تربیت
Tarbiat.Org

اخلاق در قرآن جلد دوم - فروع مسائل اخلاقی
آیت الله مکارم شیرازی با همکاری جمعی از فضلاء و دانشمندان‏‏‏‏‏

9 : تعصّب و لجاجت‏

اشاره :
بی‏تردید اساسی‏ترین پایه عبودیّت و بندگی خدا، تسلیم و تواضع در برابر حق است و به عکس هرگونه تعصّب و لجاجت مایه دوری از حقّ و محروم شدن از سعادت است.
تعصّب به معنی وابستگی غیرمنطقی به چیزی تا آنجا که انسان حق را فدای آن کند و لجاجت به معنی اصرار. بر چیزی است به گونه‏ای که منطق و عقل را زیر پا بگذارد، ثمره این دو شجره خبیثه نیز تقلید کورکورانه است که سدّ راه پیشرفت و تکامل انسانهاست.
هنگامی که به تاریخ انبیای بزرگ بازمی‏گردیم و علل انحراف و گمراهی اقوام پیشین را مورد بررسی قرار می‏دهیم به خوبی می‏توان دریافت که این سه امر (تعصّب و لجاجت و تقلید کورکورانه) نقش اصلی را در انحراف آنها داشته است و قرآن مجید پُر است از اشارات روشن به این مسئله که در یک بررسی فشرده در اینجا به سراغ آن می‏رویم:
از قوم نوح علیه السّلام آغاز می‏کنیم، قرآن مجید می‏گوید:
1- و انّی کلّما دعوتهم لتغفر لهم جعلوا أصابعهم فی آذانهم و استغشوا ثیابهم و أصرّوا و استکبروا أستکباراً (سوره نوح، آیه 7)
2- و قالوا لاتذرنّ آلهتکم و لاتذرنّ ودّاً و لاسواعاً و لایغوث و یعوق و نسراً (سوره نوح، آیه 23)
سپس به داستان هود نگاه می‏کنیم، قرآن درباره آنها می‏گوید:
3- قالوا أجئتنا لنعبد اللّه وحده و نذر ما کان یعبد آبائنا فأتنا بما تعدنا ان کنت من الصّادقین (سوره اعراف، آیه 70)
سپس نوبت به داستان ابراهیم علیه السّلام می‏رسد، قرآن در این زمینه می‏گوید:
4- اذ قال لأبیه و قومه ما هذه الّتماثیل الّتی أنتم لها عاکفون قالوا وجدنا آبائنا لها عابدین (سوره انبیا، آیات 52 و 53)
5- قال هل یسمعونکم اذ تدعون أو ینفعونکم أو یضرّون قالوا بل وجدنا آبائنا کذلک یفعلون (سوره شعرا، آیات 72 تا 74)
سپس نوبت به قوم موسی و فرعون می‏رسد، می‏فرماید:
6- قالوا أجئتنا لتلفتنا عمّا وجدنا علیه آبائنا و تکون لکما الکبریاء فی الأرض و ما نحن لکما بمؤمنین (سوره یوسف، آیه 78)
سپس به عصر پیامبر گرامی اسلام بازمی‏گردیم و همین معنی را در سخنان و اعمال دشمنان آن حضرت نمایان می‏بینیم:
7- و اذا قیل لهم أتّبعوا ما أنزل اللّه قالوا بل نتّبع ما ألفینا علیه آبائنا أولو کان آبائهم لایعقلون شیئاً و لایهتدون (سوره بقره، آیه 170)
8- اذ جعل الّذین کفروا فی قلوبهم الحمیّة حمیّة الجاهلیّة فأنزل اللّه سکینته علی رسوله و علی المؤمنین و الزمهم کلمة التّقوی و کانوا أحقّ بها و أهلها و کان اللّه بکلّ شیی علیماً (سوره فتح، آیه 26)
9- و نیز می‏فرماید:و لو نزّلناه علی بعض الاعجمین فقرأه علیهم ما کانوا به مؤمنین (سوره شعراء، آیات 198 و 199)
گاه تعصّب اقوام را بر ضدّ یکدیگر بیان می‏کند و می‏فرماید:
10- و قالت الیهود لیست النّصاری علی شی‏ء و قالت النّصاری لیست الیهود علی شی‏ء و هم یتلون الکتاب کذالک قال الّذین لایعلمون مثل قولهم فاللّه یحکم بینهم یوم القیامة فیما کانوا فیه یختلفون (سوره بقره، آیه 113)
