آیه
وَوَصَّیْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَیْهِ إِحْسَاناً حَمَلَتْهُ أُمُّهُ کُرْهاً وَوَضَعَتْهُ کُرْهاً وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلاَثُونَ شَهْراً حَتَّی إِذَا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَبَلَغَ أَرْبَعِینَ سَنَةً قَالَ رَبِّ أَوْزِعْنِی أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتِی أَنعَمْتَ عَلَیَّ وَعَلَی وَالِدَیَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صَالِحاً تَرْضَاهُ وَأَصْلِحْ لِی فِی ذُرِّیَّتِی إِنِّی تُبْتُ إِلَیْکَ وَإِنِّی مِنَ الْمُسْلِمِینَ
ترجمه
و ما انسان را سفارش کردیم که به والدین خود نیکی کند، مادرش او را با سختی حمل کرد و با سختی به دنیا آورد و دوران حمل تا از شیر گرفتنش سی ماه (به طول کشد)، تا آنگاه که به رشد کامل رسد و چهل ساله شود، گوید: پروردگارا! مرا توفیق ده تا نعمتی را که بر من و بر پدر و مادر من لطف کردی، شکرگزاری کنم و عمل شایستهای انجام دهم که تو آن را بپسندی و فرزندانم را برای من صالح و شایسته گردان، همانا من به سوی تو بازگشته و از تسلیم شدگانم.
نکته ها
«کُره» به معنای سختی درونی و «کَره»، سختی از بیرون است.**مفردات راغب. *** «أوزعنی» به معنای ایجاد علاقه و عشق برای انجام کاری است که به آن توفیق الهی گویند.
احسان به والدین، از جایگاه ویژهای نزد خداوند برخوردار است. در قرآن، پنج بار کلمه «وصّینا» بکار رفته که سه بار آن مربوط به والدین است.** عنکبوت، آیه 8 ، لقمان، آیه 14 و همین آیه.***
در این آیه به دوران جنینی و نوزادی انسان تا سن چهل سالگی اشاره شده و این سنّ، اوج کمال جسمی انسان شمرده شده است. «بلغ أشدّه و بلغ أربعین سنة»
از این آیه معلوم میشود که کوتاهترین مدّت حاملگی، شش ماه است، چون دو سال شیردهی، اگر از سی ماه که در آیه آمده است کم شود، حداقل مدت حمل شش ماه میشود. «و حمله و فصاله ثلثون شهرا»
مادر به دلیل دشواری دوران بارداری و زایمان و شیردهی، حق ویژهای بر فرزند داشته و باید نسبت به او بیشتر احسان کرد، چنانچه در روایات تأکید بیشتری در مورد احسان به مادر شده است و پیامبر اکرم در روایتی سه بار سفارش به نیکی به مادر کرد و آنگاه سفارش به نیکی به پدر.** تفسیر نمونه و کافی، ج2، ص159.***
پیام ها
1- سفارش احسان به والدین، در طول تاریخ و تمام ادیان بوده است. («وصّینا» در قالب ماضی آمده است)
2- احسان به والدین، از حقوق انسانی است که هر پدر و مادری بر گردن فرزندشان دارند. «وصّینا الانسان» (نفرمود: «وصینا الّذین آمنوا»)
3- در احسان به والدین، مسلمان بودن آنان شرط نیست. «وصّینا الانسان بوالدیه»
4- استحکام بنیاد خانواده و حفظ جایگاه والدین، مورد توجّه خاص خداوند است. «وصّینا الانسان بوالدیه احساناً»
5 - نه تنها انفاق و امداد و احترام، بلکه هر نوع نیکی نسبت به والدین لازم است. («احساناً» به صورت نکره آمده که شامل هر نوع احسانی شود.)
6- احسان به والدین باید پیوسته و برجسته باشد، نه به مقدار ضرورت و مقطعی. (تنوین در «احساناً» نشانهی عظمت و برجستگی است.)
7- توجّه به سفارش اکید خداوند به زحمات گذشته والدین، احسان و خدمت کردن به آنان را عاشقانه و جدیتر میکند. «وصّینا الانسان... حملته امّه»
8 - کمال احسان به والدین، در آن است که بیواسطه انجام گیرد. «بالوالدین احسانا» (حرف «ب» در «بالوالدین» نشانه آن است که احسان به والدین با دست خود باشد.)
9- یاد رنج و زحمتهای مادران، در برانگیختن عاطفه فرزندان مؤثّر است. «حملته امّه کُرهاً... کرها...»
10- حق مادر بیش از پدر است. پس از کلمه «والدین»، سخن از رنجهای مادر است. «حملته امّه کُرهاً...»
11- تمام دستورات و اوامر و نواهی دینی، دلیل و فلسفه دارند. (گرچه دلیل بعضی از آنها مانند احسان به والدین، بیان شده است). «وصّینا... حملته امّه کُرهاً...»
12- چهل سالگی قلّه توانمندی و رشد انسان است. «بلغ اشدّه و بلغ اربعین سنة»
13- شکر الهی، به استمداد و توفیق خداوند نیاز دارد. «أوزعنی أن اشکر نعمتک»
14- بخشی از نعمتهای انسان، به واسطه والدین و نیاکان است. «انعمت علیّ و علی والدیّ»
15- بلوغ جسمی و کمال عقلی، بستر بلوغ معنوی است. «بلغه اشده و بلغ أربعین سنة قال ربّ...»
16- تشکّر فرزند از نعمتهایی که خداوند به والدین او داده، وظیفه و نوعی احسان به والدین است. «اشکر نعمتک... علی والدیّ»
17- بهترین راه تشکر از نعمتهای خداوند، انجام کار نیک است.
«أشکر نعمتک... أعمل صالحاً»
18- ارزش عمل صالح به آن است که پیوسته و دائمی باشد. «ان اعمل صالحاً» (فعل مضارع «اعمل»، نشانه دوام و استمرار است)
19- عمل صالحی ارزشمند است که خالصانه بوده و مورد قبول و رضای خدا قرار گیرد. «اعمل صالحاً ترضاه»
20- فرزند و نسل صالح، افتخاری برای والدین است. «اصلح لی فی ذرّیتی»
21- بهترین دعا آن است که انسان، هم به والدین و هم به فرزندان توجّه داشته باشد. «علی والدیّ... اصلح لی فی ذریّتی»
22- در برابر ناسپاسیهایی که نسبت به خدا و والدین داشتهایم، توبه و جبران کنیم. «و علی والدیّ... انّی تُبتُ الیک»
23- تسلیم فرمان خدا زیستن و مسلمان مردن، دعای پاکان و صالحان است. «انّی تُبتُ الیک و انّی من المسلمین»