تربیت
Tarbiat.Org

اخلاق در قرآن جلد سوم
آیت الله محمد تقی مصباح یزدی‏‏

د) اصل رعایت اولویت

اصل چهارم برای پاسخ گویی به نیازهای ارزشیِ جامعه، اصل «درجه بندیِ روابط اجتماعی» است. ارتباط افراد جامعه با همدیگر و پیوند زندگیِ آنان در یک سطح نیست. کسانی هستند که زندگی شان در تمام شبانه روز، با یکدیگر پیوند خورده و در همه ابعاد و مسائل زندگی، با هم ارتباط دارند. کسانی نیز هستند که ارتباطشان در این حد نیست و مثلا هفته ای یا ماهی یک بار، بیش تر با هم ارتباط ندارند. بنابراین، با این که زندگی افراد یک جامعه، خواه و ناخواه، به هم مربوط است و مستقیم و غیر مستقیم، به هم پیوند خورده، ولی در این ارتباطات، خطوط پررنگ و کم رنگی وجود دارد که شدت و ضعف و تفاوت بسیاری با هم دارند.
این تفاوت ارتباطات و دوری و نزدیکی افراد، زمینه دیگری است برای شکل گرفتن حقوق و تکالیف اجتماعی که نوعی تقسیم وظیفه را ایجاب خواهد کرد و در کنار سه اصل گذشته، اصل چهارمی را مطرح می سازد. سلسله مراتبی که در رابطه افراد وجود
﴿ صفحه 48﴾
دارد و درجات قرب و بعدی که در زندگی شان هست، مقتضیِ حقوق و تکالیف مختلفی برای آنان خواهد بود. تکالیف فرد نسبت به یکایک افراد جامعه، کاملا یک سان نیست، بلکه به تناسب دوری و نزدیکی و تماس و خویشاوندیِ مختلفی که دارند، تفاوت پیدا می کند. هم چنین حقوقی هم که بر یکدیگر دارند، تحت تأثیر این عامل، دارای درجات و کیفیت های متفاوتی خواهد بود.
نتیجه می گیریم که یکی از معیارهای اختلاف حقوق و تکالیف، همین اختلاف ارتباطات اجتماعی است که به عنوان یک اصل مهم دیگر باید درجه بندی شده و ترتیب اهم و مهم، در آن ها رعایت گردد. خداوند در قرآن کریم، آن جا که می فرماید:
(وَأُوْلُوا اْلأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْض فی کِتابِ اللَّهِ)**انفال/ 75.***.
و خویشاوندان بعضی شان در کتاب خدا نسبت به بعضی دیگر اولویت دارند.
بر این اصل تأکید کرده و نشان می دهد که حتی خویشان و بستگان ما هم یک سان نیستند و بعضی از آن ها بر بعضی دیگر مقدمند.
اسلام حتی برای همسایگان نزدیک، حقوق خاص قرار داده است. پس هر چه پیوند نزدیک تر باشد، روابط متقابل، قوی تر و حقوق و تکالیف دو طرف، نسبت به هم بیش تر است.