(19) وَمَا کَانَ النَّاسُ إِلَّا أُمَّةً وَ حِدَةً فَاخْتَلَفُواْ وَلَوْلَا کَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِن رَّبِّکَ لَقُضِیَ بَیْنَهُمْ فِیَما فِیهِ یَخْتَلِفُونَ
(در آغاز) مردم جز امّتی واحد نبودند (و بر فطرت پاک توحیدی بودند)، پس دچار اختلاف شدند، (گروهی موّحد و گروهی مشرک،) و اگر سنّتِ (مهلت یافتن مردم برای آزمایش) از سوی پروردگارت مقدّم و مقدّر نگردیده بود، (در همین دنیا) میان مردم در آنچه اختلاف میکردند، داوری میشد (و به هلاک منحرفان حکم میگردید).
نکتهها:
خداوند به هنگام هبوط آدم و حوا به زمین، فرمود: (و لکم فی الارض مستقرّ و متاع الی حین)**بقره، 36.*** زمین برای شما و نسل شما تا مدّتی جایگاه است. بنابراین از روز اوّل، تقدیر این بوده که انسان تا مدّتی در زمین مهلت داشته باشد، پس شاید مراد از (کلمة سبقت) در این آیه، همان تقدیر و برنامهی زندگی انسان باشد.
پیامها:
1- بشر از آغاز یک امّت واحد، همفکر و هم عقیده در توحید بوده است. (ما کانَ النّاس الاّ امّة واحِدة)
2- انسان از همان آغاز، زندگی اجتماعی داشته است. (امّة)
3- اختلاف در عقیده و عمل، اقتضای جوامع بشری است. (امّة واحدة فاختلفوا)
4- مهلت دادن، از شئون ربوبیّت الهی است. (سبقت من ربّک)
5 - سنّت الهی، مهلت دادن به افراد برای انتخاب وعمل است. (لولا کلمة... لقضی)