آیه
یَآ أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِذَا جَآءَکُمُ الْمُؤْمِنَاتُ مُهَاجِرَاتٍ فَامْتَحِنُوهُنَّ اللَّهُ أَعْلَمُ بِإِیمَانِهِنَّ فَإِنْ عَلِمْتُمُوهُنَّ مُؤْمِنَاتٍ فَلَا تَرْجِعُوهُنَّ إِلَی الْکُفَّارِ لَا هُنَّ حِلٌّ لَّهُمْ وَلَا هُمْ یَحِلُّونَ لَهُنَّ وَ آتُوهُم مَّآ أَنفَقُواْ وَلَا جُنَاحَ عَلَیْکُمْ أَن تَنکِحُوهُنَّ إِذَآ آتَیْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَلَا تُمْسِکُواْ بِعِصَمِ الْکَوَافِرِ وَسْئَلُواْ مَآ أَنفَقْتُمْ وَلْیَسْئَلُواْ مَآ أَنفَقُواْ ذَ لِکُمْ حُکْمُ اللَّهِ یَحْکُمُ بَیْنَکُمْ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ
ترجمه
ای کسانی که ایمان آوردهاید! هرگاه زنان مؤمن (از شوهرِ کافر جدا شده) هجرت کنان نزد شما آمدند، آنان را (از نظر ایمان) آزمایش کنید و خداوند به ایمان آنان آگاهتر است. پس اگر آنان را مؤمن تشخیص دادید، به سوی کفّار باز نگردانید، نه اینان برای آنان حلالند و نه آنان برای اینان حلال و آنچه را که شوهران کافر (برای این زنان) پرداخت کردهاند (از قبیل مهریّه) به آنان بپردازید و بر شما گناهی نیست که با اینان ازدواج کنید، به شرط آن که مهریّه آنان را بپردازید و همسران کافره را به همسری نگاه ندارید و آنچه از برای آنان پرداخت کردهاید از کفّار بگیرید همانگونه (اگر زن، مسلمان شده و به شما ملحق میشد،) هزینههایی را که شوهران کافر پرداخت کرده بودند باید از شما درخواست نمایند. این حکم الهی است که خداوند میان شما مقرّر داشته و خداوند آگاه حکیم است.
نکته ها
یکی از بندهای قرارداد صلح حُدیبیه این بود که اگر مشرکی از مکه به مسلمانان مدینه پیوست، مسلمانان او را به مشرکان باز گردانند. این آیه میفرماید: مسئله باز گرداندن شامل زنان مهاجری که به مسلمانان پناهنده شدهاند نمیشود.
این آیه از آیات حقوقی و اجتماعی قرآن است.
مهریّه زن کافری که مسلمان شده، به جامعه اسلامی بپیوندد، به شوهر کافرش داده میشود، «آتوهم ما انفقوا» و این مهریّه را باید از بیت المال پرداخت.**تفاسیر المیزان، نمونه، فرقان.***
کلمه «عصم» جمع «عصمت» به معنای وسیله نگاهداری است.
در این آیه، سیمای عدالتپرور مکتب اسلام جلوه میکند:
اوّلاً زن هجرت کرده را تنها به حال خود رها نمیکند،
ثانیاً حق شوهر کافری که زن خود را از دست داده است، نادیده نمیگیرد و مهریّهای را که پرداخت کرده به او باز میگرداند،
ثالثاً نیاز غریزی و عاطفی زن را با فرمان «تنحکوهنّ» و نیاز مالی او را با فرمان «اجورهنّ» تأمین میکند.
هجرت ممکن است به خاطر فرار از شوهر یا علاقه به زندگی جدید یا جاسوسی یا رسیدن به مال و فامیل باشد، لذا باید با آزمایش انگیزهها روشن شود.
کفّار چند دسته هستند:**تفاسیر کبیر فخررازی و مراغی.***
یا همگی بر کفر اصرار دارند که آیه اول مبنی بر برائت و متارکه مسلمانان، به آنان نظر داشت. «لاتتخذوا عدوّی و عدوکم أولیاء... قد کفروا بما جاءکم من الحق»
یا به طور دسته جمعی دشمنی با شما را ترک میکنند. «عسی اللّه ان یجعل بینکم و بین الّذین عادیتم منهم مودّة» (آیه 7 همین سوره)
یا تفکیک صورت میگیرد، مثلاً زن مسلمان میشود، ولی مرد، کافر باقی میماند و یا بالعکس که در این صورت، مسلمان به شما ملحق میشود. «جاءکم المؤمنات مهاجرات»
در بیان مهریّه اول کلمه «نفقه» به کار رفته، «انفقوا... انفقتم» ولی در مورد مهریّه ازدواج دوم، کلمه «أجورهنّ» به کار رفته است. با توجّه به پنج موردی که کلمه «اجورهنّ» در قرآن آمده است، به نظر میرسد کلمه «اجر» برای زنان بیوه و ازدواج دوم آنها است.
وقتی ایمان آوردنِ یکی از دو همسر، عقد قبلی را بهم میزند، پس به طریق اولی، اگر قبل از عقد، زن کافر باشد عقدی محقق نمیشود.
