وَاتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ الَّذِی ءَاتَیْنَهُ ءَایَتِنَا فَانسَلَخَ مِنْهَا فَأَتْبَعَهُ الشَّیْطَنُ فَکَانَ مِنَ الْغَاوِینَ
و بر آنان، داستانِ آن کس (بَلعَم باعورا) را بخوان که آیات خود (از علم به معارف و اجابت دعا و صدور برخی کرامات) را به او داده بودیم، پس او (ناسپاسانه) خود را از آن آیات جدا ساخت، پس شیطان او را در پیخویش کشید تا از گمراهان شد.
نکته ها
«اِنسلاخ»، به معنای کندنِ پوست است و در جایی که چیزی به چیزی چسبیده باشد به کار میرود و در اینجا کنایه از آگاهی و احاطهی کامل او به معارف است.
جملهی «فاتبعه»، بیانگر آن است که آن شخص در مسیر حقّ به چنان مقامی رسیده بود که شیطان از او قطع امید کرده بود، امّا با بروز نشانههای انحراف، شیطان به سرعت او را تعقیب کرد و سرانجام در صف گمراهان و شقاوتمندان قرار گرفت. ** تفسیر نمونه***
این آیه، به داستان دانشمندی از بنیاسرائیل، به نام «بَلعَم باعورا» اشاره میکند که نخست در صف مؤمنان و حاملان آیات و علوم الهی بود، امّا با وسوسهی شیطان و طاغوت، منحرف شد.
امام رضا علیه السلام فرمود: بَلعَم فرزند باعور، اسم اعظم الهی را میدانست و دعایش مستجاب میشد، ولی به دربار فرعون جذب شد و با آنکه در ابتدای کار، مبلّغ حضرت موسی علیه السلام بود، ولی سرانجام بر علیه موسی و یاران او اقدام کرده و بد عاقبت شد. **تفاسیر نورالثقلین و کنزالدقائق*** آری، زرق و برق دنیا و دربار، عامل سقوط علما و دانشمندان است.
قرآن، نام این شخص را نمیبرد، ولی کارش را بازگو میکند، تا به فرمودهی امام باقر علیه السلام بر هر کس که هوای نفس را بر حقّ غالب کند منطبق شود **تفسیر نورالثقلین*** و چنین کسانی در هر زمانی یافت میشوند و اختصاص به زمان و شخص خاصّی مانند بلعمباعورا ندارد.
ماجرای بَلعمباعورا، در تورات کنونی هم آمده است. **تورات، سِفر اعداد، باب 22***
پیام ها
1- رهبر باید مردم را نسبت به خطرهای قابل پیشبینی، آگاه کند و به آنان هشدار دهد. «واتل علیهم...»
2- گاهی طاغوتها، علما را هم میفریبند. سرنوشت دانشمندی همچون بلعمباعورا باید برای تاریخ درس عبرت باشد. «واتل علیهم نبأ...» زیرا داستانی مهم و مفید است. («نبأ» به خبر مهم و مفید میگویند)
3- انسان آزاد است و میتواند تغییر جهت دهد. «آتیناه آیاتنا فانسلخ»
4- انسان هر چه بالا رود، نباید مغرور شود، چون احتمال سقوط وجود دارد. عاقبتِ کار مهم است. جایگاه هر کس بالاتر، خطرش بیشتر. «فانسلخ منها»
5 - آنکه از خدا جدا شود، طعمهی شیطان میگردد. «فانسلخمنها فأتبعه الشیطان»
6- شیطان وسوسه میکند و در کمین است که هر گاه در کسی زمینهای ببیند، او را دنبال کند. «فانسلخ فأتبعه» (کلمهی «فاتبعه» در کنار کلمهی «فانسلخ»، نشان میدهد که شیطان در کمین است و به محض انسلاخ، انسان را دنبال میکند.)
7- شیطان، حریف عالم ربّانی نمیشود. (تا بلعم از آیات دست نکشیده بود، شیطان بر او تسلّط نداشت) «فانسلخ منها فأتبعه الشیطان»
8 - علم، به تنهایی نجاتبخش نیست، زیرا دانشمند دنیاپرست، اسیر شیطان میشود. «فأتبعه الشیطان»
9- باید به بد فرجامی اندیشید و از سوء عاقبت ترس داشت، تا نعمت، تبدیل به نقمت نشود. «آتیناه آیاتنا... فکان من الغاوین»
10- رها کردن راه خدا، دور از عقل و خرد است. «فکان من الغاوین»
11- سقوط انسان در چند مرحله واقع میشود: جداشدن از آیات الهی، پیروی از شیطان وپیوستن به جمع گمراهان. «فانسلخمنها فاتبعه الشیطان فکان من الغاوین»