در جلسه قبل مطالبى را درباره اهمیت نیت در عبادات مطرح كردیم. اشاره شد كه گرچه هر عملى را مى‌توان براى رضاى خدا انجام داد و رنگ عبادت به آن داد، اما اعمالى هستند كه حتماً باید به قصد قربت و امتثال امر الهى انجام شوند و اگر به این نیت، انجام نشوند نه تنها ثوابى ندارند، كه موجب عذاب و جهنم نیز مى‌گردند. در این اعمال، كه همان عبادات به معناى خاص آن هستند، نیت شرط صحت عمل است و از این رو در صورت صحیح نبودن نیت، آن عمل باطل مى‌شود. گرچه بحث ما در خصوص نماز بود، اما اشاره كردیم عبادات دیگرى غیر از نماز هم وجود دارند كه آنها نیز متقّوم به نیت هستند و اگر به نیت «ریا» انجام گیرند باطل مى‌شوند. البته در مورد برخى عبادات مثل «خمس» و «زكات» بحث هایى بین فقها وجود دارد كه اگر كسى در آنها قصد قربت نداشته باشد آیا حتى تكلیف مالى هم از او ساقط نمى‌شود، یا تكلیف مالى ساقط مى‌شود ولى به سبب ریایى كه انجام داده گناه كار محسوب مى‌شود، و یا این‌كه ریا در «خمس» و «زكات» نه مُبطِل است و نه گناه، بلكه فقط باعث مى‌شود فرد از این كار خود ثوابى نبرد؟ اینها بحث هایى تخصصى است كه مربوط به فقها و مراجع است و از مورد بحث ما خارج است.
كارهایى را كه به صورت عبادت انجام مى‌شود و قصد قربت در آنها لحاظ گردیده، مى‌توان به دو دسته كلى تقسیم كرد: یك دسته آنهایى هستند كه ماهیت و عنوان اصلى آنها چیزى غیر از عرض بندگى به پیشگاه خداوند نیست و هیچ وجه دیگرى در آنها لحاظ نشده است؛ مثل نماز، روزه و حج. دسته دوم اعمالى هستند كه قصد و غرض اصلى در آنها عرض بندگى به پیشگاه خداوند نیست، اما در عین حال قصد قربت در آنها شرط شده است؛ مثلاً
( صفحه 288)
غرض اصلى در دادن و تشریع زكات، كمك به فقرا و سایر مصارفى است كه براى زكات تعیین گردیده، اما قصد قربت هم در انجام آن لحاظ شده است. حضرت امام(رحمهم الله) ، رهبر كبیر انقلاب، از این افعال به «افعال قربى» تعبیر مى‌كردند.
در مواردى كه خود ماهیت كار، عرض بندگى به پیشگاه خدا است، عمل باید خالص به قصد قربت انجام گیرد و هیچ قصد و نیت دیگرى در آن دخیل نباشد. اگر كسى كه نماز مى‌خواند، هم براى امتثال امر الهى باشد و هم براى «ریا» و این‌كه مردم از او تعریف كنند، نه تنها نماز باطل است و ثوابى ندارد، بلكه گناه هم كرده است. اما مواردى مثل انفاق كه ماهیت عمل، عرض بندگى نیست، اگر به قصد قربت انجام ندهد ظاهراً اثرش فقط در این حد است كه آن عمل نفعى برایش نخواهد داشت، ولى عذاب و عقابى در پى ندارد؛ مثلاً در انفاق، مثل این است كه پولش را به دریا ریخته باشد. مفید و مؤثر بودن این گونه اعمال به این است كه با قصد قربت انجام شوند؛ یعنى قصد قربت، مقوّم عمل است و بدون آن اصلاً عمل، شكل نمى‌گیرد تا بخواهد اثر داشته باشد. به تعبیر قرآن باید «یُرِیدُونَ وَجْهَهُ(449) و «ابْتِغاءَ وَجْهِ رَبِّهِ الاَعْلى(450) باشد.