(37) فَتَلَقَّی ءَادَمُ مِن رَّبِّهِ کَلِمَتٍ فَتَابَ عَلَیْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ
پس آدم از سوی پروردگارش کلماتی دریافت نمود، (وبا آن کلمات توبه کرد،) پس خداوند لطف خود را بر او بازگرداند. همانا او توبهپذیر مهربان است.
نکتهها:
چون آدم از غذایی که نباید بخورد، چشید و از آن همه نعمت و رفاه محروم شد، متوجّه اشتباه خود گردید. او در اثر پشیمانی و ندامت، کلماتی را از خداوند دریافت کرد و به وسیلهی آن کلمات، توبه نمود.**توبه، به معنی بازگشت است. اگر توبه را به خدا نسبت دهیم، به معنی بازگشت لطف و رحمت او بر بندهی خلافکار و پشیمان است؛ (هو التوّاب) و اگر آنرا به بنده نسبت دهیم به معنی بازگشت انسان خطاکار به سوی خداوند است. (فتاب علیه)***
طبق آنچه از روایات شیعه وسنی استفاده میشود، مراد از کلماتی که آدم به وسیلهی آن توبه نمود، توسّل به بهترین خلق خدا یعنی حضرت محمّد و اهلبیت او علیهوعلیهمالسلام است. چنانکه در تفسیر درّالمنثور از ابن عباس نقل شده است که آدم برای پذیرش توبهاش، خداوند را به این نامها قسم داد: «بحّق محمّد وعلیّ و فاطمة و الحسن و الحسین»**تفسیر درّالمنثور، ج1، ص60.*** البتّه برخی معتقدند، مراد از کلمات، همان جملهای است که در سورهی اعراف آمده است: (ربّنا ظلمنا أنفسنا و ان لم تغفر لنا و ترحمنا لنکوننّ من الخاسرین)**اعراف، 23.*** خدایا! ما به خود ستم کردهایم و اگر تو ما را نیامرزی و مورد رحمت قرار ندهی، حتماً از زیانکاران خواهیم بود.
پیامها:
1- همچنان که توفیق توبه از خداست، باید چگونگی و راه توبه را نیز از خداوند دریافت کنیم. (من ربّه کلمات)
2- قبول توبه و ارائهی راه آن، از شئون تربیت و ربوبیّت اوست. (من ربّه)
3- این همه لطف و قبول توبه، تنها کار خداست. (هو)
4- اگر توبه واقعی باشد، خداوند آن را میپذیرد. (هو التّواب)
5 - اگر توبه را شکستیم، باز هم خداوند توبه را میپذیرد. (هو التوّاب)
6- عذرپذیری خداوند همراه با رحمت است، نه عتاب وسرزنش. (التّواب الرّحیم)