(65) وَلَقَدْ عَلِمْتُمُ الَّذِینَ اعْتَدَوْاْ مِنْکُم فِی السَّبْتِ فَقُلْنَا لَهُمْ کُونُواْ قِرَدَةً خَسِئِینَ
قطعاً شما از (سرنوشت) کسانی از خودتان که در روز شنبه، نافرمانی کردند (و به جای تعطیل کردن کار در این روز، دنبال کار رفتند) آگاهید، ما (به خاطر این نافرمانی) به آنان گفتیم: به شکل بوزینههای مطرود در آیید.
نکتهها:
یکی از احکام تورات، وجوب تعطیل کردن شنبه بود که حرص و آز، گروهی از بنیاسرائیل را به کار واداشت و با حیلهای که بعداً خواهیم گفت، روزهای شنبه، کار میکردند. لذا خداوند، افراد حیلهگر را به صورت بوزینه در آورد تا درس عبرتی برای دیگران باشد. این ماجرا علاوه بر این آیه در سوره اعراف**اعراف، 163 - 166.*** نیز آمده است. و اصولاً مسخ چهره، یکی از عذابهای الهی و تحقّق قهر خداوندی است. گروهی از نصاری نیز بعد از نزول مائده آسمانی، کفر ورزیدند که به شکل بوزینه و خوک در آمدند. (وجعل منهم القردة و الخنازیر)**مائده، 60.***
کلمهی (سَبت) به معنای قطع و دست کشیدن از کار است. چنانکه در آیهای دیگر، دربارهی نقش خواب فرموده است: (وجعلنا نومکم سباتاً)**نبأ، 9.*** و لذا شنبه، روز تعطیلی یهود، «یوم السبّت» نامیده شده است.
(خاسئین) از ماده «خسأ» به معنی «طرد نمودن» است. این واژه ابتدا برای طرد سگ بکار رفته، ولی سپس به طور عام استعمال شده است. در آیه بجای «قردة خاسئة»، (خاسئین) فرموده که صفت برای جمع مذکّر عاقل است، شاید این استعمال برای آن است که جسم آنان تبدیل به بوزینه شده، نه روح و عقل انسانی آنان. زیرا در این صورت، عذابِ بیشتری میکشند. هر چند که برخی، همانند مراغی در تفسیر خود، مراد از بوزینه شدن را یک تشبیه دانسته و گفتهاند: این آیه نیز نظیر آیهی (کمثل الحمار) و یا (کالاَنعام) است. یعنی مسخ معنوی آنان منظور است، نه مسخ صوری و ظاهری. ولی در تفسیر اطیبالبیان روایتی از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده است که فرمودند: خداوند هفتصد امّت را در تاریخ به خاطر کفرشان، تغییر چهره داده و به سیزده نوع حیوان، تبدیل شدهاند.**بحار، ج14، ص787.***
همانگونه که در روایات میخوانیم دامنه مسخ در قیامت با توجّه به خصوصیّات روحی افراد، گستردهتر خواهد بود. در قیامت مردم ده گونه محشور میشوند:
1- شایعهسازان، به صورت میمون. 2- حرام خواران، به صورت خوک. 3- رباخواران، واژگونه. 4- قاضی ناحقّ، کور. 5 - خودخواهان مغرور، کر و لال. 6- عالم بیعمل، در حال جویدن زبان خود. 7- همسایه آزار، دست و پا بریده. 8 - خبرچین، آویخته به شاخههای آتش. 9- عیّاشان، بد بوتر از مردار. 10- مستکبران، در پوششی از آتش.**تفسیر مجمعالبیان و نورالثقلین و صافی، ذیل آیه 18 سوره نبأ.***
پیامها:
1- از دانستنیهای تاریخ، عبرت بگیرید. (ولقد علمتم)
2- کسی که حکم خدا را نسخ کند، خود را مسخ کرده است. تغییر وتحریف چهره دین، تغییر چهره انسانیّت را بدنبال دارد. (اعتدّوا... کونوا قِردة)
3- استراحت و عبادت، باید جزء برنامههای رسمی باشد و هرکس زمان تعطیل و تفریح و عبادت را به کار مشغول شود، متجاوز است. (اعتدّوا فی السبت)
4- هر کس راه خدا را کنار بگذارد، بوزینه صفت، مقلّد دیگران خواهد شد. (کونوا قِردة خاسئین)
5 - در جهان طبیعت، تبدیل موجودی به موجود دیگر ممکن است. (کونواقِردة)
6- حیوانات، از رحمتِ خداوند دور نیستند، ولی حیوان شدن انسان، نشانهی قهر و طرد الهی است. (کونوا قِردة خاسئین)