اما آن كمال اصلى و نهایى انسان چیست؟ چه وقت مىتوان گفت، وجود انسان حقیقتاً كامل شده است؟ همانگونه كه در جلسه قبل نیز اشاره كردیم، آنچه از تعالیم انبیا بر مىآید این است كه تكامل انسان در «قرب به خدا» است. این مفهومى است كه همه انبیا آن را به پیروان خود تعلیم دادهاند و مىتوان آن را امرى فطرى دانست. در جلسه قبل اشاره كردیم كه حتى مشركان و بت پرستان در پى قرب به خدا بودند: ما نَعْبُدُهُمْ إِلاّ لِیُقَرِّبُونا إِلَى اللّهِ زُلْفى(68) ما آنها [بت ها] را جز براى آنكه ما را هرچه بیشتر به خدا نزدیك گردانند، نمىپرستیم. این سخن، نشان از فراگیر بودن این مفهوم، بین مؤمن و مشرك دارد. بت پرست هم طالب «قرب» است، اما مسیر را اشتباهى انتخاب كرده است.
پیش از این اشاره كردیم كه تا دست كم مرتبه نازلى از قرب به خداى متعال در خود ما پیدا نشود، حقیقت این معنا بر ما مخفى خواهد ماند. با این حال مىتوان به كمك برخى قیود سلبى و اوصاف ایجابى، كارى كرد كه این مفهوم از آن حالت «مجهول مطلق» بودن در آید و دایره معنا محدودتر شود تا جستجوى حقیقت آسانتر گردد.
ما معمولاً مفهوم قرب را در امور مادى به كار مىبریم و مرادمان از آن، قرب مكانى یا قرب زمانى است. اما آیا این معنا از قرب در مورد خدا نیز متصوَّر است و امكان دارد؟ آیا وقتى مىگوییم، به خدا نزدیك مىشویم، منظور این است كه فاصله مكانى یا زمانى ما با خداوند كمتر مىشود؟!
مسلّماً قرب و بعد مكانى و زمانى در مورد خدا بى معنى است. خداوند هیچ نسبتى با زمان
( صفحه 52)
و مكان ندارد كه بخواهد به زمان و مكانى نزدیكتر و از زمان و مكانى دورتر باشد. برخى مىپندارند خدا در آسمان است و در نتیجه هرچه در آسمان بالاتر برویم به خدا نزدیكتر مىشویم! این پندار ناشى از ضعف معرفت این افراد در مورد خداى متعال است. اینان گاهى در تأیید سخن خود به معراج پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) اشاره مىكنند كه خداوند آن حضرت را به آسمان ها برد و تا آن جا بالا رفت كه قرآن مىفرماید: ثُمَّ دَنا فَتَدَلّى . فَكانَ قابَ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنى(69) سپس نزدیك آمد و نزدیكتر شد؛ تا [فاصله اش] به قدر دو [انتهاى]كمان یا نزدیكتر گردید. مىگویند، قرآن خود فاصله مكانى را تصویر كرده و فرموده، پیامبر(صلى الله علیه وآله) به اندازهاى به خدا نزدیك شد كه فاصله آن حضرت با خداى متعال از فاصله دو كمان نیز كمتر بود!
با توجه به ادله قطعى كه در مورد جسم نبودن و زمان و مكان نداشتن خداوند متعال در دست داریم، چنین سخنانى را قطعاً باطل مىدانیم. به طور یقین، مراد از قرب در این آیه، قرب مكانى نیست و این تعبیر نیز از قبیل «تشبیه معقول به محسوس» است كه نمونه هاى نظیر آن در قرآن فراوان است.