(2) الْحَمْدُ ِللَّهِ رَبِّ الْعَلَمِینَ
سپاس و ستایش مخصوص خداوندی است که پروردگار جهانیان است.
نکتهها:
«ربّ» به کسی گفته میشود که هم مالک وصاحب چیزی است و هم در رشدو پرورش آن نقش دارد. خداوند هم صاحب حقیقی عالم است و هم مدبّر و پروردگار آن. پس همه هستی حرکت تکاملی دارد و در مسیری که خداوند معیّن کرده، هدایت میشود.
علاوه بر سوره حمد، چهار سورهی انعام، کهف، سبأ وفاطر نیز با جمله (الحمدللّه) آغاز گردیده، ولی فقط در سوره حمد بعد از آن (ربّ العالمین) آمده است.
مفهوم حمد، ترکیبی از مفهوم مدح و شکر است. انسان در برابر جمال و کمال و زیبایی، زبان به ستایش و در برابر نعمت و خدمت واحسان دیگران، زبان به تشکّر میگشاید. خداوند متعال به خاطر کمال و جمالش، شایستهی ستایش وبه خاطر احسانها و نعمتهایش، لایق شکرگزاری است.
(الحمدللّه) بهترین نوع تشکّر از خداوند است. هر کس در هرجا، با هر زبانی، هرگونه ستایشی از هر کمال و زیبایی دارد، در حقیقت سرچشمهی آن را ستایش میکند. البتّه حمد خداوند منافات با سپاسگزاری از مخلوق ندارد، به شرط آنکه به امر خدا و در خط و مسیر او باشد.
خداوند مسیر رشد و تربیت همه را تعیین نمودهاست: (ربّنا الّذی اعطی کل شییء خلقه ثمّ هدی)**طه، 50. ***پرودگار ما همهی موجودات را نعمت وجود بخشیده و سپس به راه کمالش هدایت نموده است. او به زنبور عسل یاد داده که از چه گیاهی بمکد و به مورچه آموخته است که چگونه قوت زمستانی خود را ذخیره کند و بدن انسان را چنان آفریده که هر گاه کمبود خون پیدا کرد، خون سازی نماید. چنین خداوندی، شایسته حمد وسپاسگزاری است.
خداوند، پروردگار همهی آفریدههاست. (و هو ربّ کلّ شی)**انعام، 164.*** آنچه در آسمانها و زمین و میان آنهاست، پروردگارشان اوست. (ربّ السّموات والارض و مابینهما)**شعراء، 24. ***حضرت علی علیه السلام میفرماید: «من الجمادات والحیوانات» یعنی او پروردگار جاندار و بیجان است. (له الخلق والامر تبارکاللّه ربّ العالمین) هم آفرینش از اوست و هم ادارهی آن، و او پرورش دهندهی همه است.
مراد از (عالَمین) یا فقط انسانها هستند، مانند آیه 70 سوره حجر که قوم لوط به حضرت لوط گفتند: (أوَ لم ننهک عن العالمین) آیا ما تو را از ملاقات با مردم نهی نکردیم؟ و یا مراد همهی عوالم هستی است. «عالَم» به معنای مخلوقات و «عالَمین» به معنای تمام مخلوقات نیز استعمال شده است. از این آیه فهمیده میشود که تمام هستی یک پروردگار دارد که اوست و آنچه در جاهلیت و در میان بعضی از ملّتها اعتقاد داشتند که برای هر نوع از پدیدهها خدایی است و آن را مدّبر و ربّ النوع آن میپنداشتند، باطل است.
پیامها:
1- همه ستایشها برای اوست. (الحمدللَّه)**الف ولام در «الحمد» به معنای تمام حمد و جنس ستایش است.***
2- خداوند در تربیت و رشد هستی اجباری ندارد. زیرا حمد برای کارهای غیر اجباری است. (الحمدللَّه)
3- همه هستی زیباست و تدبیر همه هستی نیکوست. زیرا حمد برای زیبایی و نیکویی است. (الحمدللَّه)
4- دلیل ستایش ما، پروردگاری اوست. (الحمدللَّه ربّ العالمین)
5 - رابطهی خداوند با مخلوقات، رابطهی دائمی و تنگاتنگ است. (ربّ العالمین) (نقاش و بنّا هنر خود را عرضه میکند و میرود، ولی مربّی باید هر لحظه نظارت داشته باشد.)
6- همهی هستی، تحت تربیت خداوند یکتاست. (ربّ العالمین)
7- امکان رشد و تربیت، در همهی موجودات وجود دارد. (ربّ العالمین)
8 - خداوند هم انسانها را با راهنمایی انبیا تربیت میکند، (تربیت تشریعی) و هم جمادات ونباتات وحیوانات را رشد وپرورش میدهد. (تربیت تکوینی) (ربّ العالمین)
9- مؤمنان در آغاز کتاب (قرآن) با نیایش به درگاه خداوند متعال، (الحمدللّه ربّ العالمین) میگویند و در پایان کار در بهشت نیز، همان شعار را میدهند که (آخر دعویهم أن الحمدللّه ربّ العالمین)**یونس، 10.***