آیه
فَأَمَّآ إِن کَانَ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ
فَرَوْحٌ وَرَیْحَانٌ وَجَنَّتُ نَعِیمٍ
وَأَمَّآ إِن کَانَ مِنْ أَصْحَابِ الْیَمِینِ
فَسَلاَمٌ لَّکَ مِنْ أَصْحَابِ الْیَمِینِ
وَأَمَّآ إِن کَانَ مِنَ الْمُکَذِّبِینَ الضَّآلِّینَ
فَنُزُلٌ مِّنْ حَمِیمٍ
وَتَصْلِیَةُ جَحِیمٍ
إِنَّ هَذَا لَهُوَ حَقُّ الْیَقِینِ
فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّکَ الْعَظِیمِ
ترجمه
پس اگر او (محتضر) از مقرّبان باشد.
راحت و رحمت و بهشت پر نعمت، روزی او خواهد بود.
و امّا اگر از اصحاب یمین باشد،
(به او گفته میشود:) از طرف اصحاب یمین (که هم فکران تو هستند) به تو سلام باد.
و امّا اگر از تکذیب کنندگان گمراه باشد
با آبی جوشان پذیرایی میشود.
و ورود به دوزخ (جزای اوست).
همانا این مطلب، حق و یقینی است.
پس به نام پروردگار بزرگوارت تسبیح کن.
نکته ها
«رَوح» به معنای راحت و آسایش و رحمت است. «ریحان» به گیاهان خوشبو و معطّر گفته میشود، همچنین به معنای رزق و روزی نیز آمده است. «تصلیة» از «صَلْی» به معنای چشیدن، بریان شدن و افتادن است.
آغاز این سوره، مردم را به سه دسته تقسیم کرد: «کنتم ازواجاً ثلاثة»: مقرّبان درگاه الهی، اصحاب یمین و اصحاب شمال، پایان سوره نیز سرنوشت این سه گروه را تکرار میکند.
هرکس به میزان قرب خود، پاداش دریافت میدارد؛ چنانکه امام صادق علیه السلام فرمود: اگر محتضر از مقرّبان باشد، روح و ریحان در قبر و بهشت پر نعمت برای آخرت او مقرر میشود. البتّه «مقرّبون» با توجّه به آیات 10 و 11، همان پیشتازان در ایمان و عمل صالح میباشند. «و السابقون السابقون اولئک المقرّبون»
از اصحاب یمین در لحظه مرگ تنها رفع نگرانی میشود تا قیامت پاداش دریافت کنند. ظاهراً مراد از اصحاب یمین کسانی هستند که نامه عملشان به دست راستشان داده میشود که در آیات 71 سوره اسراء و 19 سوره حاقّه و 7 سوره انشقاق از آنان با جمله «من اوتی کتابه بیمینه» نام برده است. مراد از اصحاب شمال نیز کسانی هستند که نامه عملشان به دست چپشان داده میشود. از امام باقرعلیه السلام روایت شده که منظور از «المکذّبین الضالّین» مشرکان میباشند.**تفسیر نورالثقلین.***
برای جمله «سلام لک من اصحاب الیمین» چند معنا بیان شده است:
الف) به اهل بهشت (بدون آنکه شخص معیّنی در کار باشد) گفته میشود: سلام بر تو.
ب) بهشتیان به پیامبر درود میفرستند، بخاطر زحمات او که آنان را به این مقام رسانده است.
ج) پیامبر به خاطر رستگاری این گروه در خیر و سلامتی است.**تفسیر راهنما.***
در آیه 51 خواندیم: «ثمّ انّکم ایّها الضّالون المکذّبون، لأکلون من شجر من زقّوم» ولی در آیه 92 میفرماید: «و امّا ان کان من المکذّبین الضّالین فنزل من حمیم» چرا در آیه اول، ضالّین بر مکذّبین مقدّم شده و در پایان برعکس شده است؟
پاسخ: به نظر میرسد که خطاب آیه اول در دنیا است که انسان از انحراف و گمراهی به تکذیب کشیده میشود، ولی در آخر سوره مسئله جان دادن مطرح است که آغاز کیفر است و کیفر، از خلاف سنگین آغاز میشود، تکذیب مهمتر از انحراف است.
در این آیات، لحظات جان دادن سه گروه در کنار هم مطرح شده است تا انسان در این نمایشگاه معنوی، کدام یک را انتخاب کند: «روح و ریحان و جنّة نعیم... نزل من حمیم و تصلیة جحیم»
برای پاداش مقرّبان و اصحاب یمین دلیلی نیامده است، ولی برای کیفر کافران دلیل آمده که چون مکذّب و ضالّ هستند. پس تنبیه، دلیل میخواهد ولی در لطف و محبت، کسی سراغ علّت نمیرود.**تفسیر کبیر فخررازی.***
امام صادقعلیه السلام فرمود: پذیرایی با آب جوشان، در برزخ و قبر است و ورود به دوزخ، در قیامت است.**تفسیر نورالثقلین.***
این سوره با یاد معاد آغاز و با نام معاد ختم گردیده است.
پیام ها
1- مقرّبان، پس از جان دادن، بلافاصله به راحت و رفاه میرسند. «فروح و ریحان» (حرف «ف» دلالت بر گذشت زمانی اندک میکند.)
2- مرگ برای مقرّبان، زمینهساز سه رحمت است: رهایی از غصّهها و سختیهای دنیا «فروحٌ»، رسیدن به الطاف الهی «ریحان» و رسیدن به کامیابی ابدی. «جنّة نعیم»
3- لحظات احتضار و مرگ و اخبار چگونگی جان دادن مقرّبان، اصحاب یمین و اصحاب شمال را باور کرده و جدّی بگیریم. «انّ هذا لهو حق الیقین»
4- سختی جان دادن کفار و کیفر آنان با حمیم و جحیم، حق و عادلانه است. «فنزل من حمیم و تصلیة جحیم... انّ هذا لهو حق الیقین»
5 - کیفر یک عمر انحراف و تکذیب، «المکذّبین الضالّین» پذیرایی با نوشیدنی سوزان در جایگاهی آتشین است، «فنزل من حمیم و تصلیة جحیم» و خداوند از کیفر نابجا منزّه است. «فسبح باسم ربّک...»
6- وجود قیامت و نظام کیفر و پاداش، نشانه ربوبیّت خداوند در جهت تربیت انسان است که ستایش پروردگار را میطلبد. «فسبّح باسم ربّک العظیم»