آیه
أَلَمْ یَأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُواْ أَن تَخْشَعَ قُلُوبُهُم لِذِکْرِ اللَّهِ وَمَا نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ وَلَا یَکُونُواْ کَالَّذِینَ أُوتُواْ الْکِتَابَ مِن قَبْلُ فَطَالَ عَلَیْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَکَثِیرٌ مِّنْهُمْ فَاسِقُونَ
ترجمه
آیا برای کسانی که ایمان آوردهاند، زمان آن نرسیده که دلهایشان برای یاد خدا و آنچه از حق نازل شده، نرم و فروتن گردد و مانند کسانی نباشند که پیش از این، کتاب آسمانی به آنان داده شد، پس زمان طولانی بر آنان گذشت و دلهایشان سخت گردید و بسیارشان فاسق گشتند؟
نکته ها
«یَأن» از «آن»، به معنای مطلق زمان است.
در این آیه، هم سبب خشوع مطرح شده که یاد خداست، «تخشع قلوبهم لذکر اللّه» و هم سبب سنگدلی که دور شدن از کتاب خدا در دوره طولانی است. «فطال علیهم الامد فقست قلوبهم». در روایات نیز میخوانیم: دوران غیبت حضرت مهدیعلیه السلام به قدری طولانی میشود که گروه گروه مردم دین خود را از دست میدهند.**تفسیر نورالثقلین.***
در برخی از آیات قرآن، همانند آیه مورد بحث، خداوند از مؤمنان میخواهد که مانند برخی افراد و گروهها نباشند و در برخی آیات، سفارش نموده که مانند این الگوها باشید. اکنون نظری اجمالی به این دو دسته آیات میافکنیم:
الف) با راستگویان باشید. «کونوا مع الصّادقین»**توبه، 119.***
با صالحان همراه شوید. «الحقنی بالصّالحین»**یوسف، 101.***، «و أکن من الصّالحین»**منافقون، 10.***
با نیکوکاران باشید. «توفّنا مع الابرار»**آلعمران، 193.***
با صابران باشید. «و کایّن من نبیّ قاتل معه رِبیّون کثیر فما وهنوا لما أصابهم فی سبیل اللّه و ما ضعفوا و ما استکانوا»**آلعمران، 146.*** چه بسا پیامبری که همراه او پیروان بسیاری جنگیدند و کشته شدند، در حالی که در برابر سختیهایی که در راه خدا به آنان میرسید، مقاومت کردند و هیچ سست نشده و تسلیم نشدند.
با پیامبر و پیروان واقعی او باشد. «لکم فی رسول اللّه أسوة»**احزاب، 21.***، «قد کانت لکم أسوة حسنة فی ابراهیم و الّذین معه»**ممتحنه، 4.***
از سپاسگزاران نعمتها باشید. «کن من الشّاکرین»**اعراف، 144.***
از اهل عبادت و بندگی باشید. «کن من السّاجدین»**حجر، 98.***
عامل به دستورات پروردگار و خدایی باشید. «کونوا ربّانیّین»** آلعمران، 79.***
از تسلیمشدگان در برابر خدا باشید. «و اُمرت أن أکون من المسلمین»**نمل، 91.***
با اهل ایمان باشید. «و اُمرت أن أکون من المؤمنین»**یونس، 104.***
برپادارنده قسط و عدل باشید. «کونوا قوّامین بالقسط»**نساء، 135.***
برپادارنده دستورات خدا باشید. «کونوا قوّامین للّه»**مائده، 8 .***
یاریگر دین خدا باشید. «کونوا أنصار اللّه»**صفّ، 14.***
ب) منافق صفت نباشید. «و لاتکونوا کالّذین قالوا سمعنا و هم لایسمعون»**انفال، 21.*** و مانند آنان (منافقان) نباشید که گفتند شنیدیم و در حقیقت نشنیدند.
ریاکار نباشید. «و لاتکونوا کالّذین خرجوا من دیارهم بطراً و رئاء النّاس»**انفال، 47.*** و مانند آنان (منافقان) نباشید که به قصد ریا و تظاهر، خانه و کاشانه خود را رها کردند.
