دومین مورد از آداب شرعیِ ورود به خانه دیگران، اجازه خواستن از صاحب خانه است. انسان متشرع و مسلمان، حق ندارد بدون گرفتن اجازه از صاحب خانه، وارد خانه او شود، بلکه باید نخست، رضایت او را به دست آورد و از او اجازه بگیرد. خداوند در قرآن کریم می فرماید:
(یَا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لاَ تَدْخُلُوا بُیُوتاً غَیْرَ بُیُوتِکُمْ حَتَّی تَسْتَأْنِسُوا وَ تُسَلِّمُوا عَلی أَهْلِهَا ذلِکمُ خَیْرٌ لَکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ * فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فِیهَا أَحَداً فَلا تَدْخُلُوها حَتَّی یُؤْذَنَ لَکُمْ وَإِنْ قِیلَ لَکُمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا هُوَ أَزْکی لَکُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِیمٌ)**نور/ 27 و 28.***.
این آیه به مؤمنان سفارش می کند که بدون اجازه، به خانه دیگران وارد نشوند و اگر صاحب خانه اجازه ورود نداد و از او خواست که برگردد، باید برگردد.
وارد شدن به خانه دیگران چند صورت دارد:
نخست این که انسان می داند که صاحب خانه از آمدن او به خانه اش راضی است.
دوم این که می داند که صاحب خانه از آمدن وی به خانه اش ناراضی و ناراحت است.
سوم آن که شک دارد و نمی داند که صاحب خانه از رفتن او به خانه اش خشنود می شود یا ناخشنود و ناراضی است؟
بدیهی است که اگر بداند صاحب خانه ناراضی است و یا پس از اجازه خواستن، پاسخ رد بشنود، به دستور صریح قرآن، نباید وارد آن خانه شود:
(وَ اِنْ قِیلَ لَکُمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا هُوَ اَزْکی لَکُمْ).
اگر صاحب خانه اجازه نداد و گفت: برگردید، پس بازگردید که این برای شما بهتر است.
یا اگر به هر شکل بداند که صاحب خانه راضی به ورود او است، می تواند وارد خانه او شود؛ اما باید بداند که ورود به خانه دیگران آدابی دارد که رعایت آن ها لازم است: یکی از آداب ورود به خانه دیگران این است که سر زده وارد نشود. اگر کسانی با هم روابط دوستانه دارند یا کسانی برای حاجتی که به شخص خاصی دارند، باید به منزل وی بروند، نباید سرزده، و بدون اجازه به خانه او وارد شوند؛ چون ممکن است وی آمادگی برای پذیرش را نداشته باشد و یا در حالی باشد که مایل نیست کسی او را در آن حال
﴿ صفحه 261﴾
ببیند. این است که در قرآن تأکید می شود که پیش از ورود به منزل دیگران، توجه آنان را جلب کنید.
قرآن در این باره، جمله (حَتّی تَسْتَأْنِسُوا) را به کار برده و از واژه "استیناس" بهره می برد. استیناس، انجام کاری است که توجه صاحب خانه را جلب کند و او را به گونه ای متوجه حضور و ورود خود کند. بعضی روایات در توضیح استیناس می گویند: منظور این است که صاحب خانه را صدا بزنید، یا با سرفه کردن و یا شکلی دیگر، مانند گفتن «یا الله» توجه وی را جلب کنید، تا آماده پذیرش شما شود و ورود سر زده شما باعث وحشت و نگرانی او نشود.
حال، اگر بخواهد وارد خانه کسی شود، اما کسی در خانه نبود تا از او اجاره بگیرد، باز هم نباید وارد شود؛ زیرا این آیه می فرماید: اگر کسی را در خانه نیافتید، داخل نشوید تا این که به شما اجازه داده شود. بنابراین، وقتی کسی در خانه نیست، طبعاً اجازه ای هم داده نمی شود و نتیجه اش این است که نباید وارد شد.
اکنون سؤال این است که آیا کسانی هم که اهل همان خانه اند و رفت و آمد بسیار دارند، باید هر بار اجازه بگیرند؟ توضیح این که مواردی هست که رفت و آمد افراد و برخوردشان با یکدیگر، بسیار زیاد است؛ مثلا اهل یک خانه، گر چه در اتاق های جداگانه زندگی کنند، ولی با هم رفت و آمد و برخوردهای فراوانی دارند. فرزندان وارد اتاق پدر و مادر می شوند و یا برعکس. آیا اینان نیز هر بار که می خواهند وارد اتاق دیگری شوند، باید اجازه بگیرند؟ سفارش اسلام درباره این گونه افراد چیست؟
خداوند درباره چنین افرادی، در قرآن کریم می فرماید:
(یَا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِیَسْتَأْذِنْکُمُ الَّذِینَ مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ وَالَّذِینَ لَمْ یَبْلُغُوا اْلحُلُمَ مِنْکُمْ ثَلاثَ مَرَّات مِنْ قَبْلِ صَلاَةِ اْلفَجْرِ وَحِینَ تَضَعُونَ ثِیَابَکُمْ مِنَ الظَّهِیرَةِ وَمِنْ َبعْدِ صَلاةِ اْلِعشَاءِ ثَلاَثُ عَوْرات لَکُمْ لَیْسَ عَلَیْکُمْ وَلا عَلَیْهِمْ جُنَاحٌ بَعْدَهُنَّ طَوَّافُونَ عَلَیْکُم بَعْضُکُمْ عَلی بَعْض کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الاْیَاتِ وَ اللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ)**نور/ 58.***.
ای مؤمنان! خدمتکاران شما که در منزل کار می کنند و کودکانی که به حد تکلیف نرسیده اند، در سه مورد، اگر خواستند نزد شما بیایند، باید اجازه بگیرند: یکی قبل از
﴿ صفحه 262﴾
نماز صبح، دوم به هنگام ظهر که لباس ها را بیرون آورده و در حال استراحت هستید و سوم پس از نماز عشا (که این سه، وقت استراحت است و انسان می خواهد آزاد و رها باشد) و پس از این سه هنگام، باکی بر شما و ایشان نیست که دور و بر شما آمد و رفت کنند و با هم باشید. این گونه خداوند آیات خود را برایتان بیان می کند و خداوند دانا و حکیم است.
آن چه را این آیه توصیه کرده است، در مورد خدمتکاران و کودکان نابالغ است؛ اما اگر فرزندان به حد تکلیف رسیدند، باید مثل دیگران اجازه بگیرند؛ یعنی غیر از سه وقتی که در آیه نام برده شده است، هر وقت دیگر هم که می خواهند وارد شوند، باید اجازه بگیرند.