(107) وَالَّذِینَ اتَّخَذُواْ مَسْجِداً ضِرَاراً وَکُفْراً وَتَفْرِیقَا بَیْنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ إِرْصَاداً لِّمَنْ حَارَبَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ مِن قَبْلُ وَلَیَحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنَآ إِلَّا الْحُسْنَی وَاللَّهُ یَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَکَذِبُونَ
و (گروهی دیگر از منافقان) کسانی هستند که مسجدی برای ضربه زدن به اسلام و برای ترویج کفر و تفرقهافکنی میان مؤمنان و کمینگاهی برای (مساعدت) به دشمنان دیرینهی خدا و پیامبرش ساختند، و همواره سوگند میخورند که جز خیر، قصدینداریم! (ولی) خداوند گواهی میدهد که آنان دروغگویانند.
نکتهها:
آیه، به داستان مسجد ضرار اشاره دارد که منافقان به بهانهی افراد ناتوان و بیمار یا روزهای بارانی، در برابر مسجد قُبا مسجدی ساختند که در واقع پایگاه تجمّع خودشان بود، و از پیامبر در آستانهی عزیمت به جنگ تبوک، خواستند آنجا نماز بخواند و افتتاح کند. بعد از مراجعت پیامبرصلی الله علیه و آله از تبوک، آیه نازل شد و نیّت شومشان را بر ملا کرد. پیامبر فرمان داد مسجد را آتش بزنند و ویران کنند و محلّ آن را زبالهدان کنند.**تفاسیر مجمعالبیان، المنار و نورالثقلین.***
طبق بعضی روایات، ساختِ مسجد ضرار در مدینه، به دستور ابوعامر بود. وی که پدر حنظلهی غسیل الملائکه است، از عابدان مسیحی بود و در قبیلهی خزرج نفوذ داشت. با هجرت پیامبر صلی الله علیه و آله و گسترش و نفوذ اسلام، او به مخالفت با پیامبر پرداخت و نقش منافقانه در جنگ اُحد داشت. سرانجام به مکّه گریخت و از آنجا به روم رفت و از پادشاه روم برای براندازی اسلام کمک خواست. شگفتا که او رهبر منافقان بود و پسرش حنظله، عاشقِ اسلام و پیامبر و شهید شد!**تفسیر نمونه.***
هنگام دعوت پیامبر برای نماز در مسجد ضرار، سه مسأله را مطرح کردند: عشق به نماز جماعت، عشق به ناتوانان و عشق به رهبر و نماز او. و هر سه منافقانه بود. منافقان همواره چنین بودهاند؛ در برابر موسی، سامری توطئه میکند، در برابر مسجد نبوی، مسجد اموی میسازند و در برابر علی علیه السلام قرآن بر نیزه میکنند. همان گونه که گوسالهی سامری را سوزاندند، مسجد منافقان را نیز میسوزانند تا درسی برای تاریخ باشد.
در کوفه و شام نیز به خاطر پیروزی یزید بر امام حسین علیه السلام مساجدی ساخته شد، که امامان ما آنها را مساجد ملعونه نامیدند!.
هرگونه ضرری در اسلام ممنوع است، «لاضرر و لاضرار فی الأسلام»**وسائل، ج26، ص14.*** از جمله:
الف: ضررهای جانی. (لایرید بکم العسر)**بقره، 185.***
ب: ضرر به مردم. (لاتعاونوا علی الاثم والعدوان)**مائده، 2.***
ج: ضرر به همسر. (لاتضاروهنّ لتضیّقوا علیهن)**طلاق، 6.***
د: ضرر به فرزند. (لاتضارّ والدة بولدها)**بقره، 233.***
ه : ضرر به ورثه. (من بعد وصیّةٍ یوصی بها او دینٍ غیرمضارّ)**نساء، 12.***
و: آموزشهای مضرّ. (یتعلّمون مایضرهم ولاینفعهم)**بقره، 102.***
ز: ضرر در معاملات وبدهکاریها. (ولایضارّ کاتب ولاشهید)**بقره، 282.***
ح: ضرر به مکتب و وحدت. (اتّخذوا مسجداً ضراراً)
پیامها:
1- دشمن، از مسجد و مذهب، علیه مذهب سوء استفاده میکند، ظاهر شعارها و القاب، فریبمان ندهد!(اتّخذوا مسجداً ضراراً)
2- توطئهگران میخواهند حتّی از نمازِ پیامبر نیز به نفع خود سوء استفاده کنند. (با توجّه به شأن نزول)
3- مسجدسازی مهّم نیست، باید انگیزههای بانیان و متولّیان خالص باشد.(اتّخذوا مسجداً ضراراً و...)
4- در اسلام، هرگونه ضرر، ممنوع است، گرچه تحت عنوانِ مسجد باشد. (اتّخذوا مسجداً ضراراً)
5 - احترام و قداست مسجد، در شرایطی که مورد سوءاستفاده دشمنان باشد، برداشته میشود. (با توجّه به شأن نزول)
6- خداوند حامی پیامبر و دین خود میباشد و از طریق وحی توطئههای منافقان را افشا میکند. (و الذین اتّخذوا مسجداً ضراراً...)
7- هر مسجدی که عامل تفرقه میان مسلمانان باشد، مسجد ضرار است. (اتّخذوا مسجداً... تفریقاً بین المؤمنین )
8 - منافقان در خدمت کفّارند. (ارصاداً لمن حارب اللّه)
9- هنگام جنگ با دشمنان خارجی، از توطئههای دشمنان داخلی غافل نشویم. منافقان در آستانهی جنگ تبوک از پیامبر میخواستند تا رسماً پایگاه آنها را افتتاح کند، امّا پیامبرصلی الله علیه و آله ، علی علیه السلام را در مدینه بجای خود گذاشت و پس از بازگشت، مسجد ضرار را خراب کرد.
10- شکستن وحدت مسلمانان، همطراز کفر است.(کفراً و تفریقاً بین المؤمنین)
11- سوگند دروغ، شیوهی منافقان است. (لیحلفنّ )
12- فریب ادّعاها و تبلیغاتِ حقّ به جانب دشمن را نخوریم. (انْ اردنا الاّ الحسنی)
13- دروغگویی خصلت کفّار و منافقان است. (انّهم لکاذبون)