گروه دیگرى از آیاتى كه انسان را به تفكر فرا مىخواند، موضوع آنها خود انسان است؛ اینكه انسان چگونه به وجود مىآید، چگونه رشد مىكند و پرورش مىیابد، چگونه خداوند او را از
( صفحه 158)
سختى ها و گرفتارى ها نجات مىدهد و به آسایش و آرامش مىرساند و مسایلى از این قبیل. نمونه هایى از این آیات را با هم مرور مىكنیم:
ـ قَدْ كانَ لَكُمْ آیَةٌ فِی فِئَتَیْنِ الْتَقَتا فِئَةٌ تُقاتِلُ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَ أُخْرى كافِرَةٌ یَرَوْنَهُمْ مِثْلَیْهِمْ رَأْیَ الْعَیْنِ وَ اللّهُ یُؤَیِّدُ بِنَصْرِهِ مَنْ یَشاءُ إِنَّ فِی ذلِكَ لَعِبْرَةً لِأُولِی الْأَبْصارِ؛(237)1 قطعاً در برخورد میان دو گروه، براى شما نشانهاى [و درس عبرتى]بود. گروهى در راه خدا مىجنگیدند و دیگر [گروه]كافر بودند كه آنان [= مؤمنان] را دو برابر خود مىدیدند؛ و خدا هر كه را بخواهد به یارى خود تأیید مىكند. یقیناً در این [ماجرا] براى صاحبان بینش عبرتى است. خداوند در این آیه ماجراى جنگ بدر را به مسلمانان گوشزد مىكند. در آن جنگ تعداد مسلمانان به ظاهر31 تعداد كفار بود اما به معجزه الهى، چنان رعبى در دل كفار افتاده بود كه آنان لشكر مسلمانان را دو برابر خود مىدیدند. هم چنین خداوند امدادهاى غیبى دیگرى نیز در این جنگ نصیب مسلمانان كرد و با آنكه عِدّه و عُدّه آنها بسیار كمتر از لشكر كفر بود، اسلام و مسلمانان را پیروز كرد. در این جا با یادآورى این تأیید و نصرت الهى مىفرماید: كسانى كه صاحب بصیرت باشند از این ماجرا درس عبرت خواهند گرفت، و خدا را خواهند شناخت و از صمیم دل به او ایمان خواهند آورد.
ـ أَ لَمْ نَخْلُقْكُمْ مِنْ ماء مَهِین. فَجَعَلْناهُ فِی قَرار مَكِین. إِلى قَدَر مَعْلُوم. فَقَدَرْنا فَنِعْمَ الْقادِرُونَ. وَیْلٌ یَوْمَئِذ لِلْمُكَذِّبِینَ(238) مگر شما را از آبى بى مقدار نیافریدیم؟ پس آن را در جایگاهى استوار نهادیم، تا مدتى معیّن. و توانا آمدیم [یا: سنجیدیم] و چه نیك تواناییم. آن روز واى بر تكذیب كنندگان. در این آیات ضمن یادآورى اینكه خداوند موجودى پیچیده مثل انسان را از كمى آب بى مقدار چگونه به دست قدرت خود خلق مىكند، غیرمستقیم از مردم مىخواهد كه در این مسأله بیندیشند. جمله «وَیْلٌ یَوْمَئِذ لِلْمُكَذِّبِینَ: در آن روز واى بر تكذیب كنندگان» دلالت بر این دارد كه انسان اگر فقط در ماجراى خلقت و به وجود آمدن خود تأمل كند، جاى انكار و تكذیب برایش باقى نمىماند.
ـ وَ اذْكُرُوا إِذْ أَنْتُمْ قَلِیلٌ مُسْتَضْعَفُونَ فِی الْأَرْضِ تَخافُونَ أَنْ یَتَخَطَّفَكُمُ النّاسُ فَآواكُمْ وَ أَیَّدَكُمْ بِنَصْرِهِ وَ رَزَقَكُمْ مِنَ الطَّیِّباتِ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ(239) و به یاد آورید هنگامى را كه شما در زمین
( صفحه 159)
گروهى اندك و مستضعف بودید. مىترسیدید مردم شما را بربایند، پس [خدا] به شما پناه داد و شما را به یارى خود نیرومند گردانید و از چیزهاى پاك به شما روزى داد، باشد كه سپاس گزارى كنید. در این آیه خداوند به مسلمانان یادآورى مىكند كه در روزهاى اول صدر اسلام چگونه اندك و بى پناه بودند و هیچ دفاعى نداشتند و همیشه در بیم و اضطراب به سر مىبردند. ظرف مدتى كوتاه خداوند آن كمى و بى پناهى و ترس را به كثرت و پناه و اعتماد به نفس و قوت و قدرت تبدیل كرد. در پایان متذكر مىشود كه اگر انسان هایى حق شناس باشید در مقابل این نعمت هاى بزرگ خداوند به شكرگزارى و سپاس به درگاه او روى خواهید آورد.
در هر حال اینها نیز گروهى دیگر از آیات هستند كه ضمن یادآورى آنچه از نعمت ها كه مستقیماً به خود انسان و وجود او باز مىگردد، او را به تفكر و تدبر درباره آنها و قدرشناسى و سپاس نسبت به كسى كه آنها را به ایشان ارزانى داشته است فرا مىخوانند.