(34) وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَئِکَةِ اسْجُدُواْ لاَِدَمَ فَسَجَدُواْ إِلَّا إِبْلِیسَ أَبَی وَ اسْتَکْبَرَ وَکَانَ مِنَ الْکَفِرینَ
و هنگامی که به فرشتگان گفتیم برای آدم سجده کنید، همگی سجده کردند جز ابلیس که سر باز زد و تکبّر کرد، و از کافران گردید.
نکتهها:
به فرموده قرآن، ابلیس از نژاد جنّ بود که در جمع فرشتگان عبادت میکرد. (کان من الجنّ)**کهف، 50.***
سجده بر آدم چون به فرمان خدا بود، در واقع بندگی و عبودیت خداست.**عیون اخبارالرضا. ***زیرا عبادت واقعی، عملی است که خداوند بخواهد، نه آنکه طبق میل ما باشد. ابلیس حاضر بود قرنها سجده کند، ولی به آدم سجده نکند.
ابلیس مرتکب دو انحراف و خلاف شد:
الف: خلاف عقیدتی؛ (أبی) که سبب فسق او شد.**(ففسق عن امر ربّه) کهف، 50.***
ب: خلاف اخلاقی؛ (استکبر) که سبب دوزخی شدن او گردید.**(فبئس مَثوی المتکبّرین) زمر، 72.***
سجده برای آدم نه تنها به خاطر شخص او، بلکه به خاطر نسل و اولاد او نیز بوده است. چنانکه در جای دیگر میفرماید: (خلقناکم ثمّ صوّرناکم ثمّ قلنا للملائکة اسجدوا لأدم)**اعراف، 11. ***امام سجاد علیه السلام میفرماید: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: سجده بر آدم به خاطر ذرّیه و نسل او بود.**تفسیر صافی، ذیل آیه.***
سجده فرشتگان موقّتی بود، امّا نزول آنها بر مؤمنان و استغفارشان برای آنان دائمی است. (الّذین قالوا ربّنا اللّه ثم استقاموا تتنزّل علیهم الملائکة)**کسانی که گفتند پروردگار ما خداست و در این عقیده پایدار بودند فرشتگان بر آنان نازل میشوند. فصّلت، 30. و در جای دیگر میفرماید: (ویستغفرون للّذین آمنوا) یعنی فرشتگان برای اهل ایمان دائماً در حال استغفارند. غافر، 7.***
سجده بر آدم نه به خاطر جسم او، بلکه به خاطر روح الهی اوست. (فاذا سوّیته و نفخت فیه من روحی فقعوا له ساجدین)**حجر، 29.***
بیانصافی است که تمام فرشتگان بر انسان سجده کنند، ولی انسان برای خدا سجده نکند.
پیامها:
1- فرشتگان نیز مانند انسان، مورد خطاب وامر ونهی قرار دارند. (أسجدوا لادم)
2- لیاقت، از سابقه مهمتر است. فرشتگان قدیمی باید برای انسان تازه به دوران رسیده امّا لایق، سجده کنند. (أسجدوالادم)
3- خطرناکتر از نافرمانی در عمل، بیاعتقادی به فرمان است.(ابی و استکبر)
4- تکبّر وجسارت ابلیس، سرچشمهی بدبختیهای او شد. (کان من الکافرین)