واژه «صدق» در قرآن، دو نوع کاربرد دارد: صدق گفتاری و صدق رفتاری. صدق گفتاری به معنای مطابقت کلام با واقع است. هنگامی که می گوییم: کلامی راست است، یعنی مطابق با واقع است. حتی اگر گوینده هم به آن معتقد نباشد و آن را دروغ بپندارد. هر چند
﴿ صفحه 336﴾
که چنین کلامی ارزش مثبت اخلاقی ندارد؛ چنان که اگر بر عکس، به اشتباه، دروغی بگوید به گمان این که راست است، آن هم ارزش منفی ندارد؛ چرا که چنین راست و دروغی، خارج از محدوده اختیار انسان و بی ارتباط با فاعل مختار است، حال آن که در مسائل اخلاقی، همه جا ارتباط با فاعل و حسن فاعلی ملحوظ خواهد بود.
صدق عملی یا رفتاری، به معنای مطابقت اعمال و رفتار انسان با گفتار یا اعتقاد وی، یعنی رفتار انسان تصدیق کننده گفتارش و یا مصدق اعتقادش باشد هر چند که سخنی هم نگوید. بنابراین، صادق به کسی می گویند که اگر به چیزی معتقد است، به اقتضای اعتقادش رفتار کند و مبالغه آن، «صدّیق» است.
قرآن در مواردی بر این صدق تأکید کرده و می فرماید:
(اِنَّما الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ امَنُوا بِاللّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ یَرْتابُوا وَ جاهَدُوا بَاَمْوالِهِمْ وَاَنْفُسِهِمْ فی سَبِیلِ اللّهِ اُوْلئِکَ هُمُ الْصّادِقُونَ)**حجرات/ 15.***.
مؤمنان کسانی اند که به خدا و رسول او ایمان دارند و هیچ تردیدی در آن نکرده اند و با جان و مال خویش، در راه خدا جهاد کرده اند و اینان همان صادقان هستند.
روشن است که جهاد در راه خدا، که در این آیه، شرط صداقت و راستگوییِ انسان قرار داده شده، ربطی به سخن گفتن ندارد. پس اعتبار چنین شرایطی برای صادق بودن انسان، به این دلیل است که ایمان به خدا و پیغمبر، به معنای التزام به لوازم آن است. پس کسانی که ادعای ایمان دارند یا خود را در زمره مؤمنان می شمرند، باید عملاً به لوازم آن ملتزم باشند و اگر مخالفت کنند، معلوم می شود که این اظهار قولی یا عملیِ آن ها مطابق با واقع نبوده است. پس به این معنا، صدّیق کسی است که رفتارش دقیقاً، همان رفتاری باشد که ایمان وی طلب می کند و بدین رو است که غالباً، صدّیق درباره افراد معصوم به کار می رود؛ زیرا از معصوم هیچ کاری که خلاف دین و ایمان باشد، سر نمی زند و جمله (وَاُمُّهُ صِدِّیقَةٌ)**مائده/ 75.*** درباره مادر عیسی به کار رفته و دلالت بر عصمت حضرت مریم(علیها السلام)دارد. هم چنین یکی از القاب حضرت زهرا(علیها السلام) شمرده شده که دارای مقام عصمت بودند.
﴿ صفحه 337﴾
صدق به معنای دوم آن، یعنی صدق عملی و رفتاری، فراتر و گسترده تر از صدق گفتاری است و دایره آن، گفتار و دیگر رفتارهای انسان را در برمی گیرد.