وَلَقَدْ خَلَقْنَکُمْ ثُمَّ صَوَّرْنَکُمْ ثُمَّ قُلْنَا لِلْمَلَئِکَةِ اسْجُدُواْ لِأَدَمَ فَسَجَدُواْ إِلَّا إِبْلِیسَ لَمْ یَکُن مِّنَ السَّجِدِینَ
و همانا ما شما را آفریدیم، سپس به صورتبندی و چهرهنگاری شما پرداختیم، آنگاه به فرشتگان گفتیم: برای آدم سجده کنید. پس همه سجده کردند، جز ابلیس که از سجده کنندگان نبود.
نکته ها
در آیهی قبل، قدرت مادّی و سلطهی انسان بر زمین مطرح بود، ولی در این آیه به مقام معنوی انسان اشاره شده که همهی فرشتگان بر او سجده کردهاند.
وقتی همهی فرشتگان فرمانبردار خدایند و بر آدم سجده کردند، دریغ است که انسان فرمان نبرد و برای خدا سجده نکند.
همه از بهر تو سرگشته و فرمان بردار شرط انصاف نباشد که تو فرمان نبری
در این آیه، دوبار همهی انسانها مخاطب قرار گرفتهاند، «و لقد خلقناکم... صوّرناکم» امّا سجده برای حضرت آدم علیه السلام ذکر شده است، شاید اشاره به این باشد که همهی انسانها استعداد مسجود ملائکه شدن را دارند.
از این آیه تا 14 آیهی بعد، به داستان حضرت آدم علیه السلام مربوط میشود.
مردی یهودی از حضرت علی علیه السلام سؤال کرد: خداوند به ملائکه فرمود بر آدم سجده کنند، آیا از پیامبر اسلام نیز چنین احترامی کرده است؟
حضرت فرمود: خداوند به پیامبر صلی الله علیه وآله فضیلتی بالاتر از این داد، خداوند با آن عظمتی که دارد همراه تمام فرشتگان، بر محمّد صلی الله علیه وآله صلوات میفرستد و صلوات مؤمنین بر پیامبر را عبادت خود خوانده است. **احتجاج طبرسی، ج1، ص204***
پیام ها
1- آفرینش انسان، در چند مرحله تحقّق یافته است. «ولقد خلقناکم ثمّ صوّرناکم»
2- سجده برای حضرت آدم بود، نه همهی انسانها. «قلنا للملائکة اسجدوا لآدم» و گرنه میفرمود: «اسجدوا لکم» همانگونه که فرمود: «خلقناکم ثمّ صوّرناکم»
3- در انسان، استعداد و لیاقت رسیدن به مقامی است که مسجود فرشتگان شود. «اُسجدوا لآدم»
4- سجده برای غیر خدا، اگر بر اساس فرمان خدا باشد، شرک نیست. «قلنا... اُسجدوا لآدم»
5 - ابلیس، همپایهی فرشتگان بود و خطاب به فرشتگان، شامل او نیز میشد. «فسجدوا الاّ ابلیس»
6- سجده نکردن ابلیس سهوی نبود، بلکه از روی علم و عمد بود. «الاّ ابلیس لم یکن من السّاجدین»