در هر حال، مى‌بینیم كه بحث از متعلَّق ایمان، امرى است لازم، و اگر این مسأله كاملاً برایمان روشن نشود هیچ بعید نیست كه ما نیز روزى به این افكار باطل و انحرفى گرفتار شویم.
براى روشن شدن متعلَّق ایمان ما باید به خود آیات قرآن مراجعه كنیم و ببینیم ایمان به چه چیز را مطرح كرده است. با تحقیق در قرآن مى‌بینیم كه متعلَّق هاى مختلفى براى ایمان ذكر شده است؛ مثل این آیه كه مى‌فرماید: لَیْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ لكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَ الْیَوْمِ الاْخِرِ وَ الْمَلائِكَةِ وَ الْكِتابِ وَ النَّبِیِّینَ...(334) نیكوكارى آن نیست كه روى خود را به سوى مشرق و [یا] مغرب بگردانید، بلكه نیكى آن است كه كسى به خدا و روز بازپسین و فرشتگان و كتاب [آسمانى] و پیامبران ایمان آورد. در این آیه، ایمان به «خدا»، «روز قیامت»، «فرشتگان»، «كتاب آسمانى» و «پیامبران» مطرح شده است.
اما با وجود ذكر متعلَّق هاى مختلف، مى‌توان همه آنها را به یك متعَّلق باز گرداند و گفت متعلَّق ایمان، «خدا با جمیع صفات و لوازمش» مى‌باشد. این مطلب نظیر همان چیزى است كه در ابتداى بحث این جلسه اشاره كردیم، مبنى بر این‌كه همه معارف اسلامى به «توحید» باز مى‌گردد و سایر معارف از آن منشعب مى‌شود. در این جا نیز روح همه ایمان ها به ایمان به خدا باز مى‌گردد و ایمان به سایر چیزهایى هم كه ذكر شده در واقع از لوازم و آثار و پى آمدهاى ایمان به خدا است. اگر به خدا ایمان آوردیم، باید به صفات او هم ایمان بیاوریم. یكى از
( صفحه 206)
صفات خدا صفت حكمت است، و توضیح دادیم كه اقتضاى حكمت خدا بعثت انبیا است. بنابراین ایمان به خدا ایمان به انبیا را نیز در پى مى‌آورد. ایمان به انبیا نیز ایمان به كتاب هاى آسمانى را كه انبیا از جانب خداى متعال مى‌آورند در پى خواهد داشت. هم چنین لازمه ایمان به انبیا پذیرش فرشتگان و ایمان به وجود آنها است؛ چرا كه آنان وحى الهى را بر پیامبران نازل مى‌كنند. همان‌گونه كه از لوازم ایمان به خدا و پیامبران و كتاب هاى آسمانى، ایمان به معاد و روز قیامت نیز هست.
به هر حال هر انسان منصفى كه قرآن را بررسى كند به روشنى مى‌یابد كه متعلَّق ایمان از نظر قرآن، «الله» و صفات و لوازم مربوط به او است؛ از قبیل: انبیا، فرشتگان، آخرت، كتاب هاى آسمانى و... .قرآن به اقتضاى مقام، گاهى دو، گاهى سه و گاهى تا پنج یا شش متعلَّق را به تفصیل براى ایمان ذكر مى‌كند. در این جا مواردى را از باب نمونه ذكر مى‌كنیم:
ـ آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَیْهِ مِنْ رَبِّهِ وَ الْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللّهِ وَ مَلائِكَتِهِ وَ كُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ(335)پیامبر بدان چه از جانب پروردگارش بر او نازل شده است ایمان آورده است، و مؤمنان همگى به خدا و فرشتگان و كتاب ها و فرستادگانش ایمان آورده‌اند.
ـ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ عَمِلَ صالِحاً فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ(336) هر كس به خدا و روز باز پسین ایمان آوَرَد و كار نیكو كند، پس بیمى بر ایشان نیست.
ـ فَآمِنُوا بِاللّهِ وَ رَسُولِهِ(337) پس به خدا و رسولش ایمان آورید.
ـ وَ إِذا جاءَكَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِایاتِنا فَقُلْ سَلامٌ عَلَیْكُمْ(338) و چون كسانى كه به آیات ما ایمان دارند نزد تو آیند، بگو: «درود بر شما».
ـ فَآمِنُوا بِاللّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِی أَنْزَلْنا(339) پس به خدا و پیامبرش و نورى كه فرستاده‌ایم ایمان بیاورید.
ـ وَ مَنْ یُؤْمِنْ بِاللّهِ یَهْدِ قَلْبَهُ(340) و هر كس به خدا ایمان آوَرَد، قلبش را هدایت مى‌كند.
( صفحه 207)