(190) وَقَتِلُواْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ الَّذِینَ یُقَتِلُونَکُمْ وَلاَ تَعْتَدُواْ إِنَّ اللَّهَ لاَ یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ
و در راه خدا با کسانی که با شما میجنگند، بجنگید ولی از حدّ تجاوز نکنید، که خداوند تجاوزکاران را دوست نمیدارد.
نکتهها:
در این آیه ضمن تصریح به ضرورت دفاع و مقابله در برابر تجاوز دیگران، یادآور میشود که در میدان جنگ نیز از حدود و مرزهای الهی تجاوز نکرده و متعرض بیماران، زنان، کودکان و سالمندانی که با شما کاری ندارند نشوید. قبل از دعوت آنان به اسلام، دست به اسلحه نبرید و شروع کننده جنگ نباشید و مقرّرات و عواطف انسانی را حتّی در جنگ مراعات کنید.
بعضی از صفات، در شرایط مختلف ارزش خود را از دست میدهند؛ مثلا ترحّم یک ارزش است، ولی ترحّم بر پلنگ تیز دندان، ستمکاری بر گوسفندان است.
و یا علم یک ارزش است، لکن گاهی ندانستن ارزش میشود. مثلا شبی که حضرت علی علیه السلام در بستر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به جای آن حضرت خوابید و پیامبر خدا هجرت نمودند، ارزش این فداکاری بدان است که حضرت علی نداند که کشته میشود یا نه. و اگر بداند که او را نمیکشند، افراد عادّی نیز حاضرند چنین عملی را انجام بدهند. به هر حال هر یک از سخاوت و شجاعت ممکن است در شرایطی کمارزش یا پرارزش یا بیارزش شود، لکن تنها صفتی که هرگز از ارزش نمیافتد، مسئلهی عدالت است که در هر زمان و مکان و نسبت به هر فرد، دوست یا دشمن یک ارزش است.
در اسلام برای برخورد با دشمن مراحلی تعیین شده است:
1- بیاعتنایی. (دع أذاهم)**احزاب، 48.***
2- اعراض. (فاعرض عنهم)**نساء، 63.***
3- خشونت. (واغلظ علیهم)**توبه، 73.***
4- جنگ. (فقاتلوا الّذین یقاتلونکم)**بقره، 190.***
جنگ مسلمین، برای دفاع از خود و دین خداوند است، لکن هدف دشمن از جنگ، خاموش کردن نور خدا؛ (لیطفؤا نور اللَّه بافواههم)**صف، 8. ***وبه تسلیم کشاندن مسلمانان است. (لن ترضی عنک الیهود و لا النصاری حتّی تتّبع ملتهم)**بقره، 120.***
پیامها:
1- دفاع و مقابله به مثل، از حقوق انسانی است. اگر کسی با ما جنگید ما هم با او میجنگیم. (قاتلوا... الذین یقاتلونکم)
2- هدف از جنگ در اسلام، گرفتن آب و خاک و یا استعمار و انتقام نیست، بلکه هدف، دفاع از حقّ با حذف عنصرهای فاسد و آزادسازی افکار و نجات انسانها از خرافات و موهومات میباشد. (فی سبیل اللَّه)
3- حتّی در جنگ باید عدالت وحقّ رعایت شود. (قاتلوا... لاتعتدوا) بارها قرآن با جملهی «لاتعتدوا» سفارش کرده که در انجام هر فرمانی از حدود ومرزها تجاوز نشود.
4- ظلم و ستم، رشتهی محبّت الهی را پاره میکند. (ان اللَّه لا یحبّ المعتدین)
5 - تنها حضور در جبهه سبب قرب الهی نیست، بلکه محبوبیّت نزد پروردگار زمانی است که در جنگ عادل باشیم و حقوق را رعایت کنیم. (لا تعتدوا ان اللَّه لا یحبّ المعتدین)
6- در جنگ، هدف باید فقط خدا باشد، نه هوسها، تعصّبها، غنائم، ریا و سمعه. (فی سبیل اللَّه)
7- حتّی در دفاع از حقّ طبیعی خود، باید خدا را در نظر گرفت. با آنکه آنان جنگ را علیه شما آغاز کردند و شما باید دفاع کنید، ولی باز هم «فی سبیل اللَّه» باشد.