پیمان شکن نباشید. «و لاتکونوا کالتی نقضت غَزْلها من بعد قوة انکاثا»**نحل، 92.*** و همانند زنی نباشید که پنبههایی که رشته و تابیده، واتاباند و از هم باز نمود.
پیامبر را اذیّت و ناراحت نکنید. «لاتکونوا کالّذین آذوا موسی»**احزاب، 69.*** و مانند یهودیانی نباشید که پیامبرشان حضرت موسی را آزار و اذیّت میکردند.
خدا را فراموش نکنید. «لاتکونوا کالّذین نسوا اللّه فانساهم أنفسهم»**حشر، 19.*** همانند کسانی که خدا را به فراموشی سپردند، نباشید که عذاب خودفراموشی به دنبال دارد.
نا امید نباشید. «فلاتکن من القانطین»**حجر، 55 .***،«لاتقنطوا من رحمة اللّه»**زمر، 53.***
ناسپاس و کافر نباشید. «لاتکونوا کالّذین کفروا»**آل عمران، 156.***
یار و مددکار مجرمان نباشید. «فلن أکون ظهیراً للمجرمین»**قصص، 17.***
شکاک و دو دل نباشید. «فلاتکن من الممترین»**آلعمران، 60.***
با حق و حقیقت دشمنی نکنید. «و لاتکن للخائنین خصیما»**نساء، 105.*** به نفع خیانتکاران، با دیگران خصومت و دشمنی نکنید.
از غافلان و نادانان نباشید. «و لاتکن من الغافلین»**اعراف، 205.***، «و لاتکوننّ من الجاهلین»**انعام، 35.***
آیات و نشانههای الهی را دروغ نپندارید. «و لاتکوننّ من الّذین کذّبوا بآیات اللّه فتکون من الخاسرین»**یونس، 95.*** واز کسانی که آیات خدا را تکذیب کردند، نباشید که از زیانکاران خواهید بود.
پشتیبان کافران و بیدینان نباشید. «فلاتکونن ظهیراً للکافرین»**قصص، 86.***
در معامله، کم فروش و گران فروش نباشید. «و لاتکونوا من المخسرین»**شعراء، 181.***
تفرقه و اختلاف نداشته باشید. «و لاتکونوا کالّذین تفرّقوا و اختلفوا»**آلعمران، 105.***
پیام ها
1- ایمان بدون خشوع قلب قابل توبیخ است. «الم یأن للذین آمنوا أن تخشع قلوبهم»
2- برای دعوت به خشوع، از اهرم ایمان استفاده کنید. (شما که ایمان دارید چرا خشوع ندارید؟) «الم یأن للذین آمنوا أن تخشع قلوبهم»
3- هدف از نزول آیات الهی، خشوع دلهاست. «تخشع قلوبهم... و ما نَزَل من الحقّ»
4- ذکر خدا و تلاوت آیات قرآنی، زمینهساز خشوع قلب است. «تخشع قلوبهم لذکر اللّه و ما نزل من الحقّ»
5 - یاد الطاف الهی و یاد عفو و قهر و سنّتهای او، وسیلهی خشوع است. «ان تخشع قلوبهم لذکر اللّه»
6- از تاریخ پیشینیان عبرت بگیریم. «و لایکونوا کالّذین...»
7- تداوم غفلت، سبب سنگدلی میشود. «فطال علیهم الامد فقست قلوبهم»
8 - سنّتهای الهی برای همه امّتها یکسان است. «و لایکونوا کالّذین... من قبل»
9- از مهلت دادن الهی سوء استفاده نکنیم. «فطال علیهم الامد فقست قلوبهم»
10- سنگدلی، زمینه فسق و گناه است. «فقست قلوبهم و کثیر منهم فاسقون»
11- ابزار هدایت به تنهایی کافی نیست، آمادگی روحی لازم است. «اوتوا الکتاب... فقست قلوبهم..»