در میان صفات نکوهیده و رذایل اخلاقی کمتر صفتی به اندازه بُخل مشکلآفرین بوده و هست و پیامدهای سوء داشته و دارد، از جمله این که: گرچه بخیل در حفظ اموال خود میکوشد ولی بیش از آن، آبروی خود را از دست میدهد. در این رابطه نیز در روایات اسلامی اشارههایی شده است که اجمالاً در ذیل مطرح مینماییم:
1- حضرت علی علیه السّلام میفرمایند: ألبخیل یسمح من عرضه بأکثر ممّا أمسک من عرضه؛ بخیل بیش از آنچه که از متاع دنیا برای خود نگهداری میکند، از عرض و آبروی خود میبخشد.(641)
2- بخیل زود دوستانش را از دست میدهد و در زندگی در برابر انبوه مشکلات غریب و تنها میماند. امیرمؤمنان علی علیه السّلام در این رابطه میفرمایند: لیس لبخیل حبیب؛ بخیل یار و دوست ندارد!(642)
اگر بخیل زمان کوتاهی دوستانی داشته باشد، بُخل او سبب ذلّت دوستان و عزّت دشمنانش میشود. همانگونه که از امام علی علیه السّلام نقل شده است: ألبخل (البخیل) یذلّ مصاحبه و یعزّ مجانبه.(643)
3- بخیل، همیشه زحمت میکشد و ثمره کارش را وارثانش میبرند؛ در دنیا بر خود سخت میگیرد و در آخرت نیز گرفتاریش به خاطر اندوختن اموال فراوان، زیاد است. حضرت علی علیه السّلام میفرمایند: ألبخیل خازن لورثته؛ بخیل خزانهدار ورثه خویش است (وارثانی که گاه یک درهم از اموال او را برایش انفاق نمیکنند).(644)
4- بخیل زندگی فقیرانهای دارد؛ زیرا، هنگامی که بُخل انسان شدت مییابد، نسبت به خویشتن هم بخیل میشود و آسایش زندگیاش از بین میرود؛ زیرا، همیشه در فکر حفظ اموال خویش و افزودن آن است. گاهی نیز گرفتار حالات روانی زشت و سوءظنهای شدید نسبت به اطرافیان خود میشود؛ مثلاً میپندارد که مردم چشم طمع در اموال او دوختهاند و با حسادت و عداوت به او مینگرند.
احادیث اسلامی اشارات زیبایی به این مسئله دارد، از جمله در حدیثی، امیرمؤمنان علی علیه السّلام میفرمایند: عجبت لشقیّ ألبخیل یتعجّل الفقر الّذی منه هرب و یفوته الغنی الّذی ایّاه طلب فیعیش فی الدّنیا عیش الفقراء و یحاسب فی الآخرة حساب الأغنیاء؛ از بخیل بدبخت در شگفتم! به سرعت، سوی فقر پیش میرود که از آن میگریزد غنا و بینیازی را که میطلبد، از دست میدهد؛ در دنیا فقیرانه زندگی میکند و در آخرت باید حساب اغنیا را بپردازد.(645)
در حدیث دیگری از رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم نقل شده است: أقل النّاس راحة البخیل؛ آرامش و آسایش بخیل از تمام مردم کمتر است.(646)
5- بُخل موجب بدنامی و سوء شهرت و لعن و نفرین مردم میشود؛ همانگونه که امیرمؤمنان علی علیه السّلام فرمودند: بالبخل تکثر المسبّة؛ به خاطر بخل، بدگویی و دشنام مردم زیاد میشود.(647)
6- بُخل جامع بسیاری از اخلاق رذیله و صفات نکوهیده است و بسیاری از رذایل اخلاقی از آن منشأ میگیرد؛ مانند سوءظن، حسد، ترس، جُبن، از دست دادن اخلاص نیّت و صفای باطن و گرفتاری در چنگال قساوت قلب؛ حضرت علی علیه السّلام در این زمینه میفرمایند: النّظر الی البخیل یقسی القلب.(648)
حدیث پُرمعنای دیگری از همان بزرگوار نقل شده است: البُخل جامع لمساوی العیوب و هو زمام یقاد به الی کلّ سوء؛ بُخل جامع تمام عیبها و زمامی است که انسان را به هر بدی میکشد.(649)