تربیت
Tarbiat.Org

تفسیر نور جلد 4(سوره های اعراف و انفال)
حاج شیخ محسن قرائتی

سوره انفال آیه 1

یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْأَنفَالِ قُلِ الْأَنفَالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ فَاتَّقُواْ اللَّهَ وَ أَصْلِحُواْ ذَاتَ بَیْنِکُمْ وَأَطِیعُواْ اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ
(ای پیامبر!) از تو درباره‏ی انفال (غنائم جنگی و اموال عمومی) می‏پرسند (که از آن کیست؟) بگو: انفال، از آنِ خدا و پیامبر است. پس، از خداوند پروا کنید و (روابط) میان خودتان را اصلاح کنید و اگر ایمان دارید، از خدا و رسولش اطاعت کنید.
نکته ها
در قرآن حدود 130 بار واژه‏ی سؤال و مشتقّات آن، از جمله 15 بار عبارت «یسئلونک» آمده است.
«انفال» جمع «نَفل»، به معنای زیاده و عطیّه است. چنانکه به زیادتر از نمازهای واجب، نافله گفته می‏شود و عطای فرزند به حضرت ابراهیم «نافله» به حساب آمده است. «و وهبنا له اسحاق و یعقوب نافلة» **انبیاء، 72***
در روایات و کتب فقهی، منابع طبیعی و ثروت‏های عمومی، غنائم جنگی، اموال بی‏صاحب مثل زمینی که صاحبش آن را رها کرده و اموال مردگان بی‏وارث، جنگل‏ها، درّه‏ها، نیزارها، زمین‏های موات، معادن و... همه از انفال محسوب شده‏اند. **تفسیر نورالثقلین؛ بحار، ج‏93، ص‏205 وکافی، ج‏1،ص‏539***
چون قبل از اسلام، نحوه‏ی توزیع غنائم بر اساس تبعیضات بود، پس از جنگ بدر که اوّلین جنگ مسلمانان و همراه با غنائم بسیار بود، در اینکه غنائم را چه باید کرد و به چه کسانی می‏رسد و چه کسانی اولویّت دارند، نظرهای مختلفی وجود داشت. سرانجام با سؤال و درخواست مردم از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله، آن حضرت شخصاً به تقسیم غنائم پرداخت و بطور عادلانه و یکسان میان مردم تقسیم کرد تا تبعیضات موهوم دوره‏ی جاهلی را از میان برداشته و از مستضعفان حمایت کند، هر چند برخی، از این برابری رنجیدند. **تفسیر نمونه؛ فروغ ابدیّت، ج 1، ص 423***
گرچه آیات این سوره درباره‏ی جنگ بدر است و این آیه نیز بیشتر نظر به غنائم جنگی دارد، ولی اختصاص به آن ندارد. **تفاسیر المیزان و نمونه***
امام صادق علیه السلام فرمود: سهم خداوند از انفال، زیر نظر رسول خدا صلی الله علیه وآله مصرف می‏شود. **تفسیر نمونه***
در روایات، پاداش اصلاح و آشتی میان مردم، از یک سال نماز و روزه‏ی مستحبّی هم بیشتر ذکر شده است. **تفسیر اطیب البیان*** امام صادق علیه السلام به شاگرد خود مفضّل فرمود: اگر میان دو نفر از طرفداران ما نزاعی پیش آمد، از مال من خرج کن و میان آنان آشتی بده. ** کافی، ج‏2، ص‏209***
در اسلام، تقویت و تحکیم پیوندها و از میان بردن اسباب تفرقه و نفاق به قدری اهمیّت دارد که در بعضی مراحل نه تنها اصلاح ذات البین واجب است، بلکه از بیت‏المال نیز می‏توان برای آن استفاده کرد. **تفسیر نمونه‏***
پیام ها
1- سؤال مردم درباره‏ی انفال و پاسخ پیامبر صلی الله علیه وآله به آنان، نشان‏دهنده‏ی دخالت اسلام در شئون اقتصادی جامعه است. «یسئلونک...»
2- مرجع و محلّ بیان احکام و مسائل اقتصادی، رهبر الهی است. «یسئلونک عن الانفال قل»
3- هدف از جهاد در اسلام، پیروزی حقّ بر باطل است. غنائم، مسأله‏ی فرعی و اضافی است. («انفال»، به معنای «زیاده» است.)
4- مالکیّت اموال عمومی از خداست، پس باید در دست مقدّس‏ترین و محبوب‏ترین مردم قرار گیرد. «قل الانفال للّه والرسول»
5 - حکومت اسلامی پشتوانه‏ی اقتصادی می‏خواهد و انفال، پشتوانه‏ی نظام اسلامی است. «الانفال للّه والرسول»
6- اسلام برای منابع طبیعی و ثروت‏های عمومی نیز قانون دارد. «الانفال للّه و الرسول»
7- تمام مصارف رسول‏اللّه، در شعاع اهداف الهی است. «للّه والرسول»
8 - حفظ اموال عمومی، پاکی و پروا لازم دارد. «فاتّقوا اللّه» (زیرا بیت‏المال و اموال عمومی، می‏تواند بستری برای سوءاستفاده باشد.)
9- کسی که قصد اصلاح در جامعه دارد، باید خودش اهل تقوا باشد. «فاتّقوا اللّه و أصلحوا»
10- حفظ وحدت واصلاح میان مردم، بر همگان لازم است. «أصلحوا ذات بینکم»
11- مؤمن باید در میدان‏های اخلاق، جامعه و سیاست، به دستورات الهی عمل کند تا مشروعیّت داشته وبه موفقیّت برسد. «فاتّقوا اللّه و اصلحوا ذات بینکم و أطیعوا اللّه و رسوله»
12- ایمان تنها در قلب نیست، جلوه‏ی خارجی و اطاعت عملی هم می‏خواهد. «أطیعوا... ان کنتم مؤمنین»
13- ممکن است کسانی در آزمایش جانفشانی و حضور در جبهه قبول شوند، ولی در آزمایش مالی و تقسیم غنائم و انفال مردود گردند. «ان کنتم مؤمنین»
14- جبهه رفتن به تنهایی نشانه‏ی ایمان کامل نیست، طمع نداشتن به غنائم، حفظ اخوّت و تسلیم در برابر رهبری هم لازم است. (کلّ آیه)