اصطلاح «آیات» و تفكر و تدبر در آیات هم كه در قرآن و روایات بر آن بسیار تأكید شده در واقع، اشاره به همین مطلب است كه انسان با توجه به آثار، توجه به مؤثر پیدا كند. در قرآن كریم به كلمات «آیه»، «آیات اللّه»، «آیاتنا» و شبیه آنها زیاد برخورد مى‌كنیم. «آیه» در لغت به معناى «نشانه» است؛ گرچه ما در اصطلاح و عرف جارى خودمان این كلمه را بیشتر به معناى «آیه قرآن» به كار مى‌بریم. قرآن كریم در آیات متعددى ما را به تفكر و تأمل در آیات تكوینى و نشانه هاى الهى دعوت مى‌كند:
ـ هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً لَكُمْ مِنْهُ شَرابٌ وَ مِنْهُ شَجَرٌ فِیهِ تُسِیمُونَ. یُنْبِتُ لَكُمْ بِهِ الزَّرْعَ وَ الزَّیْتُونَ وَ النَّخِیلَ وَ الْأَعْنابَ وَ مِنْ كُلِّ الَّثمَراتِ إِنَّ فِی ذلِكَ لَآیَةً لِقَوْم یَتَفَكَّرُونَ(184) او است كسى كه از آسمان، آبى فرود آورد كه [آب]آشامیدنى شما از آن است، و روییدنى [هایى] كه [رمه هاى خود را] در آن مى‌چرانید [نیز] از آن است. به وسیله آن، كشت و زیتون و درختان خرما و انگور و از هر گونه محصولات [دیگر] براى شما مى‌رویاند. قطعاً در اینها براى مردمى كه اندیشه مى‌كنند نشانه‌اى است.
ـ إِنَّ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ لَآیات لِأُولِی الْأَلْبابِ(185) مسلّماً در آفرینش آسمان ها و زمین، و در پى یكدیگر آمدن شب و روز، براى خردمندان نشانه هایى [از قدرت و حكمت او] است.
ـ وَ مِنْ آیاتِهِ مَنامُكُمْ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ(186) و از نشانه هاى او خواب شما در شب و روز است.
( صفحه 134)
ـ وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجاً لِتَسْكُنُوا إِلَیْها(187) و از نشانه هاى او این‌كه از [نوع] خودتان همسرانى براى شما آفرید تا بدان ها آرام گیرید.
ـ وَ جَعَلْنَا السَّماءَ سَقْفاً مَحْفُوظاً وَ هُمْ عَنْ آیاتِها مُعْرِضُونَ(188) و آسمان را سقفى محفوظ قرار دادیم، و [لى]آنان از [مطالعه در] نشانه هاى آن اعراض مى‌كنند.
آیا به راستى ما تا به حال درباره این نشانه ها و آثار با عظمت الهى، آن‌گونه كه شایسته است تدبر كرده ایم؟ راستى چگونه است كه دانه‌اى كوچك تبدیل به نهالى بارور و تنومند مى‌شود؟ آیا تا به حال به كیفیت نزول باران و فواید پرشمار آن درست توجه كرده ایم؟ آیا هیچ فكر كرده‌ایم كه اگر همیشه شب یا روز بود چه وضعى پیش مى‌آمد؟ آیا گهگاه كه دچار بى خوابى مى‌شویم، اندیشیده‌ایم كه خواب چه نعمت خوب و بزرگى است؟! آیا درباره آسمان بى انتها و رازهاى بى شمار سر به مهر آن چقدر مطالعه كرده ایم؟ قرآن مى‌فرماید، زمین، آسمان، گیاه، كوه، دریا، ماه، خورشید، ستارگان و... همه و همه، آیات الهى و نشانه هایى از وجود خداى متعال هستند. آسمان و زمین و ماه و خورشید و گیاهان و درختان، شب و روز پیش چشم ما هستند و ما شب و روز از خدا غافلیم! این حكایت به آن مى‌ماند كه انسان عكس كسى را در دست داشته باشد و شب و روز به آن نگاه كند، اما در اثر توجه به خود عكس و خصوصیاتى از قبیل كیفیت كاغذ، اندازه، رنگ آمیزى و زمینه آن، از خود صاحب عكس كاملاً غافل باشد! ما باید تمرین كنیم كه به عالَم و پدیده هاى آن به عنوان جلوه هایى از جمال یار بنگریم و زبان حالمان این باشد كه:
به جهان خرم از آنم كه جهان خرم از او است عاشقم بر همه عالم كه همه عالم از او است
اگر چنین نگرشى برایمان به صورت ملكه در آید، دیگر هیچوقت از یاد خدا غافل نخواهیم شد.