إِذْ یُرِیکَهُمُ اللَّهُ فِی مَنَامِکَ قَلِیلاً وَلَوْ أَرَیکَهُمْ کَثِیراً لَّفَشِلْتُمْ وَ لَتَنزَعْتُمْ فِی الْأَمْرِ وَلَکِنَّ اللَّهَ سَلَّمَ إِنَّهُ عَلِیمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ
(ای پیامبر! به یادآور) زمانی که خداوند، عدد آنان (دشمنان) را در خوابت، به تو اندک نشان داد و اگر (خداوند) آنان را (در دید تو) زیاد نشان میداد، حتماً سست شده و قطعاً در کار جنگ نزاع کرده بودید، ولی او (شما را از این سستی و نزاع) سالم نگاه داشت، همانا خداوند به آنچه در سینههاست آگاه است.
نکته ها
این آیه در پی بیان الطاف و امدادهای الهی نسبت به مسلمانان، از کم جلوه دادن کفّار در چشم آنان سخن میگوید که در چند مرحله انجام گرفت: یکی آنکه پیامبر صلی الله علیه وآله آنان را در خواب، اندک دید و نقل خواب برای مسلمانان، روحیّهی آنان را بالا برد. دیگر آنکه مسلمانان را در دید کفّار کم جلوه داد، تا آنان لشکر تازه نفس برای امداد، از مکّه درخواست نکنند (که در آیهی بعد مطرح میشود).
همچنین «عاتکه»، عمّهی پیامبر سه روز قبل از جنگ بدر، در مکّه خواب دید که کسی فریاد میزند: ای مردم مکّه! بهسوی قتلگاه خود بشتابید! سپس منادی بالای کوه ابوقبیس، قطعه سنگی را تکان میدهد، سنگ متلاشی شده، هر قستمی به یکی از خانهها میافتد و از مکّه، خون جاری میشود. این خواب دهان به دهان نقل میشود و کفّار را به وحشت میافکند. اینها طرح خدا برای پیروزی مسلمین در جنگ بدر است. **تفسیر نمونه***
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله فرمودند: خواب بر سه قسم است: یا بشارتی از سوی خداوند است، یا غم و اندوهی از طرف شیطان است ویا مشکلات روزمرّهی انسان میباشد که در خواب آن را میبیند. **بحار، ج14، ص441*** خواب انبیا و اولیای الهی از قبیل قسم اوّل است، لذا حجّیت دارد. در حدیثی دیگر آن حضرت فرمودند: رؤیای افراد صالح، بشارتی از جانب خداوند است و جزیی از اجزای نبوّت است. **بحار، ج61، ص177***
البتّه خواب اولیای الهی، گاهی نیازمند تعبیر است، مانند خواب حضرت یوسف علیه السلام در مورد سجده کردن خورشید و ماه و ستارگان بر او، و گاهی بیان حکم و واقعه است و نیازی به تعبیر ندارد، مانند خواب حضرت ابراهیم علیه السلام در مورد ذبح فرزندش اسماعیل و یا رؤیای پیامبر در این آیه.
گرچه خواب انبیا، پرتوی از وحی است ودر قرآن، بارها از رؤیاهای صادقهی حضرت ابراهیم علیه السلام و پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله سخن به میان آمده است، امّا اینکه پیامبر صلی الله علیه وآله، جمعیّت زیاد را در خواب اندک میبیند، نشاندهندهی دیدن باطن کفّار است که چیزی به جز ضعف و ناتوانی نیست. چنانکه در جای دیگر میفرماید: «تحسبهم جمیعاً و قلوبهم شتّی» ** حشر، 14*** گمان میکنی که آنها با هم متّحدند، امّا دل آنها از یکدیگر فاصله دارد و متفرّقند.
پیام ها
1- خواب، یکی از راههای ارتباط، استمداد و روحیه گرفتن و امداد الهی است. «اذ یریکهم اللّه فی منامک»
2- دنیای شگفتانگیز خواب و رؤیا، زبان و رمز خاصّی دارد. در فرهنگ تعبیر و تأویل خواب، ضعف و شکست دشمن، به صورت کمی نفرات جلوه میکند، هر چند تعدادشان زیاد باشد. «فی منامک قلیلاً»
3- پخش اطلاعات و آمار و بیان نقاط قوّت دشمن و آنچه سبب اختلاف و ضعف روحیّهی مسلمانانی شود، به خصوص هنگام جنگ ودر جبهه، ممنوع است. «و لو أراکهم کثیراً لفشلتم...» (روحیّهی رزمندگان، در پیروزی و شکست تأثیر به سزایی دارد.)
4- خداوند، در بحرانیترین شرایط، مؤمنان را حفظ میکند. «ولکنّ اللّه سلّم»
گر نگهدار من آنست که من میدانم شیشه را در بغل سنگ نگه میدارد