مرحله چهارم، تهمت است که از غیبت هم بدتر خواهد بود؛ زیرا غیبت اظهار عیب واقعی یک شخص برای دیگران است؛ اما در تهمت، عیبی را که در واقع، شخص متهم ندارد، به او نسبت می دهند. از این رو، از این کار بسیار زشت و زیان بار، در قرآن کریم، در موارد بسیار، نهی و نکوهش شده است. روشن است که اگر چنین کاری در جامعه رایج شود، امنیت و آبروی افراد تهدید می شود.
در اجتماعی که افراد آن، به خود حق بدهند که به دیگران تهمت بزنند و نسبت های دروغ و ناروا به آنان بدهند، اعضای آن، احساس امنیت و آرامش نمی کنند، پیوسته در اضطراب به سر می برند، نسبت به هم احساس بدبینی می کنند و با این وضع، جامعه رو به ویرانی می نهد. چنین افرادی نمی توانند با هم انس بگیرند و مهربان باشند و نمی توانند هم کاری، هم یاری و هم زیستیِ خوبی داشته باشند و در راه تحقق اهداف اسلام با هم تلاش کنند.
خداوند در این باره می فرماید:
(وَ مَنْ یَکْسِبْ خَطِیئَةً اَوْ اِثْماً یَرْمِ بِهِ بَرِیئاً فَقَدِ احْتَمَلَ بُهْتاناً وَ اِثْماً مُبِیِناً)**نساء/ 112.***.
هر آن کس که خود کار نادرستی انجام داده، آن را به شخص دیگری نسبت دهد (و مسئولیتش را به عهده دیگران بیندازد تا خود را تبرئه کند) چنین کسی بهتان زده و مرتکب گناهی آشکار شده است.
و در آیه دیگری می فرماید:
(وَ الَّذِینَ یُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ بِغَیْرِ ما اکْتَسَبُواْ فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتاناً واِثْماً مُبِیناً)**احزاب/ 58.***.
کسانی که به مردان و زنان مؤمن کارهای زشت و زننده ای رانسبت بدهند که انجام نداده اند و از این راه به ایشان اذیت و آزار برسانند، حقاً که تهمت زده اند و مرتکب گناه آشکاری شده اند.
در آیه دیگر، خداوند، مورد خاصی را که در زمان رسول خدا(ص) اتفاق افتاد، یعنی داستان افک معروف و تهمتی که به دو مسلمان زدند، یادآوری کرده، با تعبیرات بسیار شدیدی آن را محکوم می کند و در ضمن آن، دستورات آموزنده ای می دهد:
﴿ صفحه 215﴾
(لَو لا اِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بِاَنْفُسِهِمْ خَیْراً وَ قالُوا هذا اِفْکٌ مُبِینٌ)**نور/ 12.***.
چرا مردان و زنان مؤمن هنگامی که این تهمت را شنیدند، گمان خیر به خودشان نبردند و چرا نگفتند که این یک تهمت آشکار است.
در این آیه، جمله «چرا گمان خیر به خودشان نبردند» تعبیر بسیار لطیفی است و اشاره دارد به این که مؤمنان باید همه اعضای جامعه خود را، که افراد مؤمنند، یکی بدانند و همگان را از خود حساب کنند و هر چه را که درباره خود نمی پسندند، درباره آنان هم نپسندند؛ زیرا گمان بد بردن درباره دیگر مؤمنان را گمان بد درباره خودشان بر شمرده است. پس مؤمن همان طور که وضع خودش برای خودش روشن است، به خود گمان بد نمی برد و از حیثیت و آبروی خویش به سختی دفاع می کند، باید به مؤمنان دیگر نیز گمان بد نبرد و از حیثیت ایشان به سختی دفاع کند. بنابراین، نخستین وظیفه مؤمن در برابر چنین جریانی آن است که آن را تکذیب کند و با قاطعیت بگوید که این یک تهمت و افترای آشکار است.
دومین وظیفه او این است که به گسترش آن دامن نزند و شایعه پراکنی نکند و بداند که این کار گناه سنگینی است. خداوند در دنباله این داستان می فرماید:
(اِذْ تَلَقَّوْنَهُ بِاَلْسِنَتِکُمْ وَ تَقُولُونَ بِاَفْواهِکُمْ مالَیْسَ لَکُمْ بِهِ عِلْمٌ وَ تَحْسَبُونَهُ هَیِّناً وَ هُوَ عِنْدَاللّهِ عَظِیمٌ)**نور/ 15.***.
(اگر فضل خدا نبود شما را عذاب سختی در می گرفت) آن هنگام که این تهمت نابه جا را که به آن علم نداشتید، از زبان یکدیگر می شنیدید و دریافت می کردید و با دهان خود، آن را به دیگران منتقل می کردید و این کار (یعنی ریختن آبروی دیگران) را بی اهمیت و ساده به حساب می آورید، در صورتی که این کار نزد خداوند گناهی است بزرگ.
عرض و آبروی مؤمن، مانند خون و جان او محترم است و حریم مؤمن حریم خدا است، چیزی نیست که هر کس به سادگی وارد آن شود، حرمت مؤمن را هتک کند، حریمش را در هم بشکند و هر چه می خواهد، بگوید. خداوند به این مسئله بسیار اهمیت داده و به دنبال آن می فرماید:
﴿ صفحه 216﴾
(لَوْ لا اِذْ سَمِعْتُمُوهُ قُلْتُمْ مایَکُونُ لَنا اَنْ نَتَکَلَّمَ بِهذا سُبْحانَکَ هذا بُهْتانٌ عَظِیمٌ * یَعِظُکُمُ اللَّهُ اَنْ تَعُودُواْ لِمِثْلِهِ اَبَداً اِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ)**نور/ 16 و 17.***.
چرا وقتی این شایعه را شنیدید، نگفتید: ما حق نداریم چنین حرفی بزنیم. ای خدای پاک و بی عیب! این تهمت بزرگی است. خداوند شما را نصیحت می کند که اگر مؤمن هستید، هرگز چنین کارهایی را تکرار نکنید، در ریختن آبروی دیگران و نشر شایعات مشارکت نداشته باشید.
آیات به روشنی دلالت دارند بر این که هر جا آبروی مؤمنی در خطر است، دیگران موظف به دفاع از او هستند و باید به طور صریح و قاطع آن نسبت را تکذیب کنند و بگویند که چنین چیزی نیست و ما حق نداریم این حرف ها را بزنیم.
در پی این آیه، آیه دیگری درباره حفظ آبرو و صیانت از شخصیت مؤمنان، آمده که بسیار آموزنده و با اهمیت است. این آیه می فرماید:
(اِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ اَنْ تَشِیعَ اْلفاحِشَةُ فِی الَّذِینَ امَنُوا لَهُمْ عَذابٌ اَلِیمٌ فِی الدُّنْیا وَاْلاخِرَةِ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ وَ اَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ)**نور/ 19.***.
کسانی که دوست دارند کارهای زشت و ناروا در میان مؤمنان رایج گردد (و انجام آن عادی شود) در دنیا و آخرت گرفتار عذابی دردناک خواهند بود. خداوند آگاه است؛ ولی شما (محاسبات و ارزیابی هایی که از این کارها می کنید، ناقص است و) نمی توانید بفهمید ( که این کارهای ناروا و این شایعه پراکنی ها چه اندازه خطرناک است و مصالح جامعه مسلمانان را تهدید می کند).