آیه
أَفَلَمْ یَنظُرُواْ إِلَی السَّمَآءِ فَوْقَهُمْ کَیْفَ بَنَیْنَاهَا وَزَیَّنَّاهَا وَمَا لَهَا مِن فُرُوجٍ
وَالْأَرْضَ مَدَدْنَاهَا وَأَلْقَیْنَا فِیهَا رَوَاسِیَ وَأَنبَتْنَا فِیهَا مِن کُلِّ زَوْجٍ بَهِیجٍ
تَبْصِرَةً وَذِکْرَی لِکُلِّ عَبْدٍ مُّنِیبٍ
ترجمه
پس آیا به آسمان بالای سرشان نگاه نکردهاند که چگونه آن را بنا کردیم و (با ستارگان) زینت دادیم و آن را هیچ شکاف و خللی نیست؟
و زمین را بگستردیم و کوههای استوار در آن افکندیم و از هر نوع گیاه با طراوت در آن رویاندیم.
تا برای هر بندهای که (به سوی حق،) روی میآورد، مایهی بینش و پند باشد.
نکته ها
«رواسی» جمع «راسیة» به معنای محکم و استوار است.
بیان زوجیّت گیاهان، یکی از معجزههای علمی قرآن است. «من کل زوج بهیج»
ریشه تعجّب و بعید شمردن معاد، چند چیز است:
الف) مردهای که پوسید و خاکش پراکنده شد، چه کسی میداند کجاست؟
ب) بر فرض ذّرات پراکنده شناخته شوند، با چه قدرتی جمع میشوند؟
در پاسخ شبهه اول در آیه 4 خواندیم: ما همه ذرّات خاک را میدانیم و میشناسیم. «علمنا ما تنقص الارض منهم»
در پاسخ شبهه دوم در این آیات میفرماید: ما قدرت جمع کردن آن ذرّات را داریم و نمونه قدرت ما را در آسمانها و زمین مشاهده میکنید که چگونه آسمانها را برافراشته و زینت دادهایم به گونهای که هیچ گونه رخنه و کاستی در آن نیست.
در اسلام تعقّل، تفکّر، بصیرت و معرفت، گام اول است و مناجات، گریه، انابه و عبادت گام بعدی. «تبصرة و ذکری» اول بصیرت بعد تذکّر. در جای دیگر میفرماید: «یتفکّرون فی خلق السّموات والارض ربّنا ما خلقت هذا باطلا سبحانک...»**آلعمران، 191.*** یعنی ابتدا تفکّر و تعقّل میکنند، آنگاه به ربوبیّت خداوند اقرار میکنند.
قرآن در ستایش از خردمندان میفرماید: «اعینهم تفیض من الدمع مما عرفوا من الحقّ»**مائده، 83.*** اشک آنان برخاسته از فکر، معرفت و بصیرت است، نه بر اساس عادت و احساسات.
پیام ها
1- طبیعت، کلاس خداشناسی است. «أفلم ینظروا الی السّماء...»
2- با بیان نمونهها، مردم را دعوت کنید. (برای امکان معاد، به قدرتنمایی خداوند در آسمان و زمین نظر کنید.) «أفلم ینظروا»
3- کسانی که در هستی نمیاندیشند و معاد را بعید میشمارند، قابل سرزنشاند. «أفلم ینظروا»
4- در کرات آسمانی، نظم و قانون حاکم است. «کیف بنیناها... ما لها من فروج»
5 - زمین، کوههای استوار دارد. «ألقینا فیها رواسی»
6- استحکام و زیبایی، ویژگی آفریدههای خداوند در آسمان و زمین است. «ما لها من فروج، زیّنا السّماء، القینا... رواسی، زوج بهیج»
7- رویش گیاهان زنده از دل خاک مرده، نمودی از رستاخیز دوباره انسان است. «ذلک رجع بعید... و انبتنا فیها من کلّ زوج بهیج»
8 - نگاه به گیاهان و مناظر طبیعی، عاملی برای ایجاد نشاط و سرور است. «افلم ینظروا... من کلّ زوج بهیج»
9- آن قدر نمونههای قدرت خداوند را نظر کنید، تا ذرّهای شبهه باقی نماند. «أفلم ینظروا... بنینا، زیّنا، مددنا، القینا، انبتنا»
10- ارزانترین، عمومیترین، نزدیکترین، سالمترین، بادوامترین، هدفدارترین و جامعترین نشاطها، نگاه در آفریدههای الهی است. «بهیج»
11- در مکتب انبیا، نگاه باید مقدّمه بصیرت، فهمیدن، هوشیاری و پند گرفتن باشد. «ینظروا - تبصرة - ذکری»
12- راه بازگشت، بر روی همه باز است. «لکلّ عبد منیب»
13- اگر انسان، دلی برای فهمیدن داشته باشد، تمام هستی (آسمان و زمین) برای او کلاس معرفت است. «تبصرة و ذکری لکلّ عبد منیب»
14- در مکتب انبیا، زیباییها و سرورها، وسیله غفلت نیست، بلکه وسیله رشد و قرب است. «زیّنا... زوج بهیج... تبصرة و ذکری لکلّ عبد منیب»
15- تواضع، زمینه فهمیدن و غرور، باعث محرومیّت است. «تبصرة وذکری لکلّ عبد»
16- زاری و انابه به درگاه خداوند، لازمه عبودیّت است. «عبد منیب»