وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَی ءَامَنُواْ وَاتَّقَوْاْ لَفَتَحْنَا عَلَیْهِم بَرَکَتٍ مِّنَ السَّمَآءِ وَالْأَرْضِ وَلَکِن کَذَّبُواْ فَأَخَذْنَهُم بِمَا کَانُواْ یَکْسِبُونَ
و اگر مردم شهرها و آبادیها ایمان آورده و تقوا پیشه کرده بودند، قطعاً (درهای) برکات آسمان وزمین را برآنان میگشودیم، ولی آنان (آیات ما را) تکذیب کردند، پس ما هم به خاطر عملکردشان آنان را (با قهر خود) گرفتیم.
نکته ها
«برکات» جمع «برکت»، به موهبتهای ثابت و پایدار گفته میشود، در مقابل چیزهای گذرا. در معنای «برکت»، کثرت، خیر و افزایش وجود دارد. برکات، شامل برکتهای مادّی و معنوی میشود، مثل برکت در عمر، دارایی، علم، کتاب و امثال آن.
سؤال: اگر ایمان و تقوا سبب نزول برکات است، پس چرا کشورهای کافر، وضع بهتری دارند و کشورهای اسلامی با مشکلات فراوانی روبرو هستند؟
پاسخ: اوّلاً آن کشورها از نظر علم و صنعت جلو هستند، ولی از نظر روحی و روانی آرامش ندارند. از این نظر آنان نیز مشکلات فراوانی دارند.
ثانیاً: اغلب کشورهای اسلامی، تنها نام اسلام را با خود دارند و قوانین و رهنمودهای دین اسلام در آنجا حاکم نمیباشد.
به علاوه گاهی رفاه مادّی، نوعی قهر الهی است. چنانکه قرآن میفرماید: «فلمّا نسوا ما ذکّروا به فتحنا علیهم أبواب کلّ شیء» ** انعام، 44*** چون تذکّرات الهی را فراموش کردند، درهای همه چیز را به رویشان گشودیم تا سرمست شوند.
در قرآن، دو نوع گشایش برای دو گروه مطرح است: الف: رفاه و گشایش برای خوبان که همراه برکات است، «فَتَحنا علیهم برکات». ب: رفاه و گشایش برای کفّار و نااهلان که دیگر همراه برکت نیست، «فَتَحنا علیهم ابواب کلّ شیء»، زیرا چه بسا نعمتها، ناپایدار و سبب غفلت و غرور و طغیان باشد. خداوند، این رفاه و گشایش کفّار را وسیلهی مهلت و پرشدن پیمانهی آنان قرار داده است. بنابراین به هر نعمت ظاهری نباید دل خوش کرد، زیرا اگر این نعمتها برای مؤمنین باشد، مایهی برکت است، و اگر برای کفّار باشد، ناپایدار و وسیلهی قهر الهی است.
امام صادق علیه السلام فرمودند: گاهی بندهای از خداوند حاجت و تقاضایی دارد و خداوند دعایش را مستجاب میکند و مقرّر میشود تا مدّتی دیگر برآورده شود. امّا پس از آن، بنده گناهی را انجام میدهد که موجب برآورده نشدن حاجتش میشود. **تفسیر اثنی عشری***
از مصادیق بارز این آیه، دوران ظهور حضرت مهدی (عجّلاللّهتعالیفرجه) است که به گفتهی روایات، در آن زمان برکات از آسمان و زمین سرازیر میشود. **تفسیر نورالثقلین***
پیام ها
1- ایمان آوردن و متّقی شدن جامعه، کار بسیار سختی است. «لو... آمنوا واتّقوا» («لَو»، نشانهی کار بسیار سخت و نشدنی است)
2- برای دریافت الطاف و برکات اجتماعی خداوند، ایمان و تقوای فردی کافی نیست، باید اکثریّت جامعه اهل ایمان و تقوا باشند. **تفسیر فرقان*** «أهل القری آمنوا واتّقوا»
3- ایمان به تنهایی کافی نیست، بلکه تقوا لازم است. «آمنوا واتّقوا»
4- سرمایهگذاری روی فرهنگ ومعنویّت جامعه، بازده اقتصادی هم دارد. «آمنوا و اتّقوا لفتحنا علیهم برکات»
5 - وعدههای الهی را جدّی بگیریم. با ایمان و تقوا، نزول برکات حتمی است. (حرف لام در «لفتحنا»)
6- بستن و گشایش، در اختیار خداست، «لفتحنا» امّا بازتابی از عملکرد ماست.
7- ادیان آسمانی، خواستار بهبود وضع اقتصادی مردمند. «لفتحنا علیهم»
8 - انسان بهطور غریزی بهدریافت برکات وخیرات علاقمند است وانبیا از همین تمایلات طبیعی برای اهداف خود استفاده میکردند. «لفتحنا علیهم برکات»
9- آنچه از برکات دریافت میکنیم، گوشهای از برکات الهی است. «برکات» (کلمهی «برکات» بدون الف و لام است، لذا شامل تمام برکتها نمیشود)
10- زمین و آسمان، سرچشمهی برکاتاند. «برکات من السماء و الارض»
11- نقش آسمان در برکترسانی، بر نقش زمین مقدّم است. «برکات من السماء و الارض» (تقدّم آسمان بر زمین)
12- ایمان و تقوا سبب نزول برکات میشود، ولی هر نعمت و رفاهی معلول ایمان و تقوا نیست. «آمنوا واتّقوا... برکات»
13- عامل محرومیّتها و مشکلات، عملکرد خود ماست. «بما کانوا یکسبون»
14- لجاجت و پافشاری بر گناه، سبب قهر و عذاب الهی است. «فاخذناهم بما کانوا یکسبون»