وَ مَا وَجَدْنَا لِأَکْثَرِهِم مِّنْ عَهْدٍ وَ إِن وَجَدْنَآ أَکْثَرَهُمْ لَفَسِقِینَ
و برای بیشترشان هیچ (پایبندی و) عهدی نیافتیم و همانا بیشترشان را فاسق و نافرمان یافتیم.
نکته ها
مراد از «عهد»، یا پیمان فطرت است، «ألم أعهد الیکم یا بنی آدم...» **یس، 60*** یا دعوت پیامبران، و یا پیمانهای مخصوصی که گاهی مردم با انبیا میبستند که مثلاً اگر فلان معجزه را انجام دهی، یا فلان مشکل ما را حل کنی ایمان میآوریم. به حضرت موسی میگفتند: «لئن کشفت عنّا الرّجز لنؤمننّ لک و لنرسلنّ معک بنیاسرائیل. فلمّا کشفنا عنهم الرّجز الی أجل هم بالغوه اذا هم ینکثون» **اعراف، 134 تا 135*** اگر بدبختی ما را برطرف کنی حتماً به تو ایمان آورده، بنیاسرائیل را همراه تو میفرستیم. امّا همین که مشکل را از آنان برطرف کردیم، آنها قول و پیمان خود را شکستند.
خداوند از طریق فطرت و پیامبران، حقایقی را برای انسانها روشن ساخته تا نسبت به آنها تسلیم و تعهّد داشته باشند، ولی همواره گروهی از مردم ندای فطرت و انبیا را از یاد برده و از مدار حقّ خارج و فاسق شدهاند.
امام کاظم علیه السلام فرمود: «اذا جاء الیقین لم یجز الشک» هنگامی که نسبت به امری یقین حاصل شد، دیگر شک و تردید موجّه نیست، سپس این آیه را تلاوت فرمود. **کافی، ج2، ص399*** شاید مراد حدیث این باشد که اگر کسی حقّ را از روی برهان شناخت، ولی به خاطر هوای نفس در آن تشکیک کرد، مصداق آیهی فوق شده و عهدشکن است.
خداوند در قرآن، وفاداران را ستوده و پیمانشکنان را نکوهش کرده است. وفاداران را با القاب: «مؤمنون» **مؤمنون، 1 و 8*** ، «متّقین» **آلعمران، 76*** ، «اولوا الالباب» ** رعد، 20*** و «ابرار» **انسان، 5 و 7*** ، ستایش نموده است، امّا در نکوهش پیمان شکنان، اوصافی چون: «فاسقین» **اعراف، 102*** ، «کافرین» **انفال، 55 تا 56*** ، «مشرکین» **توبه، 7*** ، «خاسرون» **بقره، 27*** ، «شرّ الدّوابّ» **انفال، 56*** ، «قلوبهم قاسیة» **مائده، 13*** و«لهم اللّعنة و لهم سوء الدّار» **رعد، 25*** بکار برده و در موردی جنگ با آنان را لازم میداند. «الا تقاتلون قوماً نکثوا ایمانهم» **توبه، 13***
پیام ها
1- هلاکت اقوام پیشین (که در آیات قبل اشاره شد)، به سبب پیمانشکنی و تمرّد آنان بود. «ما وجدنا لاکثرهم من عهد»
2- در قضاوت باید انصاف داشت. «لاکثرهم»، نه همهی آنها.
3- کارنامهی تاریخ گذشتگان با وجود پیامبران و دلائل روشن، سیاه و تاریک است، پس به دین و ایمان خود مغرور نشویم. «ما وجدنا لاکثرهم من عهد...»
4- پیمانشکنی، نشانهی فسق است. «ما وجدنا... من عهد... لفاسقین»