در جای دیگر مسئله تقلید کورکورانه و تعصّب و لجاجت را به عنوان یک برنامه عمومی همه اقوام گمراه شمرده، می‏فرماید:
11- و کذالک ما أرسلنا من قبلک من قریة من نذیر الّا قال مترفوها انّا وجدنا آبائنا علی امّة و انّا علی آثارهم مقتدون (سوره زخرف، آیه 23)
12- و یقولون أئنّا لتارکوا آلهتنا لشاعر مجنون (سوره صافّات، آیه 36)
ترجمه :
1- و من (نوح) هر زمان آنها را دعوت کردم که (ایمان بیاورند) تو آنها را بیامرزی، انگشتان خویش را در گوشهایشان قرار داده و لباسهایشان را بر خود پیچیدند و در مخالفت اصرار ورزیدند و به شدّت استکبار کردند.
2- و (قوم نوح) گفتند: دست از خدایان و بتهای خود برندارید (به خصوص) بتهای وَدّ، سواع، یغوث، یعوق و نسر را رها نکنید!
3- گفتند: آیا به سراغ ما آمده‏ای که تنها خدای یگانه را بپرستیم و آنچه را پدران ما می‏پرستیدند، رها کنیم؟! پس اگر راست می‏گویی آنچه را (از بلا و عذاب الهی) به ما وعده می‏دهی، بیاور (ما آماده‏ایم)!
4- (به یاد بیاور ابراهیم را) آن هنگام که به پدرش (آزر) و قوم او گفت: این مجسّمه‏های بی‏روح چیست که شما همواره آنها را پرستش می‏کنید؟! گفتند: ما پدران خود را دیدیم که آنها را عبادت می‏کنند!
5- گفت: آیا هنگامی که آنها را می‏خوانید صدای شما را می‏شنوند؟! یا سود و زیانی به شما می‏رسانند؟! گفتند: ما فقط نیاکان خود را یافتیم که چنین می‏کنند.
6- (فرعونیان به موسی) گفتند: آیا آماده‏ای که ما را از آنچه پدرانمان را بر آن یافتیم منصرف‏سازی و بزرگی (و ریاست) در روی زمین، از آن شما دو تن (موسی و هارون) باشد؟!ما (هرگز) به شما ایمان نمی‏آوریم!
7- و هنگامی که به آنها گفته شود: از آنچه خدا نازل کرده است پیروی کنید! می‏گویند: نه) ما از آنچه پدران خود را بر آن یافتیم پیروی می‏نماییم آیا اگر پدران آنها چیزی نمی‏فهمیدند و هدایت نیافتند (باز از آنها پیروی خواهند کرد)؟!
8- (به خاطر بیاورید) هنگامی را که کافران در دلهای خود خشم و نخوت جاهلیّت داشتند (در مقابل) خداوند آرامش و سکینه خود را بر فرستاده خویش و مؤمنان نازل فرمود و آنها را به حقیقت تقوا ملزم ساخت و آنان از هر کس شایسته‏تر و اهل آن بودند و خداوند به همه چیز داناست.
9- هرگاه ما قرآن را بر بعضی از عجم‏ها (غیر عرب) نازل می‏کردیم - و او آن را بر ایشان می‏خواند (به خاطر تعصّب و لجاجت) به آن ایمان نمی‏آوردند!
10- یهودیان گفتند: مسیحیان هیچ موقعیّتی (نزد خدا) ندارند و مسیحیان نیز گفتند: یهودیان هیچ موقعیّتی ندارند (و بر باطلند) در حالی که هر دو دسته کتاب آسمانی را می‏خوانند (و باید از این‏گونه تعصّب‏ها برکنار باشند) افراد نادان (دیگر، همچون مشرکان) نیز، سخنی همانند سخن آنها داشتند خداوند، روز قیامت درباره آنچه در آن اختلاف داشتند داوری می‏کند.
11- و این‏گونه در هیچ شهر و دیاری پیش از تو پیامبر انذارکننده‏ای نفرستادیم مگر اینکه ثروتمندان مَست و مغروران گفتند: ما پدران خود را بر آیینی یافتیم و به آثار آنان اقتدا می‏کنیم!
12- و پیوسته می‏گفتند: آیا ما معبودان خود را به خاطر شاعری دیوانه رها کنیم؟!