یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْأَنفَالِ قُلِ الْأَنفَالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ فَاتَّقُواْ اللَّهَ وَ أَصْلِحُواْ ذَاتَ بَیْنِکُمْ وَأَطِیعُواْ اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ
(ای پیامبر!) از تو دربارهی انفال (غنائم جنگی و اموال عمومی) میپرسند (که از آن کیست؟) بگو: انفال، از آنِ خدا و پیامبر است. پس، از خداوند پروا کنید و (روابط) میان خودتان را اصلاح کنید و اگر ایمان دارید، از خدا و رسولش اطاعت کنید.
نکته ها
در قرآن حدود 130 بار واژهی سؤال و مشتقّات آن، از جمله 15 بار عبارت «یسئلونک» آمده است.
«انفال» جمع «نَفل»، به معنای زیاده و عطیّه است. چنانکه به زیادتر از نمازهای واجب، نافله گفته میشود و عطای فرزند به حضرت ابراهیم «نافله» به حساب آمده است. «و وهبنا له اسحاق و یعقوب نافلة» **انبیاء، 72***
در روایات و کتب فقهی، منابع طبیعی و ثروتهای عمومی، غنائم جنگی، اموال بیصاحب مثل زمینی که صاحبش آن را رها کرده و اموال مردگان بیوارث، جنگلها، درّهها، نیزارها، زمینهای موات، معادن و... همه از انفال محسوب شدهاند. **تفسیر نورالثقلین؛ بحار، ج93، ص205 وکافی، ج1،ص539***
چون قبل از اسلام، نحوهی توزیع غنائم بر اساس تبعیضات بود، پس از جنگ بدر که اوّلین جنگ مسلمانان و همراه با غنائم بسیار بود، در اینکه غنائم را چه باید کرد و به چه کسانی میرسد و چه کسانی اولویّت دارند، نظرهای مختلفی وجود داشت. سرانجام با سؤال و درخواست مردم از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله، آن حضرت شخصاً به تقسیم غنائم پرداخت و بطور عادلانه و یکسان میان مردم تقسیم کرد تا تبعیضات موهوم دورهی جاهلی را از میان برداشته و از مستضعفان حمایت کند، هر چند برخی، از این برابری رنجیدند. **تفسیر نمونه؛ فروغ ابدیّت، ج 1، ص 423***
گرچه آیات این سوره دربارهی جنگ بدر است و این آیه نیز بیشتر نظر به غنائم جنگی دارد، ولی اختصاص به آن ندارد. **تفاسیر المیزان و نمونه***
امام صادق علیه السلام فرمود: سهم خداوند از انفال، زیر نظر رسول خدا صلی الله علیه وآله مصرف میشود. **تفسیر نمونه***
در روایات، پاداش اصلاح و آشتی میان مردم، از یک سال نماز و روزهی مستحبّی هم بیشتر ذکر شده است. **تفسیر اطیب البیان*** امام صادق علیه السلام به شاگرد خود مفضّل فرمود: اگر میان دو نفر از طرفداران ما نزاعی پیش آمد، از مال من خرج کن و میان آنان آشتی بده. ** کافی، ج2، ص209***
در اسلام، تقویت و تحکیم پیوندها و از میان بردن اسباب تفرقه و نفاق به قدری اهمیّت دارد که در بعضی مراحل نه تنها اصلاح ذات البین واجب است، بلکه از بیتالمال نیز میتوان برای آن استفاده کرد. **تفسیر نمونه***
پیام ها
1- سؤال مردم دربارهی انفال و پاسخ پیامبر صلی الله علیه وآله به آنان، نشاندهندهی دخالت اسلام در شئون اقتصادی جامعه است. «یسئلونک...»
2- مرجع و محلّ بیان احکام و مسائل اقتصادی، رهبر الهی است. «یسئلونک عن الانفال قل»
3- هدف از جهاد در اسلام، پیروزی حقّ بر باطل است. غنائم، مسألهی فرعی و اضافی است. («انفال»، به معنای «زیاده» است.)
4- مالکیّت اموال عمومی از خداست، پس باید در دست مقدّسترین و محبوبترین مردم قرار گیرد. «قل الانفال للّه والرسول»
5 - حکومت اسلامی پشتوانهی اقتصادی میخواهد و انفال، پشتوانهی نظام اسلامی است. «الانفال للّه والرسول»
6- اسلام برای منابع طبیعی و ثروتهای عمومی نیز قانون دارد. «الانفال للّه و الرسول»
7- تمام مصارف رسولاللّه، در شعاع اهداف الهی است. «للّه والرسول»
8 - حفظ اموال عمومی، پاکی و پروا لازم دارد. «فاتّقوا اللّه» (زیرا بیتالمال و اموال عمومی، میتواند بستری برای سوءاستفاده باشد.)
9- کسی که قصد اصلاح در جامعه دارد، باید خودش اهل تقوا باشد. «فاتّقوا اللّه و أصلحوا»
10- حفظ وحدت واصلاح میان مردم، بر همگان لازم است. «أصلحوا ذات بینکم»
11- مؤمن باید در میدانهای اخلاق، جامعه و سیاست، به دستورات الهی عمل کند تا مشروعیّت داشته وبه موفقیّت برسد. «فاتّقوا اللّه و اصلحوا ذات بینکم و أطیعوا اللّه و رسوله»
12- ایمان تنها در قلب نیست، جلوهی خارجی و اطاعت عملی هم میخواهد. «أطیعوا... ان کنتم مؤمنین»
13- ممکن است کسانی در آزمایش جانفشانی و حضور در جبهه قبول شوند، ولی در آزمایش مالی و تقسیم غنائم و انفال مردود گردند. «ان کنتم مؤمنین»
14- جبهه رفتن به تنهایی نشانهی ایمان کامل نیست، طمع نداشتن به غنائم، حفظ اخوّت و تسلیم در برابر رهبری هم لازم است. (کلّ آیه)