فَلَنَسْئَلَنَّ الَّذِینَ أُرْسِلَ إِلَیْهِمْ وَلَنَسْئَلَنَّ الْمُرْسَلِینَ
فَلَنَقُصَّنَّ عَلَیْهِم بِعِلْمٍ وَمَا کُنَّا غَآئِبِینَ
پس قطعاً از مردمی که (پیامبران) به سویشان فرستاده شدند، سؤال و بازخواست خواهیم کرد و قطعاً از خود پیامبران (نیز) خواهیم پرسید.
پس بیشک (از هر چه کردهاند،) از روی علم برایشان بازگو خواهیم کرد، و ما (از مردم،) غایب و بیخبر نبودیم.
نکته ها
آیهی قبل، مجازات دنیوی را مطرح کرد و اینجا کیفر و محاسبهی اخروی را و با چندین تأکید حتمیّت سؤال قیامت را بیان میکند و اینکه پرسش و بازخواست، مخصوص مردم نیست، بلکه پیامبران نیز مورد سؤال قرار میگیرند. «یوم یجمع اللّه الرّسل فیقول ماذا اجبتم قالوا لا علم لنا انّک انت علاّم الغیوب» ** مائده، 109***
سؤال: در قیامت از چه میپرسند؟
الف: از نعمتها. «ثمّ لتسئلنّ یومئذ عن النّعیم» **تکاثر، 8*** در روایات متعدّدی، رهبری و ولایت را نیز از مصادیق نعمت مورد سؤال در آیه برشمردهاند. **وسائل، ج24، ص299***
ب: از قرآن و اهلبیت علیهم السلام. پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود: از مردم سؤال میشود که با قرآن و اهلبیت من چگونه عمل کردید؟ «ثمّ اسألهم ما فعلتم بکتاب اللّه و باهلبیتی» **تفسیر فرقان***
ج: از رفتار و کردار. «لنسئلنّهم اجمعین . عمّا کانوا یعملون» ** حجر، 92 تا 93***
د: از اعضا و جوارح. «اِنّ السّمع والبَصر والفؤاد کلّ اولئک کان عنه مسئولاً» **اسراء، 36***
ه : از پذیرش و عدم پذیرش رسولان. «یا معشر الجنّ والانس ألم یأتکم رسل منکم...» ** انعام، 130*** چنانکه در جای دیگر از رهبران دینی نیز در مورد برخورد مردم با آنان سؤال میشود. «یوم یَجمع اللّه الرُّسل فیقول ماذا اُجِبتُم...» **مائده، 109***
و: از عمر و جوانی که چگونه سپری شد.
ز: از کسب و درآمد. چنانکه در روایات میخوانیم: در روز قیامت انسان از چهار چیز به خصوص سؤال و بازخواست میشود: «شبابک فیما أبلیته و عمرک فیما أفنیتَه و مالک ممّا اکتسبته و فیما أنفقتَه»، **کافی، ج2، ص135، بحار، ج7، ص259*** در مورد عمر و جوانی که چگونه آن را گذراندی و دربارهی مال و دارایی که چگونه به دست آوردی و در چه راهی مصرف کردی.
سؤال: این آیات بیان میکند که سؤال از همه کس حتمی است، امّا در بعضی آیات از جمله آیه 39 سورهی الرّحمن آمده که در آن روز، از هیچ انسان وجنّی نسبت به گناهانشان سؤال نمیشود، «فیؤمئذ لا یسئل عن ذنبه انس و لاجانّ» این آیات چگونه قابل جمع است؟
پاسخ: در قیامت، مواقف و ایستگاهها متعدّد است و هر موقفی صحنهای خاص دارد؛ در یک موقف، بر لبها مهر میخورد و قدرت حرف زدن ندارند. در موقفی دیگر، مهر برداشته میشود و همه به ناله و استمداد و اقرار میپردازند. در موقفی از همه میپرسند، در موقفی نیز سکوت حاکم است و سؤالی نمیشود.
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله فرمودند: «کُلّکم راع و کُلّکم مسئول عن رَعیّته فالامام یسأل عن النّاس و الرّجل یسأل عن أهله و المرأة تسأل عن بیت زوجها و العبد یسأل عن مال سیّده» همهی شما مسئول زیردستان خود هستید و باید پاسخگو باشید؛ امام از مردمش، مرد از همسرش، زن از رفتار در خانهی همسرش و بنده از مال ودارایی مولایش. همچنین فرمودند: خداوند از من نیز سؤال میکند که آیا ابلاغ رسالت کردم یا نه؟ ** تفسیر درّالمنثور***
پیام ها
1- در روز قیامت، هم از رهبران سؤال میشود، هم از امّتها (جنّ و انس)، هم از نیکان، هم از بدان، هم از علما وهم از پیروان آنها. «فلنسئلنّالّذین ارسلالیهم ولنسئلنّ المرسلین»
2- سؤال در قیامت، نوعی استشهاد و اقرار گرفتن و توبیخ است و گاهی نیز تقدیر و تشکّر، وگرنه چیزی از خدا پنهان نیست تا با سؤال، رفع ابهام شود. «فلنسئلنّ... فلنقُصّنّ...»
3- علم خداوند، دقیق است. «بعلم» (نکره دلالت بر عظمت و دقّت دارد.)
4- علم خداوند با حضور و نظارت خود اوست و واسطهای در کار نیست. «...بعلم و ما کنّا غائبین»