آیه
اعْلَمُواْ أَنَّمَا الْحَیَاةُ الدُّنْیَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِینَةٌ وَتَفَاخُرٌ بَیْنَکُمْ وَ تَکَاثُرٌ فِی الْأَمْوَ الِ وَالْأَوْلاَدِ کَمَثَلِ غَیْثٍ أَعْجَبَ الْکُفَّارَ نَبَاتُهُ ثُمَّ یَهِیجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرّاً ثُمَّ یَکُونُ حُطَاماً وَفِی الْآخِرَةِ عَذَابٌ شَدِیدٌ وَ مَغْفِرَةٌ مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَ انٌ وَمَا الْحَیَاةُ الدُّنْیَآ إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ
ترجمه
بدانید که زندگانی پستِ دنیا، چیزی جز بازی و سرگرمی و زینتطلبی و فخر فروشی در میان خود و افزونطلبی بر همدیگر در اموال و فرزندان نیست، همانند بارانی که گیاه آن، کشاورزان را به شگفتی وا دارد، سپس خشک شود و آن را زرد بینی، سپس کاه شود و در آخرت، عذابی شدید (برای گنهکاران) و مغفرت و رضوانی(برای اطاعتکنندگان) از جانب خداوند است و زندگانی دنیا جز کالای فریبنده نیست.
نکته ها
«غَیث» از «غیاث» به معنای باران مفید است، ولی «مطر» شامل باران مضرّ نیز میشود. شاید به این جهت که باران، پاسخ ناله ونیاز مردم است، «غیث» نامیده میشود.
«کُفّار» در اینجا به معنای کشاورزان است نه افراد بیایمان، زیرا در اصل از «کفر» به معنای پوشاندن است و به کشاورز چون بذر افشانی کرده و آن را زیر خاک میپوشاند، کافر و کفّار نام گرفته است.
«یهیج» از هیجان به دو معنا آمده است: خشکیدن گیاه، جوش و خروش. «حطام» به معنای گیاهی است که از شدّت خشکیدگی میشکند، مثل کاه.
لهو و لعب بودن دنیا، چهار مرتبه در قرآن، آن هم در قالب حصر و انحصار آمده است:
1. «و ما الحیاة الدّنیا الاّ لعب و لهو»**انعام، 32.***
2. «و ما هذه الحیاة الدّنیا الاّ لهو و لعب»**عنکبوت، 64.***
3. «انّما الحیاة الدّنیا لعب و لهو»**محمّد، 36.***
4. «اعلموا انّما الحیاة الدّنیا لعب و لهو»**حدید، 20.***
شاید از جمع بندی آیات قرآن در مورد دنیا بتوان این گونه استفاده کرد که هرگاه دنیا را به عنوان هدف و مقصد بنگریم، دنیا وسیله اغفال و غرور خواهد بود ولی اگر دنیا را مزرعه آخرت، مقدّمه و وسیله رسیدن به کمال بنگریم، دنیا و نعمتهای آن ارزشمند و سازنده خواهند بود؛ بنابر این از همین زندگانی دنیا، گروهی آن گونه بهره میگیرند که مغفرت و رضوان الهی را دریافت مینمایند و گروهی آن گونه که گرفتار عذاب شدید میشوند.
این آیه به دوران مختلف زندگی انسان(کودکی و نوجوانی، جوانی و بزرگسالی) اشاره داشته و بیان میکند که در هر دورهای از عمر، یکی از جلوههای دنیا، انسان را مشغول میکند؛ دوران کودکی و نوجوانی، مشغول لهو و لعب است، دوره جوانی، در فکر زینت و زیبایی و دوره میانسالی و پیری، گرفتار تفاخر و تکاثر است.
در آیات قبل سخن از صدقه و قرضالحسنه بود، این آیه موانع و عوامل بازدارنده از انفاق را بیان میکند.
پیام ها
1- شناخت حقیقت دنیا، به دقّت و ژرف نگری نیاز دارد. «اعلموا»
2- قرآن، دیدگاه انسان را نسبت به دنیا تصحیح میکند. «و اعلموا انما الحیاة الدنیا»
3- زیباییهای دنیا زودگذر است. «و زینة... تراه مصفرّاً»
4- دنیا، همواره بهار و پاییز دارد و هرچه رنگ دنیا داشته باشد، گرفتار برگریزان است. «أعجب الکفّار نباته ثمّ یهیج فتراه مصفرّا ثمّ یکون حطاماً»
5 - بازی وسرگرمی، ویژگی زندگی دنیاست ولی اگر در مسیر درست قرار نگیرد، به عذاب آخرت میرسد. «لعب و لهو... أعجب الکفّار... و فی الاخرة عذاب شدید»
6- زینتهای دنیا مثل زیورهای شخصی وخانه وماشین، اگر موجب فخرفروشی و تفاخر گردد، انسان را به دوزخ میکشاند. «زینة وتفاخر... فی الآخرة عذاب شدید»
7- کثرت فرزند وافزایش جمعیّت، در صورتی ارزش است که به کثرتِ دوزخیان منجر نشود و فرزندان، با تربیت درست بزرگ شوند. «تکاثر فی... الاولاد... و فی الآخرة عذاب شدید»
8 - دنیا برای عدهای موجب فریب و کیفر است، «فی الاخرة عذاب شدید» برای مؤمن، اسباب رشد و تکامل و کسب مغفرت و رضوان الهی است. «انما الحیاة الدنیا... و مغفرة من اللّه و رضوان»
9- تا لغزشها برطرف نشود، دستیابی به رضوان الهی سخت خواهد بود. «مغفرة من اللّه و رضوان»
10- عذاب شدید، عکس العمل کار خود انسان است، ولی آمرزش و لطف از جانب خداست. «مغفرة من اللّه»،(مغفرت و رضوان را به خدا نسبت داد)
11- باید انسان بین بیم و امید باشد. «عذاب شدید و مغفرة من اللّه و رضوان»
در تعلیم و تربیت، سه اصل لازم است: تبیین، تمثیل و نتیجهگیری. «اعلموا» برای تبیین است، «کمثل غیث» برای تمثیل و «عذاب شدید و مغفرة» نتیجهگیری است.