آیه
وَالسَّمَآءَ رَفَعَهَا وَوَضَعَ الْمِیزَانَ
أَلَّا تَطْغَوْاْ فِی الْمِیزَانِ
وَأَقِیمُواْ الْوَزْنَ بِالْقِسْطِ وَلَا تُخْسِرُواْ الْمِیزَانَ
ترجمه
و آسمان را بالا برد
و قانون و میزان را مقرّر کرد تا در سنجش و میزان تجاوز نکنید.
و وزن را بر اساس عدل بر پا دارید و در ترازو کم نگذارید.
نکته ها
بعد از بیانِ رحمت الهی و نعمت تعلیم و بیان و حساب خورشید و ماه و سجده موجودات که نوعی توجّه به رابطه خدا با انسان و طبیعت است، این آیات نحوهی رابطه انسان با جامعه را مطرح میکند.
قسط در میزان، آن است که نه زیاده خواهی شود نه خسارت و زیان.
کتاب و میزان متلازماند. خداوند در سوره حدید میفرماید: «و أنزلنا معهم الکتاب و المیزان لیقومَ النّاس بالقسط»**حدید، 25.*** در این آیات نیز، هم به قرآن اشاره شده، هم به میزان: «علّم القرآن... ألاّ تطغوا فی المیزان»
تکرار، نشانهی اهمیّت است. در آیات پیدرپی، سه بار کلمه میزان تکرار شده است که نشان دهنده ضرورت توجّه به معیار و وسیله سنجش درست و مطمئن در امور مختلف است. «وضع المیزان...»، «الاّ تطغوا فی المیزان...» و «لاتخسروا المیزان»
بیتوجّهی به میزان و عدم رعایت انصاف و عدالت در حقوق مردم، انسان را به فسق و فجور میکشاند و فسق و فجور انسان را به تکذیب وامیدارد. در سوره مطفّفین میخوانیم: «ویل للمطفّفین» وای بر کمفروشان! سپس میفرماید: «اِنّ کتاب الفجّار...» وآنگاه: «ویل یومئذ للمکذّبین» گویا لقمهی حرام، مقدّمه فجور، و فجور مقدّمه کفر و تکذیب میشود.
برای برقراری عدل و میزان، اسلام دستورات دقیق و مهمی دارد تا آنجا که در روایات آمده است: اگر کفش قاضی تنگ است، نباید در آن هنگام قضاوت کند تا مبادا فشاری که به پای او وارد میشود در قضاوتش اثر بگذارد و او را به عجله و بدخلقی وادارد و از قضاوت بر حق منحرف کند!
آداب تجارت
در حدیث میخوانیم: تجارتی ارزشمند است که برپایه حقّ و راستی باشد. «التاجر فاجر و الفاجر فی النّار الاّ مَن أخذ الحق و اعطی الحق»**کافی، ج5، آداب تجارت.***
حضرت علیعلیه السلام دستور داد دینارهای غیر خالص را در چاه بریزند تا به وسیله آن معاملهای صورت نگیرد. «القه فی البالوعه حتّی لایباع شیءٌ فیه غشٌ»**کافی، ج 5، ص 160.***
آن حضرت همه روزه در بازار کوفه قدم میزد و گاهی در وسط بازار میایستاد و میفرمود: ای گروه تجّار!
«قدّموا الاستخارة»، از خدا خیر بخواهید.
«تبرّکوا بالسّهولة»، برکت را در سایه آسان گرفتن بر مردم بخواهید.
«جانبوا الکذب»، از دروغ در معامله دوری کنید.
«و تجانبوا عن الظلم»، از ظلم و بیعدالتی پرهیز کنید.
«و لاتقربوا الربا»**تفسیر نمونه.*** و به ربا نزدیک نشوید.
پیام ها
1- جایگاه آسمان و زمین تصادفی نیست. برافراشتگی آسمان و حجم و اندازه و فاصله ستارگان، حکیمانه و جلوهای از رحمت الهی است «الرّحمن... و السماء رفعها و وضع المیزان»
2- عدالت مثل نماز است و باید آن را در جامعه به پاداشت. «و اقیموا الوزن»
3- میزان و وسیله سنجش باید عادلانه باشد، مورد وزن هرچه میخواهد باشد. «و اقیموا الوزن بالقسط»
4- نظام هستی برپایه میزان است. زندگی ما نیز باید بر مدار میزان باشد. «وضع المیزان ألاّ تطغوا فی المیزان»
5 - عدل و میزان، هم در آسمان عامل ثبات و پایداری است، هم در زمین و هم در جامعه. «وضع المیزان ألاّ تطغوا فی المیزان»
6- جامعه برای رسیدن به رستگاری دو بال میخواهد: علم و عدالت. (در دنیای امروز علم هست ولی عدالت نیست.) «علّم القرآن... ألاّ تطغوا فی المیزان»
7- راه رسیدن به عدالت، عمل به قرآن است. «علّم القرآن... ألاّ تطغوا فی المیزان»
8 - در کارها، نه افراط «ألاّ تطغوا» و نه تفریط. «لاتخسروا»
9- کم کاری در خدمات از جانب کارمندان و کارگران و فرهنگیان و مسئولان و مبلّغان دینی نیز کم فروشی است. «لاتخسروا المیزان»