وَإِذْ یَمْکُرُ بِکَ الَّذِینَ کَفَرُواْ لِیُثْبِتُوکَ أَوْ یَقْتُلُوکَ أَوْ یُخْرِجُوکَ وَ یَمْکُرُونَ وَیَمْکُرُ اللَّهُ وَاللَّهُ خَیْرُ الْمَکِرِینَ
و (به یاد آور) زمانی که کافران دربارهی تو نقشه میکشیدند تا تو را زندانی کنند، یا تو را بکشند یا (از مکّه) تبعید کنند. و آنان نقشه میکشیدند و خدا هم (با خنثی کردن توطئههای آنان) تدبیر میکرد و خداوند، بهترین تدبیرکنندگان است.
نکته ها
«مَکر»، به معنای تدبیر، چارهاندیشی، طرح و نقشه است.
این آیه اشاره به «لیلة المبیت» و توطئهی کفّار برای قتل رسول خدا صلی الله علیه وآله دارد که آن حضرت از طریق جبرئیل آگاه شد و علی علیه السلام به جای او در بستر خوابید و پیامبر شبانه از خانه خارج شد و به غار ثور رفت و از آنجا به مدینه هجرت نمود.
ضمناً در شب هجرت چون علی علیه السلام حاضر شد جان خود را فدای پیامبر کند، آیه «ومن النّاس مَن یَشری نفسه ابتغاء مرضات اللّه» **بقره، 207*** در مورد حضرت علی علیه السلام نازل شد. ** تفسیر نورالثقلین***
سه طرح و نقشهای که برای مقابلهی کفّار با پیامبر صلی الله علیه وآله در آیه مطرح شده، محصول جلسهی مشرکین در «دار النَدوه» بود و بالاخره نقشهی قتل را تصویب کردند که از هر قبیله یک نفر آماده شود و دسته جمعی حمله کرده، پیامبر را بکشند تا بستگان آن حضرت نتوانند برای خونخواهی، با همهی قبایل درگیر شوند.
این آیه ممکن است با توجّه به آیه 27 همین سوره باشد که فرمود: به خدا و رسول خیانت نکنید که اگر خیانت کنید، با تدبیر الهی رسوا میشوید.
چه بسا خداوند امور مهمی را با موجود ضعیفی انجام میدهد و یا توطئههای بسیار بزرگی را با آن خنثی میکند؛ بنیآدم با کلاغ آموزش میبیند، مرگ سلیمان با موریانه کشف میشود، بلقیس با هدهد دعوت میشود، فیل سواران ابرهه، با پرنده کوچکی به نام ابابیل و نمرود با پشه نابود میشوند، و توطئهی کفّار مکّه با عنکبوتی خنثی میشود. اینها همه برای نشان دادن نهایت ضعف و ناتوانی بشر در برابر قدرت بیپایان الهی میباشد.
پیام ها
1- یادآوری امدادهای الهی و خطرهایی که خدا از ما دور کرده، مایهی آرامش و قوّت قلب است. «و اذ یمکر بک...»
2- زندان و ترور و تبعید، ابزار دست جبّاران تاریخ برای مقابله با حقّ است. «لیثبتوک أو یقتلوک...»
3- کفر، انسان را تا حدّ پیامبرکشی میکشاند. «الّذین کفروا... یقتلوک»
4- در مقابل سخن حقّ، هیچ دلیل و منطقی وجود ندارد. کافران به جای حلّ مسئله و پذیرش حقّ، برای حذف موضوع حقّ و مردان حقّ اقدام میکنند. «الّذین کفروا لیثبتوک او یقتلوک او...»
5 - توطئهی کفّار علیه مسلمانان وحمایت خداوند از مسلمانان دائمی است. «یمکرون و یمکر اللّه» (چنین نیست که همیشه دشمنان به اهداف خود برسند، خداوند با تدبیر خود، توطئههای آنان را خنثی میکند.)
6- هر که با طرفداران حقّ حیله کند، با خداوند طرف است. «یمکرون و یمکر اللّه»
7- خداوند، حامی کتاب و اولیای خویش است و با تار عنکبوت، اشرف مخلوقات را حفظ میکند و بزرگترین توطئهها را خنثی کرده، مسیر تاریخ را عوض میکند. «واللّه خیر الماکرین»
8 - هر جا لازم باشد، خداوند اولیای خود را از توطئهها آگاه میکند. نقشهای را که میخواستند کسی نفهمد، همهی دنیا فهمیدند. «واللّه خیر الماکرین»