آیه
یَآ أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِذَا قِیلَ لَکُمْ تَفَسَّحُواْ فِی الْمَجَالِسِ فَافْسَحُواْ یَفْسَحِ اللَّهُ لَکُمْ وَإِذَا قِیلَ انشُزُواْ فَانشُزُواْ یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُواْ مِنکُمْ وَالَّذِینَ أُوتُواْ الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ
ترجمه
ای کسانی که ایمان آوردهاید! هرگاه به شما گفته شود در مجالس (برای دیگران) جا باز کنید، پس جا باز کنید تا خدا نیز برای شما گشایش دهد و هرگاه گفته شود برخیزید، برخیزید. (بزرگی، به نشستن در جای خاص نیست، بلکه) خدا از میان شما کسانی را که ایمان آورده و کسانی را که صاحب علم و دانشاند، به درجاتی رفعت و بزرگی میدهد و خداوند به آنچه انجام میدهید به خوبی آگاه است.
نکته ها
«تفسّح» به معنای وسعت دادن، گشایش و جا دادن است و «انشزوا» به معنای بلند شدن از جای برای احترام به دیگران است.
در آیه قبل، عامل حزن و ناراحتی را نجوا بیان کرد، در این آیه، عامل شادمانی و محبت را، جا دادن برای نشستن در مجالس بیان میکند.**تفسیر مراغی.***
خداوند در قرآن برای چند گروه، جایگاه و درجات مخصوصی قرار داده است: انبیا، مجاهدان، نمازگزاران، اهل انفاق، مؤمنانی که عمل صالح انجام میدهند و دانشمندان.
شاید جمله «یرفع اللّه الّذین آمنوا منکم و الّذین أوتوا العلم درجات» نشانهی آن باشد که فرمان برپا، به خاطر ورود مؤمنان و دانشمندان است، یعنی به احترام آنان قیام کنید.**تفسیر نمونه.***
یک خاطره:
مرحوم طبرسی در کتاب احتجاج نقل میکند که در زمان امام هادیعلیه السلام یکی از فقهای شیعه که در بحث با یک ناصبی منحرف، او را روشن کرده و حقّانیت خود را ثابت کرده بود، وارد مجلسی شد که در آن مجلس، علویّون و بنیهاشم نیز حضور داشتند. امام هادیعلیه السلام آن فقیه را در بهترین جای مجلس نشاند. این همه احترام، برای علویّون و بنیهاشم گران آمد، بزرگ آنان زبان به اعتراض گشود که چرا چنین فردی را بر ما برتری دادی؟
امام فرمود: آیا به داوری قرآن راضی هستید؟ گفتند: بله، حضرت این آیه را تلاوت فرمود: «تفسحوا فی المجالس... و اذا قیل لکم انشزوا فانشزوا یرفع اللّه الّذین آمنوا منکم و الّذین اوتوا العلم درجات» ارزش این شخص به خاطر بحث علمی و شکستی که به آن ناصبی داد از هر شرف و نسبی بیشتر است.**تفسیر فرقان.***
آری، عالم مؤمن بر مؤمن عادی برتری دارد، چنانکه مؤمن بر غیر مؤمن برتری دارد. قرآن در جای دیگر میفرماید: «هل یستوی الّذین یعلمون والّذین لایعلمون»**زمر، 9.***
پیام ها
1- ایمان شرایط و لوازمی دارد که باید رعایت گردد. «یا أیّها الّذین آمنوا اذا...»
2- جا دادن و احترام به تازه واردان، یک ارزش است. «فافسحوا... فانشزوا»
3- جا دادن به دیگران در هر مجلسی که باشد لازم است. «فی المجالس»
4- عمل به دستورات خداوند، زمینه برای دریافت پاداشهای بیشتر است. «فافسحوا یفسح اللّه لکم»
5 - گشایش در کار دیگران، سبب گشایش خداوند در امور شماست. «فافسحوا یفسح اللّه لکم» پاداش الهی با عمل متناسب است. گشایش، گشایش میآورد.
6- رعایت آداب اجتماعی، حتّی در نشست و برخاست، مورد سفارش اسلام است. «فافسحوا... فانشزوا»
7- گاهی لازم است به احترام ورود بزرگان و دانشمندان به اهل مجلس گفته شود که برخیزید. «انشزوا فانشزوا»
8 - علم، هدیه و تفضّل الهی است. «اوتوا العلم...»
9- صاحبان علم و دانش، باید در جامعه اسلامی از جایگاه بالا و والایی برخوردار باشند. «و الّذین اوتوا العلم درجات»
10- عمل دانشمند، پاداش بیشتری دارد.**تفسیر تبیان.*** «یرفع اللّه... الّذین اوتوا العلم درجات»
11- جا دادنها و بلند شدنها، خالصانه و برای خدا باشد نه به انگیزههای دیگر. «واللّه بما تعملون خبیر»
12- در نشست و برخاستها، خدا را فراموش نکنیم. «واللّه بما تعملون خبیر»