(184) أَیَّاماً مَعْدُودَ تٍ فَمَنْ کَانَ مِنْکُمْ مَّرِیْضاً أَوْ عَلَی سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ وَ عَلَی الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَةٌ طَعَامُ مِسْکِینٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَیْراً فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ وَأَنْ تَصُومُواْ خَیْرٌ لَّکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ
چند روزی معدود (روزه بر شما مقرّر شده است)، ولی هر کس از شما بیمار یا در سفر باشد، پس (به همان) تعداد از روزهای دیگر (را روزه بگیرد) و بر کسانی که طاقت روزه ندارند (همچون بیماران مزمن و پیرمردان و پیرزنان)، لازم است کفّارهای بدهند، مسکینی را اطعام کنند. و هر کس به میل خود بیشتر نیکی کند (وبیش از مقدار واجب، طعام بدهد)، برای او بهتر است، ولی اگر (آثار روزه را) بدانید، (میفهمید که) روزه گرفتن، برایتان بهتر است. (و هرگز به روزهخواری معذوران، غبطه نمیخوردید.)
نکتهها:
یکی از معانی باب اِفعال در زبان عربی، سلب است. مثلاً کلمه «عُجْمه» به معنای گنگی است، وقتی به باب افعال میرود و «اِعجام» میشود، به معنای از بین بردن گنگی است. در این آیه نیز کلمه (یطیقونه) به معنای سلب طاقت و توان است.
تسلیم فرمان خدا بودن، ارزش است. اگر دستور روزه گرفتن داد، باید روزه گرفت و اگر حکم به افطار کرد، باید روزه را شکست.
در مجمعالبیان آمده است: گروهی از اصحاب پیامبر حتّی در حال سفر روزه گرفته و مایل نبودند که روزه خود را بشکنند. رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم آنان را گناهکار خواندند. امام صادق علیه السلام فرمود: اگر کسی در سفر روزه بگیرد، من بر جنازهی او نماز نمیگزارم.
در تفسیر قرطبی نیز آمده است که رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در سفر از مدینه به مکّه در ماه رمضان، آب خواستند، آنگاه ظرف آب را بر سر دست گرفتند تا مردم ببینند و سپس از آب میل فرمودند.
به هر حال اگر مسافر یا مریضی روزه گرفت، روزهاش باطل و باید قضای آنرا به جا آورد.**تفسیر نورالثقلین، ج1، ص 164.*** امام صادق علیه السلام فرمودند: حتّی اگر مادری نسبت به شیر کودک یا جنین نگرانی داشت، باید روزه خود را افطار نماید و این نشانهی رأفت خداوند است.**تفسیر برهان، ج1، ص182.***
پیامها:
1- اسلام برای هر فرد در هر شرایطی، قانون مناسب دارد. در این آیه، حکم مسافران، بیماران و سالمندان بیان شده است. (فمن کان منکم مریضاً او علی سفر)
2- شرایط نباید فلسفه کلّی حکم و آثار و منافع آنرا تماماً از بین ببرد. اگر انسان مریض یا مسافر در شرایطی نمیتواند روزه بگیرد، باید در ایام دیگری قضا کند تا از منافع روزه برخوردار شود. (فعدة من ایّام اُخر)
3- قصد سفر، به تنهایی مانع روزه نیست، در سفر بودن لازم است. (علی سفر)
4- قضای روزه، زمان خاصّی ندارد. (فعدة من ایام اُخر)
5 - توانایی، شرط تکلیف است. (علی الّذین یطیقونه)
6- تغذیهی فقرا، در متن احکام جاسازی شده است. (طعام مسکین)
7- عباداتی سبب رشد و قرب است که با علاقه و رغبت باشد. (فمن تطوّع)
8 - دستورات الهی بگونهای است که حداقل را بر همه واجب کرده است و بیش از آن را به اختیار انسان میگذارد. در این آیه سیر کردن یک گرسنه واجب، ولی بیش از آن به عنوان عمل مستحبّی در اختیار خود انسان است. (فمن تطوع خیراً فهم خیر له)
9- انجام دستورات خداوند، آثار خوبی دارد که به خود انسان باز میگردد نه خدا. (ان تصوموا خیر لکم)