بنابر آن چه بیان شد، ولایت دلالت بر یک رابطه دوطرفه یا چند طرفه دارد که هر یک از اطراف این رابطه، به طور مساوی، ولیّ دیگران است و همه، ولیّ هم هستند؛ مثلا از یک سو، خدا ولیّ مؤمنان است و از سوی دیگر، آنان نیز اولیای خدایند. قرآن در یک جا می فرماید: (اَللَّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ امَنُوا)**بقره/ 257.*** و در جای دیگر می فرماید: (اَلا اِنَّ اَوْلِیاءَ اللَّهِ لاخَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ)**یونس/ 62.***.
البته گاهی به خاطر موقعیت ویژه و تأثیر روشن تری که یک طرف بر دیگران دارد،
﴿ صفحه 108﴾
تنها بر او «ولیّ» اطلاق می شود و طرف های دیگر، مولّی علیهم هستند. رابطه ولایت به گونه های مختلفی در میان انسان ها تحقق پیدا می کند: گاهی میان دو فرد، گاهی میان فرد، و گروه یا جامعه و گاهی میان دو گروه یا دو جامعه.
یکی از موارد ولایت طرفینی، روابط دوستانه افراد است. دو انسان هم سطح، همبستگی پیدا می کنند، به طوری که در زندگیِ یکدیگر، تأثیر متقابل دارند؛ اما گاهی رابطه یک طرفی است و یا از یک طرف، قوی تر است؛ مثل آن که پدر، ولیّ فرزند است. این رابطه ای نزدیک میان پدر و فرزند است؛ اما تنها پدر است که در زندگیِ فرزند، به ویژه فرزند خردسالی که تحت قیمومت پدر قرار دارد، تأثیر دارد. در این گونه موارد، معمولا ولایت را به فردی نسبت می دهند که مؤثر است و می گویند: پدر، ولیّ فرزند است؛ اما نمی گویند که فرزند، ولیّ پدر است.
رابطه ولایت، که منافعی را برای یک طرف یا برای هر دو طرف به دنبال دارد، معمولا رابطه ای عاطفی و قلبی را نیز به همراه دارد. از این رو، مفهوم ولایت، با مودت و محبت همراه خواهد بود. البته محبت و مودت، لازمه ولایت است و با اصل ولایت فرق می کند؛ اما چون عملا این دو، در خارج ملازم هم هستند، گاهی به جای یکدیگر به کار می روند.
وقتی جامعه اسلامی با جامعه دیگری دارای چنین روابطی باشد و در روابط فرهنگی، اقتصادی، نظامی و غیره، چنان با هم نزدیک باشند که از یکدیگر اثر بپذیرند، در قرآن، از چنین رابطه ای به ولایت و تولّی تعبیر می شود. (امروزه در زبان عربی آن را «علاقات ودّیه» گویند).