امام باقرعلیه السلام فرمود: «لاینبغی نکاح اهل الکتاب» ازدواج با زنان اهلکتاب (یهود و نصارا) سزاوار نیست. آنگاه امامعلیه السلام این قسمت از آیه را تلاوت فرمود:**تفسیر نورالثقلین.*** «و لاتمسکوا بعصم الکوافر»
پیام ها
1- زنان در انتخاب دین و انجام وظایف دینی تابع شوهر نیستند و حتّی میتوانند برای حفظ دین خود هجرت نمایند. «جاءکم المؤمنات مهاجرات»
2- مدّعیان بازگشت از کفر به ایمان، باید مورد آزمایش و امتحان قرار بگیرند. «جاءکم المؤمنات... فامتحنوهُنّ»
3- هر کجا که خطر جاسوسی و امثال آن هست، گزینش و آزمایش لازم است. «فامتحنوهُنّ»
4- با دید مثبت به مردم نگاه کنید. «جاءکم المؤمنات مهاجرات فامتحنوهنّ» (با این که هنوز امتحان نشدهاند، امّا آیه لقب مؤمن به آنان داده است).
5 - علم خداوند به امور، از ما سلب مسئولیّت نمیکند. «فامتحنوهُنّ اللّه اعلم بایمانهنّ»
6- در برخورد با افراد، ما مأمور به ملاکهای ظاهری هستیم، نه وسواس و سوءظن. «فامتحنوهنّ اللّه اعلم بایمانهنّ»
7- نقش ایمان در مسایل خانوادگی و زناشویی بسیار مهم است. اگر زنِ کافری مؤمن شد، او را به شوهر کافرش برنگردانید زیرا همسر کافر محیط خانواده را ناسالم میکند. «فان علمتموهنّ مؤمنات فلاترجعوهنّ»
8 - سلطه و حکومت کافر بر مسلمان از هر جهت ممنوع است، خواه سیاسی و اجتماعی باشد که قرآن میفرماید: «لن یجعل اللّه للکافرین علی المؤمنین سبیلاً»**نساء، 141.*** و خواه خانوادگی باشد که این آیه میفرماید: زن مسلمان نباید تحت امر شوهر کافر باشد. «فلاترجعوهنّ الی الکفّار»
9- جامعه و محیط در فرد مؤثر است. ممکن است محیط کفر، زن مسلمان را در خود هضم کند، پس او را به کفّار برنگردانید. «فلاترجعوهنّ الی الکفّار»
10- کفرِ یکی از طرفین ازدواج، منجر به طلاق قهری میشود. «فلاترجعوهنّ الی الکفّار»
11- به علاقه شخصی مرد به همسر قانع نشوید، ممکن است شوهر، زن را دوست داشته باشد ولی جامعه فاسد بر روح زن فشار وارد کند. «فلاترجعوهن الی الکفّار» (و نفرمود: «الی زوجه»)
12- ایمان، زیر بنای ازدواج است و کافر، کفو و همتایِ مؤمن نیست. «لا هنّ حلُّ لهم ولا هم یحلّون لهنّ»
13- جدایی زناشویی دلیل نادیده گرفتن حقوق مالی نیست، حتّی اگر کافر هزینهای را پرداخته باید از طرف مسلمانان به او پرداخت شود. «لا هم یحلّون لهنّ و آتوهم ما انفقوا»
14- هر ازدواجی، مهریّه جداگانه دارد. (مهریّه قبلی که شوهر کافر داده است بپردازید و برای ازدواج دوّم که خودتان اقدام میکنید باید مهریّه جداگانه بدهید.) «آتوهم ما انفقوا... اتیتموهنّ اجورهنّ»
15- حق مالکیّت و حقوق مالی کفّار غیر حربی محفوظ است. «آتوهم ما انفقوا»
16- اولین نیاز زن همسر شایسته است. «لاجناح علیکم ان تنکحوهنّ»
17- سابقه کفر، مانع ازدواج با تازه مسلمان نیست. «لاجناح علیکم أن تنکحوهنّ»
18- مهریّه، حق زن است. «اُجورهنّ»
19- هم نیاز غریزی باید تأمین شود، «تنکحوهنّ» و هم نیاز مالی. «اُجورهنّ»
20- از زن بودن و تنهایی و غربت و تازه مسلمان بودن دیگران سوء استفاده نکنید. «آتیتموهنّ اُجورهنّ»
21- کفر، کلید جدایی است و مسائلی از قبیل ازدواج و عشق به همسر و فرزند و سابقه زندگی مانع جدایی نیست. «ولاتمسکوا بعصم الکوافر»
22- حفظ حقوق، طرفینی است، حق شما و حق کفّار نباید نایده گرفته شود. (اگر زن مسلمانی کافر شد و به کفّار پیوست، مهریّهای که هزینه کردهاید از کفّار بگیرید و اگر زن کافری به مسلمانان پیوست، مهریّهای که کافر پرداخت کرده به او بدهید). «واسئلوا ما أنفقتم ولیسئلوا ما أنفقوا»
23- پذیرفتن پناهنده، در اسلام پذیرفته شده است، به شرط آنکه اوّلاً افراد آزمایش شوند، ثانیاً مسئله مالی یا زیبایی و زشتی در پناه دادن مطرح نباشد، ثالثاً هزینهای را که کفّار پرداخت کردهاند به آنان بپردازند و کفّار حق مطالبه دارند. «اذا جاءکم... مهاجرات فامتحنوهنّ... آتوهم ما أنفقوا... ولیسئلوا ما أنفقوا»
24- دستورات الهی، عالمانه و حکیمانه است. «ذلکم حکم اللّه یحکم بینکم واللّه علیم حکیم»