنج و زحمت ابدی است.(93)
هرگاه کمی در احوال حریصان دقیق شویم و زندگی پُر درد و رنج و مشقّت آنها را بررسی کنیم که شب و روز میدوند و اموالی را گردآوری میکنند و بیآنکه از آن بهرهای بگیرند رها میکنند و میروند، به صدق کلام بالا آشناتر میشویم و به گفته سعدی:
گفت: چشم تنگ دنیا دوست را - یا قناعت پُر کند یا خاک گور ! که در واقع مقتبس از همین احادیث است.
5- انسان حریص هرگز سیر نمیشود، به همین دلیل دائماً برای جمع و اندوختن ثروت تلاش میکند و حتّی خودش از آن بهره نمیگیرد، امیرمؤمنان علی علیه السّلام در سخن پُر معنای دیگری میفرماید: الحریص فقیر و لو مَلک الدّنیا بحذافیرها!؛ آدم حریص فقیر است هر چند تمام دنیا را مالک شود!(94)
6- تنها کسانی از غنای درون بهرهمند میشوند که اسیر حرص نباشند، همانگونه که مولا امیرمؤمنان علی علیه السّلام در سخن دیگری میفرماید: أغنی الغنی من لم یکن للحرص أسیراً!؛ از همه بینیازیها بالاتر بینیازی کسی است که اسیر چنگال حرص نباشد!(95)
7- حرص برای جمع آوری اموال دنیا سرانجام انسان را به هلاکت میافکند، نه فقط هلاکت معنوی که در بسیاری از اوقات هلاکت مادّی نیز به همراه دارد، در حدیثی از رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم میخوانیم: انّ الدّینار و الدّرهم أهلکا کن کان قبلکم و هما مهلکاکم!؛ دینار و درهم (سکّههای طلا و نقره) پیشینیان شما را هلاک کردند شما را نیز هلاک میکنند!(96)
8- آدم حریص روز به روز خود را گرفتارتر میکند تا آنجا که راه نجات را به روی خود میبندد، چنانکه در مثال بسیار جالبی در کلمات امام باقر علیه السّلام آمده است: مثل الحریص علی الدّنیا مثل دودة القزّ، کلّما ازدادت من القزّ علی نفسها لفّاً کان أبعد لها من الخروج! حتّی تموت غمّاً!؛ آدم حریص نسبت به دنیا مانند کِرم ابریشم است که هر چه بیشتر بر اطراف خود میتند (و پیله را ضخیمتر میکند) سختتر میتوان از آن خارج شود و سرانجام در درون پیله خود میمیرد!(97)
9- حرص و آز شخصیّت انسان را در هم میشکند و ارزش او را در انظار مردم پایین میآورد، علی علیه السّلام میفرماید: الحرص ینقص قدر الرّجل، فلا یزید فی رزقه!؛ حرص قدر آدمی را پایین میآورد، بیآنکه چیزی بر رزق او بیفزاید!(98)
10- حرص از اموری است که سرچشمه گناهان زشت دیگری میشود و از آن جمله عدم مراعات حلال و حرام و ترک احترام به حقوق مردم و آلوده شدن به انواع ظلم و ستمهاست، به همین دلیل امیرمؤمنان علی علیه السّلام از جمله دستورهای مهمّی که در فرمان معروف خود به مالکاشتر داد این بود: لاتدخلنّ فی مشورتک حریصاً یزیّن لک الشّره بالجور!؛ هرگز آدم حریص را به عنوان مشاور خود انتخاب مکن چرا که او تمایل به ستمگری را در نظر تو زینت میدهد!(99)
بدین ترتیب، حرص پیامدهای بسیار خطرناک و زیانباری دارد، انسان را از خدا دور میکند، شخصیّت او را در نظرها در هم میشکند، آرامش را از او میگیرد، او به خاطر حرص، به گناهان بزرگ دیگری آلوده میشود، روز به روز از سعادت دورتر میگردد و همچون بندهای اسیر و ذلیل و گرفتار میشود و در یک کلمه دین و دنیای او تباه میگردد.