مطلب دیگرى كه گاهى در مورد نفس عنوان مى‌شود این است كه مى‌گویند، دو نوع نفس وجود دارد: نفس طبیعى و حیوانى، و نفس قدسى و الهى. نفس طبیعى و حیوانىِ انسان گرایش به مادیات، گناه و چیزهاى پست و منفى دارد. خودخواهى، خودپرستى، حسادت و... از اوصاف همین نفس است. در مقابل، نفس قدسى و الهى همان است كه گرایش هاى متعالى، نظیر میل تقرب به خدا، حس نوع دوستى، ایثار و فداكارى و... به آن نسبت داده مى‌شود. این نفس همان روح پاك الهى است كه در كالبد انسان دمیده شده است؛ آن جا كه فرمود: وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی(27) این دو نفس پیوسته در درون انسان در تضاد و ستیزند.
با توجه به بحثى كه انجام دادیم وضع این سخن نیز روشن مى‌شود. استعمال نفس در «نفس حیوانى» و «نفس الهى» ضرورتاً به این معنا نیست كه ما در وجود خود دو نفس داریم كه مدام با یكدیگر در ستیزند و هركدام گاهى بر دیگرى غلبه مى‌یابد. همان طور كه گفتیم، ما یك موجود بیشتر نیستیم و یك روح، یك نفس و یك «من» بیشتر نداریم. دو یا سه یا چند «من» در
( صفحه 32)
ما وجود ندارد. آنچه كه هست این است كه این «من واحد» تمایلات، گرایش ها، ابعاد و نیازهاى مختلفى دارد. از آن جا كه انسان مركّب از جسم و روح است، این تمایلات و نیازها نیز برخى مربوط به جسم و برخى مربوط به روح هستند. آن گاه خود این نیازها گاه با هم تزاحم پیدا مى‌كنند. گاه دو نیاز جسمانى، گاه دو نیاز معنوى و روحانى، و گاه یك نیاز جسمى با یك نیاز روحى در تعارض قرار مى‌گیرند. انسانى را فرض كنید كه هم گرسنه است و غذا مى‌خواهد، و هم پولى براى تهیه غذا ندارد، در عین حال مى‌خواهد شخصیتش هم محفوظ بماند و پیش كسى دست نیاز دراز نكند. اگر بخواهد شكمش را سیر كند، چون پول ندارد مجبور است اظهار حاجت كند و شخصیت خود را بشكند. اگر بخواهد شخصیتش را حفظ كند، باید گرسنگى و بى غذایى را متحمل شود. این تعارضِ میان یك نیاز جسمى و یك خواسته روحى است.
اما این تعارض ها دالّ بر وجود دو «من» و دو «روحِ» حیوانى و الهى در انسان نیست؛ بلكه یك «من» و یك «روح» است كه دو نوع گرایش، خواسته و نیاز دارد. این خواسته ها و نیازها نیز به خودى خود و در بسیارى از شرایط با یكدیگر تضاد و تزاحمى ندارند؛ گرچه گاهى نیز در عمل با یكدیگر اصطكاك پیدا مى‌كنند.