(5) إِیّاکَ نَعْبُدُ وَإِیَّاکَ نَسْتَعِینُ
(خدایا) تنها ترا میپرستیم و تنها از تو یاری میجوئیم.
نکتهها:
انسان باید به حکم عقل، بندگی خداوند را بپذیرد. ما انسانها عاشق کمال هستیم و نیازمند رشد و تربیت، و خداوند نیز جامع تمام کمالات و ربّ همهی هستی است. اگر به مهر و محبّت نیازمندیم او رحمان و رحیم است و اگر از آینده دور نگرانیم، او صاحب اختیار و مالک آن روز است. پس چرا به سوی دیگران برویم؟! عقل حکم میکند که تنها باید او را پرستید و از او کمک خواست. نه بنده هوی و هوس خود بود و نه بنده زر و زور دیگران.
در نماز، گویا شخص نمازگزار به نمایندگی از تمام خداپرستان میگوید: خدایا نه فقط من که همهی ما بنده توایم، ونه تنها من که همهی ما محتاج و نیازمند لطف توایم.
خدایا! من کسی جز تو را ندارم (ایّاک) ولی تو غیر مرا فراوان داری و همه هستی عبد و بندهی تو هستند. (ان کلّ من فی السموات و الارض الاّ اتی الرّحمن عبداً)**مریم، 93.*** در آسمانها و زمین هیچ چیزی نیست مگر این که بنده و فرمان بردار تو هستند.
جمله (نعبد) هم اشاره به این دارد که نماز به جماعت خوانده شود و هم بیانگر این است که مسلمانان همگی برادر و در یک خط هستند.
مراحل پرواز معنوی، عبارت است از: ثنا، ارتباط و سپس دعا. بنابراین اوّل سورهی حمد ثناست، آیهی (ایّاک نعبد) ارتباط و آیات بعد، دعا میباشد.
چون گفتگو با محبوب واقعی شیرین است، لذا کلمه (ایّاک) تکرار شد.
پیامها:
1- ابتدا باید بندگی خدا کرد، آنگاه از او حاجت خواست. (نعبد، نستعین)
2- بندگی، تنها در برابر خداوند رواست نه دیگران. (ایّاک)
3- قوانین حاکم بر طبیعت محترم است، ولی ارادهی خداوند حاکم وقوانینِ طبیعی، محکوم هستند.**در نظام خلقت، از اسباب و وسایل بهرهمند میشویم، امّا میدانیم کارآیی یا بیاثری هر سبب و وسیلهای، بدست اوست. او سبب ساز است و سبب سوز.*** لذا فقط از او کمک میخواهیم. (ایّاک نستعین)
4- گر چه عبادت از ماست، ولی در عبادت کردن نیز نیازمند کمک او هستیم. (ایّاک نعبد و ایّاک نستعین)**(و ما کنا لنهتدی لولا ان هدانا اللَّه) اگر هدایت الهی نبود ما هدایت نمییافتیم. اعراف، 43.***
5 - چون خداوند بیشترین لطف را بر ما کرده، ما بهترین تذلّل را به درگاهش میبریم. (الرّحمن الرّحیم ایّاک نعبد)
6- (ایّاک نعبد و ایّاک نستعین) یعنی نه جبر است و نه تفویض. چون میگوییم: (نعبد) پس دارای اختیار هستیم و نه مجبور. وچون میگوییم: (نستعین) پس نیاز به او داریم و امور به ما تفویض نشده است.
7- عبادت، مقدمّه و وسیلهی استمداد است. ابتدا عبادت آمده آنگاه استمداد. (ایّاک نعبد و ایّاک نستعین)
8 - شناخت خداوند و صفات او، مقدمّه دستیابی به توحید و یکتاپرستی است. (ربّ العالمین، الرّحمن الرّحیم، مالک یوم الدّین، ایّاک نعبد)
9- از آداب دعا و پرستش این است که انسان خودرا مطرح نکند و خود را در حضور خداوند احساس کند. (ایّاک نعبد...)
10- توجّه به معاد، یکی از انگیزههای عبادت است. (مالک یوم الدّین ایّاک نعبد)