(198) لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَبْتَغُواْ فَضْلاً مِنْ رَّبِّکُمْ فَإِذَآ أَفَضْتُمْ مِّنْ عَرَفَتٍ فَاذْکُرُواْ اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعِرِ الْحَرَامِ وَاذْکُرُوهُ کَمَا هَدَیکُمْ وَ إِنْ کُنْتُمْ مِّنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الْضَّآ لِّینَ
گناهی بر شما نیست که (بههنگام حج) به سراغ فضل پروردگارتان (وکسب و تجارت) بروید. پس چون از عرفات کوچ کردید، خدا را در مشعرالحرام یاد کنید، و او را یاد کنید از آن روی که شما را با آنکه پیش از آن از گمراهان بودید، هدایت کرد.
نکتهها:
عرفات، نام سرزمینی است در بیست کیلومتری مکّه که بر زائران خانه خدا واجب است از ظهر روز نهم ذیالحجة تا غروب در آنجا بمانند و اگر قبل از غروب از آنجا خارج شوند باید یک شتر جریمه دهند. واژهی «عرفات» از «معرفت» به معنای محلّ شناخت است. در آنجا آدم وحوا علیهما السلام یکدیگر را شناختند و به گناه خود اعتراف کردند. به فرموده امام صادق و امام باقر علیهما السلام جبرئیل در این مکان به حضرت ابراهیم گفت: وظایف خود را بشناس و فراگیر.**کافی، ج4، ص207.***
در حدیث میخوانیم: حضرت مهدی علیه السلام هر سال در عرفات حضور دارند. زمین عرفات خاطراتی از نالهها و اشکهای اولیای خدا دارد. در روایات میخوانیم: غروب عرفه، خداوند تمام گناهان زائران خانه خود را میبخشد. وبرای روز عرفه دعاهای خاصّی از امام حسین و امام سجاد علیهما السلام نقل شده است.**برای تفصیل بیشتر به کتاب حج نوشته مؤلف مراجعه شود.***
از نشانههای جامعیّت اسلام آن است که در کنار اعمال عبادی حج، به زندگی مادّی و کسب معاش نیز توجّه دارد. همانگونه که در سوره جمعه در کنار دستور به شرکت در نماز جمعه، میفرماید: بعد از پایان نماز به سراغ کسب معاش بروید.**جمعه، 10. ***آری، حج در عین عبادت، اقتصاد است.
امام صادق علیه السلام فرمودند: یکی از آثار حج، تشکیل یک اجتماع بزرگ از مسلمانان نقاط مختلف جهان و نقل و انتقال انواع تجربیات میباشد و زمینهی انجام مبادلات تجاری و اقتصادی است.**وسائل، ج8، ص9.***
پیامها:
1- مبارزه با تحجّر از برنامههای قرآن است. گروهی فکر میکردند دین امری یک بُعدی و حج یک عبادت خشک است، اسلام این تفکّر را ردّ میکند. (لیس علیکم جناح)
2- درآمد حلال، فضل الهی است. قرآن بجای واژه «کسب»، کلمهی (فضل) را بکار برده تا بگوید: درآمد حلال فضل الهی است. (فضلا من ربّکم)
3- گرچه تلاش وطلب از شماست؛ (تبتغوا)امّا رزق، فضل خداوند است. (فضلاً من ربّکم)
4- رزق رسانی، از شئون ربوبیّت الهی است. (فضلاً من ربّکم)
5 - در رزق رسانی، دست خداوند باز است. کلمه «فضل» نکره آمده است. (فضلاً من ربّکم)
6- انجام عبادات باید طبق دستور باشد. (واذکروه کما هداکم)
7- توجّه به توفیق الهی از یک سو و خطاها و گناهان گذشتهی خود از طرف دیگر، عشق و علاقه انسان را به الطاف خداوند زیاد میکند. (هداکم و ان کنتم من قبله لمن الضالین)
8 - سابقه خودتان را فراموش نکنید، او بود که شما را هدایت کرد. (ان کنتم من قبله لمن الضّالین)