وَ اکْتُبْ لَنَا فِی هَذِهِ الدُّنْیَا حَسَنَةً وَ فِی الْأَخِرَةِ إِنَّا هُدْنَآ إِلَیْکَ قَالَ عَذَابِی أُصِیبُ بِهِ مَنْ أَشَآءُ وَرَحْمَتِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْءٍ فَسَأَکْتُبُهَا لِلَّذِینَ یَتَّقُونَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَوةَ وَالَّذِینَ هُم بَِایَتِنَا یُؤْمِنُونَ
(خداوندا!) برای ما در این دنیا و در آخرت، خیر و نیکی مقرّر کن که ما به سوی تو رهنمون و بازگشت کردهایم. (خداوند) فرمود: عذابم را به هر کس که بخواهم (و مستحقّ باشد) میرسانم، و(لی) رحمتم همه چیز را فرا گرفته است، پس بهزودی آن (رحمتم) را برای کسانی که تقوی دارند و زکات میدهند و آنان که به آیات ما ایمان میآورند، مقرّر میدارم.
نکته ها
این آیه، بیان دعای دیگر حضرت موسی علیه السلام در پی خواستهی قبلی است.
«هُدنا» اشاره دارد به توجّه آنان به سوی خدا وتوبه کردن از راه منحرفان و راه کسانی که تقاضای نابجای دیدار خدا را داشتند.
به نقل ابن عبّاس، هنگامی که آیهی «و رحمتی وَسِعَت کلّ شیء» نازل شد، شیطان نیز در رحمت الهی طمع کرد و گفت: عبارت «کلّ شیء»، شامل من هم میشود. خداوند برای رفع این توهّم فرمود: «سأکتبها للّذین یتّقون...»
آری، سفرهی رحمت الهی گسترده است و به همه کس میرسد، امّا شمول رحمت برای غیر مؤمنان، به تفضّل الهی و به برکت مؤمنان و به طفیل آنان است. **تفسیر اثنی عشری***
در روایت آمده است که شخصی در نماز میگفت: «اللهمّ ارحمنی و محمّداً و لاترحم معنا احداً»، خدایا! تنها من و محمّد صلی الله علیه وآله را مشمول رحمت خود قرار بده، نه هیچ کس دیگری را. پیامبر صلی الله علیه وآله پس از نماز در انتقاد به او فرمود: رحمت نامنتهای الهی و موضع وسیع و نامحدود را محدود ساختی! **تفاسیر مجمع البیان و نمونه***
پیام ها
1- بهترین گامها و کارها، با ثباتترین آنهاست. «واکتب لنا»
2- انبیا در فکر تأمین سعادت دنیا و آخرت مردمند. «واکتب لنا فی هذه الدنیا حسنة و فی الآخرة»
3- از بهترین دعاها، جامعترین آنهاست. «فی هذه الدّنیا حسنة و فی الآخرة»
4- بازگشت خالصانه به سوی خدا، راه دریافت الطاف الهی است. «هُدنا»
5 - رحمت الهی نامحدود است، اگر کسی به آن نرسید، تقصیر از خود اوست. «رحمتی وسعت کلّ شیء» نقصی در فاعلیّت رحمت الهی نیست، بلکه نقص در قابلیّت و استقبال ماست.
6- رحمت خداوند فراگیر است، ولی عذاب الهی چنین نیست. «رحمتی وسعت... عذابی اُصیب به مَن اشاء»
7- اصل، رحمت الهی است و عذاب او عارضی است. (برای رحمت، فعل ماضی «وَسعت»، ولی برای عذاب فعل مضارع «اُصیب» آمده است)
8 - دعای انبیا نیز در چهارچوب حکمت و قانون الهی مستجاب میشود. «اکتب لنا... سأکتبها للّذین...»
9- با وجود تقوا و عمل به تکالیف، شمول رحمت الهی حتمی است، «سأکتبها للّذین...» ولی با وجود گناه و معصیت، عذاب حتمی نیست، زیرا با توبه و استغفار، امکان مغفرت وجود دارد. «عذابی اصیب به من اشاء»
10- رحمت الهی بینهایت است، امّا شرط بهرهوری از آن، تقوا، پرداخت زکات و ایمان است. «یتّقون... الزّکاة... یؤمنون» بنابراین کسی که زکات نمیدهد و یا بیتقوا میباشد، از رحمت الهی محروم و در معرض عذاب الهی است.
11- زکات، در شریعت یهود نیز بوده است. «یؤتون الزکاة»
12- آنچه سبب دریافت الطاف الهی است، ایمان به تمام آیات است، نه بعض آنها. «بآیاتنا یؤمنون»